Τα πολιτικά κουλουβάχατα της Ελλάδας, 2015

Βλέπει κανείς τη σύσταση της Βουλής και το τι συμβαίνει εκεί μέσα και καταλαβαίνει ότι ζούμε: 1) σε ενδιαφέροντες καιρούς και 2) σε μια χώρα που βρίσκεται σε συλλογική πολιτική παράκρουση.

Ένα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το πολιτικό μας σύστημα από τη χρεοκοπία του 2010 και μετά, είναι το ότι οι πολιτικοί σχηματισμοί που προϋπήρχαν της κρίσης δεν εκπροσωπούν καθόλου τις πολιτικές και κοινωνικές ομάδες που διαμορφώθηκαν μετά. Αυτό που άλλαξε τότε δεν ήταν μια ιδεολογική ή πολιτική στροφή –απλά τελείωσαν τα λεφτά.

Τις προηγούμενες τέσσερις δεκαετίες το πολιτικό σύστημα υπήρχε για να διαχειρίζεται τον πλούτο ενός ακραία πελατειακού κράτους. Τα κόμματα πλήρωναν τους ψηφοφόρους (με διάφορους τρόπους, άμεσους και έμμεσους) για να τα ψηφίζουν, κι αυτοί τα ψήφιζαν για να τους πληρώνουν. Ήταν ένας κύκλος που λειτουργούσε καλά, γι’ αυτό είχαμε μόνο δύο μεγάλα λαϊκιστικά κόμματα, σχεδόν πανομοιότυπα μεταξύ τους, τα οποία μοιράζονταν το 80% των ψηφοφόρων. Το υπόλοιπο 20% ήταν οι αρνητικές ψήφοι των λίγων μη-κοινωνών της ανωτέρω κατάστασης, καθώς και οι ιδεοληπτικοί/ιδεολόγοι, οι αθεράπευτα ερωτευμένοι με ιδέες και οράματα. Μέχρι που τελείωσαν τα λεφτά και πτωχεύσαμε. Και το κράτος δεν είχε άλλο πλούτο να μοιράσει.

Οπότε τι απέγινε το όλο σύστημα, το τόσο συμπαγές και στέρεο; Κατέρρευσε, σχεδόν ακαριαία. Αφαιρώντας τα χρήματα (για διορισμούς, παροχές, επιδόματα, προστασίες) οι πολιτικοί σχηματισμοί που ήταν διαθέσιμοι αποδείχτηκαν εντελώς ανεπαρκείς για να καλύψουν τις πραγματικές πολιτικές τοποθετήσεις των πολιτών, οι οποίες τόσα χρόνια βρίσκονταν εν υπνώσει. Ξαφνικά τα κριτήρια των πολιτών άλλαξαν. Και έτσι, εξίσου ξαφνικά, αλλά με μια αναπόφευκτη χρονική υστέρηση, άρχισαν να ξεπηδάνε νέα κόμματα, και τα παλιά άρχισαν να μεταλλάσσονται και να αναδιατάσσονται, προσπαθώντας να καλύψουν το κενό.

Πέντε χρόνια μετά, το κενό δεν έχει καλυφθεί. Μεγάλο μέρος του εκλογικού σώματος παραμένει χωρίς επαρκή εκπροσώπηση από τις υπάρχουσες πολιτικές δυνάμεις, και τις συνέπειες τις βλέπουμε όχι μόνο στις κοσμογονικές αλλαγές του πολιτικού συστήματος, αλλά και στην πλήρη αδυναμία εφαρμογής δύσκολων πολιτικών από τις τέσσερις κυβερνήσεις που έχουν περάσει στο μεταξύ. Η τερατογένεση που είναι το τρέχον κοινοβούλιο –στο οποίο πλέον η αντιπολίτευση στηρίζει τα νομοσχέδια που φέρνει η πλειοψηφία, μεγάλο μέρος της οποίας τα απορρίπτει–, είναι σύμπτωμα αυτού του κενού.

Αλλά ας δούμε λίγο τι εννούμε όταν λέμε «κενό». Θα κάνω τώρα μερικές υποθέσεις, με την άδειά σας.

Αυτή τη στιγμή οι Έλληνες χωρίζονται μεταξύ τους με διάφορους τρόπους, ανάλογα με το εκάστοτε πολιτικό θέμα. Αν το πάμε σε πολύ βαθιά ανάλυση, μπορούμε με ασφάλεια να υπολογίσουμε ότι στην Ελλάδα υπάρχουν περίπου 9.858.508 πολιτικές τάσεις, όσες και οι ψηφοφόροι. Αν όμως εξετάσουμε τα πιο βασικά θέματα που τους χωρίζουν σε πολιτικά στρατόπεδα, μπορούμε να καταλήξουμε σε λιγότερες κατηγορίες, αρκετά ευδιάκριτες και συμπαγείς. Αυτά τα «βασικά θέματα» πλέον δεν έχουν να κάνουν τόσο με την ιδεολογία, όσο με τη στάση των Ελλήνων απέναντι στα σημαντικότερα προβλήματα που αφορούν τη χώρα: Το αν πρέπει να είναι στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το ευρώ, και το ποια μορφή πρέπει να έχει η οικονομία της και το παραγωγικό της μοντέλο. Αυτά κατά τη γνώμη μου είναι τα δύο κυριότερα.

Λαμβάνοντάς τα υπ’ όψιν, και βλέποντας τα τελευταία εκλογικά αποτελέσματα και τα αποτελέσματα δημοσκοπήσεων της κοινής γνώμης των τελευταίων πέντε ετών (πολλές από τις οποίες είναι και δημοσιευμένες), κατέληξα στην εξής κάπως αυθαίρετη καταγραφή πέντε κύριων πολιτικών τάσεων στον πληθυσμό σήμερα. Προφανώς είναι πρόχειρα κατασκευάσματα, είναι ρευστά αυτά τα πράγματα, με χαρά θα διαβάσω γνώμες σας για το ποιες είναι οι τάσεις, αν δεν είναι αυτές. Αλλά εγώ σήμερα νομίζω ότι είναι αυτές:

1. Οι αντιευρωπαίοι, απομονωτιστές/εθνικολαϊκιστές

Μια φρέσκια, αναπάντεχα συμπαγής ομάδα, που περιλαμβάνει μέλη από διάφορες ιδεολογικές αφετηρίες που όμως έχουν μερικά έντονα κοινά χαρακτηριστικά, όπως η απέχθειά τους για την Ευρώπη και τις δυτικές αξίες, η προτίμησή τους στον απομονωτισμό και στον κρατισμό και η έντονη έλξη τους στο λαϊκισμό, τον ολοκληρωτισμό και το φασισμό. Όσο παράδοξο κι αν μοιάζει, οι ψηφοφόροι της Χρυσής Αυγής και οι θαυμαστές της Ζωής Κωνσταντοπούλου ανήκουν σε αυτή την κατηγορία, η οποία μπορεί και να φτάνει ένα 15-20% του γενικού πληθυσμού, με πολύ μεγάλη δυναμική στις νεαρές ηλικίες. Μεταξύ τους φυσικά έχουν διαφορές, κυρίως σε επιμέρους θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και μετανάστευσης –κι αυτές οι διαφορές πιθανότατα θα εμποδίσουν την εμφάνιση ενός σχηματισμού που θα τους εκπροσωπεί όλους, και καλύτερα για όλους μας– αλλά στα βασικά πολιτικά και θεσμικά θέματα συμπίπτουν απολύτως. Είναι η ομάδα της ακραίας ριζοσπαστικής συντήρησης, που εχθρεύεται την αστική δημοκρατία όσο και η επόμενη, συγγενής της ομάδα. Θεωρητικά, η προαναφερθείσα Ζωή Κωνσταντοπούλου θα μπορούσε να είναι μια ηγετική μορφή σ' αυτό το χώρο.

2. Οι Κομμουνιστές

Αυτή είναι μια ευρεία ομάδα που περιλαμβάνει τους παραδοσιακούς κομμουνιστές του ΚΚΕ, αλλά και μια ομάδα πολιτών που κατά κανόνα εκφράζεται από διάφορες άλλες πολιτικές συνιστώσες. Τους αποκαλώ «κομμουνιστές» επειδή είναι κομμουνιστές, αλλά πολλοί από αυτούς δεν αυτοχαρακτηρίζονται έτσι. Είναι δύσκολη κατηγορία στην περιγραφή της, κυρίως επειδή τα μέλη της απορρίπτουν μετά βδελυγμίας το ότι ανήκουν στην ίδια κατηγορία. Αλλά για τους υπόλοιπους από εμάς είναι κάπως οφθαλμοφανές το ότι είναι πάνω-κάτω ίδιο: Είναι οι μαρξιστές που προσβλέπουν στη δικτατορία του προλεταριάτου. Δεδομένου ότι η Ελλάδα δεν έχει και πολύ μεγάλο προλεταριάτο, κάποιες από τις πολιτικές δυνάμεις που εκφράζουν μέρος τους τώρα τελευταία, φιλοδοξούν να μετατρέψουν ολόκληρη την υποτυπώδη μεσαία τάξη που φυτοζωεί σε προλεταριάτο, οραματιζόμενοι IOUs και δραχμές και την ενεργητική, επιθετική φτωχοποίηση του πληθυσμού. Αλλά αυτό είναι άλλη συζήτηση. Δεν ξέρουμε ακριβώς πόσοι είναι, καθώς κάνουν και δυσανάλογη φασαρία για το μέγεθός τους. Ας πούμε ότι είναι γύρω στο 15% του πληθυσμού. Ο σύντροφος Παναγιώτης Λαφαζάνης πολύ θα ήθελε να είναι ηγετική φυσιογνωμία του πολίτμπιρο εδώ, αλλά η σύνθεση του χώρου σε ένα ενιαίο μόρφωμα είναι προβληματική, δεδομένης της δογματικής μορφής του ορθόδοξου ΚΚΕ.

3. Οι ευρωπαϊστές κεντρώοι

Είναι μια ευμεγέθης, σιωπηρή μειοψηφία, που δεν εκπροσωπείται επαρκώς από κανέναν στο τρέχον πολιτικό σύστημα. Οι αξίες τους είναι προοδευτικές/ευρωπαϊκές, θέλουν μια ανοιχτή κοινωνία ενταγμένη στην ΕΕ, μια ελεύθερη αγορά, ισχυρή ιδιωτική οικονομία, αλλά και κρατική πρόνοια (πρακτικά στην Ελλάδα δεν υπάρχουν «νεοφιλελεύθεροι» τύπου Ρίγκαν-Θάτσερ). Ανάλογα με το μέγεθος που πιστεύουν ότι θα πρέπει να έχει το κράτος και τις φοιτητικές/νεανικές τους καταβολές, μπορεί να έχουν ψηφίσει στο παρελθόν Νέα Δημοκρατία, ΣΥΡΙΖΑ, ΠΑΣΟΚ ή Ποτάμι. Τίποτα από αυτά δεν τους καλύπτει πραγματικά, ωστόσο, για διάφορους λόγους. Αυτή η κάπως ετερόκλητη ομάδα έχει δύο προβλήματα: 1) Όπως και οι κομμουνιστές, ντρέπονται να αποδεχτούν ότι είναι το ίδιο πράγμα μεταξύ τους και 2) Είναι σχετικά μορφωμένοι και δύσκολοι και στα 40 χρόνια της μεταπολίτευσης έχουν αναπτύξει έναν κυνισμό απέναντι στο πολιτικό σύστημα – οπότε δύσκολα θα βρουν κάποια ηγετική μορφή άξια εμπιστοσύνης. Ο δήμαρχος Αθηναίων Γιώργος Καμίνης θα μπορούσε να είναι μια ηγετική μορφή αυτού του χώρου, θεωρητικά. Αν ήθελε. Κάποιοι ρομαντικοί, που από τον Ιανουάριο περίμεναν την κωλοτούμπα του νυν πρωθυπουργού, ήλπιζαν ότι ο Αλέξης Τσίπρας ανήκει σε αυτή την κατηγορία, και όχι στην προηγούμενη. Κάμποσοι το ελπίζουν ακόμη. Όπως και να ’χει, ετούτη είναι η μεγαλύτερη συμπαγής ομάδα του πληθυσμού σήμερα, μάλλον, αλλά εξακολουθούν να αποτελούν μια μειοψηφία στην κοινωνία, δεδομένου μάλιστα και του ότι δεν κάνουν και πολλή φασαρία, λόγω ιδιοσυγκρασίας. Το ποσοστό τους κυμαίνεται γύρω στο 30%. Προσθέτοντας και μέρος της επόμενης κατηγορίας, αθροίζουν λίγο-πολύ το «ΝΑΙ» του δημοψηφίσματος.

4. Η Λαϊκιά Δεξιά

Στη λαϊκιά δεξιά χωράνε οι άνθρωποι που είναι μεν φιλοευρωπαίοι και δημοκράτες στη θεωρία, αλλά κατά τα άλλα είναι κρατιστές, θρησκευόμενοι, έντονα συντηρητικοί στις αξίες. Είναι ο πυρήνας της Ελλάδας που εκφραζόταν από τον Αντώνη Σαμαρά, που θεωρητικά εκφράζεται ακόμα από μέρος της Νέας Δημοκρατίας, αλλά που είναι αρκετά συγγενής και με μορφώματα όπως οι Ψεκασμένοι Έλληνες. Νομίζω ότι η αυθεντικότερη πολιτική έκφρασή τους που θα μπορούσε να υπάρξει είναι κάτι ανάμεσα στο ΛΑΟΣ και την Πολιτική Άνοιξη. Ανθρωπότυποι σαν του Μάκη Βορίδη και του Βαγγέλη Μεϊμαράκη είναι ταιριαστοί για τη ηγεσία ενός τέτοιου χώρου. Τους ψηφοφόρους του οποίου υπολογίζω γύρω στο 15% του πληθυσμού.

5. Υπερήλικες που ψηφίζουν μόνο ΠΑΣΟΚ ή ΝΔ

Είναι περί το 10% του πληθυσμού, νομίζω.

Αυτές είναι, θαρρώ, μαζί με ένα 10-15% του πληθυσμού που περιλαμβάνει αναρχικούς και άλλους ιδεοληπτικούς, καθώς βέβαια και το κομμάτι το λίγο-πολύ αφασικό και/ή απολιτικό που πίνει άπερολ σπριτς στις πλατείες και κινείται ανάμεσα στις παραπάνω ομάδες. Όπως είπαμε, η παραπάνω καταγραφή είναι κάπως αυθαίρετη και υποτυπώδης, αλλά κάπως έτσι διαβάζω εγώ το προφίλ των Ελλήνων ψηφοφόρων, και το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγω είναι ότι οι πολιτικές δυνάμεις που υπάρχουν διαθέσιμες σήμερα δεν είναι όλες κατάλληλα μορφοποιημένες για να εκπροσωπούν αυτό το προφίλ. Μπορεί κάποιος να πει, ας πούμε, ότι η Νέα Δημοκρατία έχει μεταλλαχθεί/συρρικνωθεί κατάλληλα ώστε να πλησιάζει να κουμπώσει στο προφίλ της 4ης ομάδας, και να εκπροσωπεί έτσι ένα 15-20% του πληθυσμού. Αυτό ταιριάζει και με τα πρόσφατα εκλογικά αποτελέσματα, άλλωστε, αν αφαιρέσει κανείς τους ευκαιριακούς ψηφοφόρους της που την επέλεξαν επειδή φοβούνταν μια κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ. Αντίθετα, το ΠΑΣΟΚ δεν μεταλλάχθηκε, μόνο συρρικνώθηκε, και σήμερα εκπροσωπεί ψηφοφόρους μόνο της 5ης ομάδας. Ο σύγχρονος ΣΥΡΙΖΑ, δε, όπως βλέπουμε και από τις τελευταίες εξελίξεις, είναι ο ορισμός του κόμματος που δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες κάποιας ευδιάκριτης και συμπαγούς ομάδας ψηφοφόρων, γι’ αυτό και διαλύεται, παρά τη νίκη του στις εκλογές και την κυριαρχία του στο δημοψήφισμα και σε δημοσκοπήσεις. Αυτοί που τον ψήφισαν είναι εντελώς διαφορετικοί μεταξύ τους: Πολλοί είναι της ομάδας #2, άλλοι είναι στην #1, άλλοι είναι κεντροαριστεροί της #3. Δεν μπορεί να τους εκφράζει όλους αυτούς ένα κοινό πολιτικό κόμμα. Αυτή την ασυμβατότητα πληρώνουμε (πάρα πολύ ακριβά) αυτές τις ημέρες.

Τώρα, το πότε θα ολοκληρωθούν οι ανακατατάξεις του πολιτικού σκηνικού ώστε να εκπροσωπεί καλύτερα τη βούληση του λαού, αυτό δεν το ξέρω. Η ζύμωση, όμως, συνεχίζεται. Οι αλλαγές που έχουν συμβεί τα τελευταία πέντε χρόνια στο πολιτικό μας σύστημα είναι κοσμογονικές, και απέχουμε ακόμα πολύ από το να καταλαγιάσει ο κουρνιαχτός. Μέσα στην κοσμογονία, αναπόφευκτα, γεννιούνται και τέρατα, κι αυτά βλέπουμε να κυριαρχούν στη Βουλή και τον πολιτικό διάλογο τελευταία.

Το στοίχημα είναι, όταν καταλαγιάσει ο κουρνιαχτός, να μην έχουν μείνει μόνο τα τέρατα. Γιατί αυτό θα σημαίνει ότι κι εμείς τέρατα είμαστε.