Χτύπησε το τηλέφωνο Κυριακή μεσημέρι. Η γυναικεία φωνή, γνώριμη. «Έχουμε καιρό να τα πούμε» είπε. «Ελάτε... έχω κάτι χοχλιούς γιαχνί και τραχανόσουπα από κολοκυθοτραχανά της Δυτικής Ρωμυλίας» απάντησα.
Η κουβέντα με ανθρώπους που πασχίζουν να δημιουργήσουν, έστω κι αν οι συνθήκες είναι απαγορευτικές, προσφέρει κάτι παραπάνω από μία στιγμιαία ευτυχία. Είναι ζωογόνος διαδικασία.
Ο σκηνοθέτης, λοιπόν, επιμένει να αποτυπώνει τα χνάρια της πραγματικότητας μέσα από τη διάθλαση που επιβάλλει ο κινηματογραφικός φακός. Η διάθλαση αυτή επιτρέπει στο δημιουργό να παίρνει αποστάσεις, να διαλέγεται με τον εαυτό του, ώστε το αποτέλεσμα να μην είναι μία απλή μεταφορά της εικόνας στο πανί. Ο σκηνοθέτης επιχειρεί να ερμηνεύσει, να συνδέσει, να εξηγήσει, τελικά να προσφέρει κάποιο φως, έστω με την φλόγα ενός κεριού, αλλά φως. Το φως αυτό επιμηκύνει τις σκιές πάνω στους τοίχους και το δάπεδο, ναι, αλλά χωρίς σκιές και φαντάσματα που τρομοκρατούν πως θα υπάρξει κάθαρση, σύντροφοι.
Η κουβέντα βεβαίως άρχισε με άξονα την πολιτική επικαιρότητα, μετακόμισε στο θεσμικό υπόκοσμο που σπαρταρά, για να συνεχίσει με ανώδυνο τρόπο την αποκομιδή των κερδών του, αλλά… τζίφος. Η κρίση είναι ισοπεδωτική. Μία απλή πολιτική κουβέντα στις μέρες μας έχει όχι μόνο ημερομηνία, αλλά και ώρα λήξης. Σε εποχές σαν αυτές που ζούμε, η πολιτική κουβέντα σκέτη νέτη είναι αδύναμη, ανίσχυρη, πεπερασμένη από τα γεγονότα την ίδια στιγμή που διεξάγεται. Χρειάζεται κάτι επιπλέον, μία δοσολογία στραμπουλιγμένων νευρώνων στον εγκέφαλο, ώστε να δεις μέσα από τις αντανακλάσεις της εφήμερης παρέλασης των συμβάντων.
«Τελικά ο Καβάφης επιλέγεται ως σημαντικότερος ποιητής του 20ού αιώνα» λέει ο σκηνοθέτης. «Η επιλογή μετά από αλλεπάλληλες κουβέντες, συνέδρια, βιβλία και μελέτες ανήκει στους πανεπιστημιακούς των σημαντικότερων πυρήνων σκέψης του πλανήτη» καταλήγει.
Η κουβέντα είχε αρχίσει κάπως ανάποδα, με τον υπογράφοντα να επιμένει πως η αρνητικότητα της εικόνας της Ελλάδας στο εξωτερικό δεν είναι παρά μία περιορισμένης εμβέλειας και αποτελεσματικότητας διαδικασία. «Δες πού καταλήγουν οι δυτικοί στοχαστές για τη σημαντικότητα των Περσών του Αισχύλου ως προς το μήνυμα που εκπέμπει ο ποιητής. Για την αλαζονεία και την ύβρη, δύο έννοιες που οδήγησαν την ανθρωπότητα σε αυτή τη σημερινή κρίση. Ναι, τη σημερινή οικονομική κρίση και τα πολιτικά αδιέξοδα». Δες πώς στα πανεπιστήμια της Αμερικής και της Κεντρικής Ευρώπης υπάρχει μία σαφής στροφή στη μελέτη και πάλι των κειμένων του 5ου προ Χριστού αιώνα. Δες την τρέχουσα βιβλιογραφία πώς βρίθει εκδόσεων που μελετούν ξανά και ξανά το «αρχαίο αντικείμενο». Δεν είναι αρχαιολατρία, δεν είναι αρρωστημένη και επίμονη αναφορά σε αρχαίες δόξες, όπως κάνουν οι Ελληνάρες λάτρεις της ημιμάθειας. Είναι ανάγκη να βρεθεί απάγκιο στη σκέψη. Η γνώση υπάρχει κατατεθειμένη. Η χρήση της μας τελείωσε».
Ο σκηνοθέτης βρίσκεται σε φάση οργασμού. Το στήσιμο της νέας του ταινίας έχει προχωρήσει. Γίνονται ήδη πρόβες στο αμφιθέατρο του Γαλλικού Ινστιτούτου. Έχουν επιλεγεί βασικοί ηθοποιοί, σε πρώτη φάση τουλάχιστον. Έχει ολοκληρωθεί ο πρώτος κύκλος συζητήσεων για τα σκηνικά και τα κοστούμια. Βρέθηκαν οι χώροι εκεί κάτω στον Πειραιά. Ο Διονύσης Φωτόπουλος έχει προχωρήσει σε μία πρώτη σκηνογραφική προσέγγιση.
Τι πιο επίκαιρο από τον Μπρεχτ σε μία τέτοια συγκυρία. Τι ποιο επίκαιρο από το κείμενο της «Όπερας της Πεντάρας», που γράφτηκε το 1928, παραμονές της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης. Τι πιο δραματικό για σήμερα από τη φράση: «Αγαπητοί θεατές, η επανάσταση μας τελείωσε…».
Στην Ελλάδα της διακυβέρνησης από το θεσμικό υπόκοσμο εδώ και τουλάχιστον είκοσι χρόνια, στην Ελλάδα της απόλυτης παρακμής, ο πρώην αριστερός φοιτητής στη Γερμανία, της γενιάς του Πολυτεχνείου, σήμερα ισχυρός τοπικός άρχων σε μεγάλη πόλη της χώρας, είναι και ο βασικός διακινητής του ρεύματος οικονομικών μεταναστών σε άμεση συνεργασία με την Αστυνομία, τους Τελώνες και τους Φαρισαίους του κυρίαρχου (μέχρι τώρα) πολιτικού συστήματος. Αυτός συστημικός, αλλά το άμεσο περιβάλλον του αντισυστημικό. Η σύγκρουση, το αίμα, η φυγή και τέλος η κάθαρση... κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει από το μύθο των Ατρειδών. Ό,τι και να κάνει. Όπως και να πορευθεί. Από τον Ντοστογέφσκι στον Αισχύλο, η παλινδρόμηση του συλλογικού μας οισοφάγου είναι διαρκής.
Το κολοκύθι ακούγεται στον τραχανά από τα χωριά της Ξάνθης. Το φρέσκο γιαούρτι μέσα στη σούπα ξινίζει τη γλυκάδα και το πιπεράκι έρχεται να δέσει το πιο απλό γαστριμαργικό πακέτο που υφίσταται ως έδεσμα εδώ και τρεις χιλιάδες χρόνια… τουλάχιστον. «Στην Αρκαδία ο τραχανάς είναι εντελώς διαφορετικός, πιο αψύς, πιο ξινός, πιο άμεσος» λέω στο σκηνοθέτη.
«Ο Καβάφης είναι το συνδετικό νήμα μεταξύ μιας ξεχασμένης πολιτικής ηθικής του αρχαίου κόσμου και του σήμερα. Είναι η ιδιότυπη γλώσσα του που το επιχειρεί και το επιτυγχάνει. Για το λόγο αυτό είναι απόλυτα πολιτικός. Πόσες μεταφράσεις στη γαλλική γλώσσα έχουν μέχρι σήμερα αποτύχει να προσεγγίσουν αυτή τη γλώσσα, ώστε να αποτυπώσουν το ίχνος του νήματος που έλεγα» επιμένει.
«Ο Καβάφης είχε το πλεονέκτημα να λειτουργεί εκτός ελλαδικού χώρου, ο Εμπειρίκος εκείνο των ακουσμάτων από το Βουκουρέστι, ο Ελύτης ευτύχησε να ζήσει εκτός, να συναντήσει τον Πικάσο στα έλη της Καμάργκ και να αιφνιδιαστεί, ο Σεφέρης κατάφερε να ζει εκτός ως διπλωμάτης, ο Νίκος Καββαδίας να ταξιδεύει διαρκώς, οι ζωγράφοι να ζουν μακριά από την Αθήνα, οι γλύπτες να βρίσκονται αλλού και ο Καστοριάδης, ο Αξελός και οι άλλοι να απομακρύνονται νωρίς. Η γλώσσα, η κουλτούρα, ο νέος αριστερός - προοδευτικός λόγος, η δημιουργία συντελούνται στων Ελλήνων τις κοινότητες εκτός συνόρων, αφού ισχύει για όλους τελικά ότι ζούμε στο καθεστώς ενός «Μετέωρου βήματος του πελαργού», αντέτεινα. Συμφώνησε.
Είχε σουρουπώσει για τα καλά όταν τους ξεπροβόδισα. Πήρα μια βαθιά ανάσα και ξαναγύρισα κοντά στη φωτιά, άναψα τσιγάρο και άρχισα να ονειρεύομαι ένα επόμενο ταξίδι. Αν δεν το καταφέρω, θα πρέπει να το κάνουν τα παιδιά μου. Η αναζήτηση είναι κι αυτή άσκηση πολιτικής με άλλα μέσα. Είναι ενδεχομένως η καλύτερη άσκηση πολιτικής.
11°
