Oι σχέσεις μεταξύ των Γερμανών και των Ελλήνων διέρχονται κρίση. Πέρα από τις ιστορικές ερμηνείες που μπορούν να δοθούν, η επιστήμη της κοινωνικής ψυχολογίας εστιάζει κύρια στο παρόν και μελετά τις ψυχολογικές διεργασίες που επηρεάζονται από το κοινωνικό πλαίσιο. Στη βάση αυτής της μελέτης, αναδεικνύει συγκεκριμένες μεροληψίες που υποδαυλίζουν και διογκώνουν τέτοιου είδους συγκρούσεις. Παρακάτω, θα αναφερθώ σε μία από αυτές, το «απόλυτο σφάλμα απόδοσης» (ultimate attribution error), που διατυπώθηκε από τον Thomas Pettigrew το 1979.
Ας ξεκινήσουμε από τις αντιλήψεις των δύο λαών. Για τους Γερμανούς, υπάρχει η γενική πεποίθηση ότι οι Έλληνες ζητούν χρήματα επειδή είναι τεμπέληδες και μπαταχτσήδες. Για τους Έλληνες, από την άλλη μεριά, υπάρχει η πεποίθηση ότι οι Γερμανοί ζητούν αυστηρούς όρους επειδή αποτελούν μία διεφθαρμένη και κακή φάρα. Και οι δύο λαοί αποδίδουν τις διεκδικήσεις του άλλου λαού σε εσωτερικά χαρακτηριστικά του, που συχνά θεωρούν ότι είναι γενετικά προκαθορισμένα.
Σε ό,τι αφορά τις διεκδικήσεις του δικού τους λαού, όμως, οι Έλληνες θα πουν ότι το κράτος έπεσε έξω λόγω κακής διαχείρισης, ότι η αρχιτεκτονική του ευρώ ήταν εξαρχής στρεβλή, ότι υπάρχει ένα γενικό σχέδιο εξόντωσής τους. Δεν θα πουν ότι φταίει η φύση του Έλληνα. Οι Γερμανοί, από την πλευρά τους, θα υπερασπιστούν τις διεκδικήσεις τους με βάση τις θέσεις ότι οι Έλληνες έχουν παραβεί το λόγο τους στο παρελθόν, ότι είναι λογικό να υπάρχουν εγγυήσεις όταν δίνονται τόσα πολλά χρήματα, ότι η Ευρώπη δεν μπορεί να συνεχίσει να υπάρχει αν δεν τηρούνται θεμελιώδεις κανόνες. Ούτε αυτοί θα πουν ότι φταίει η φύση του Γερμανού. Με άλλα λόγια, οι δύο λαοί αποδίδουν τις δικές τους διεκδικήσεις στις αντικειμενικές παραμέτρους του περιβάλλοντος, και όχι σε εσωτερικά τους χαρακτηριστικά.
Το γεγονός ότι οι πολίτες αποδίδουν τις απαιτήσεις του λαού τους σε εξωτερικούς παράγοντες αλλά τις απαιτήσεις των άλλων λαών σε εσωτερικά τους χαρακτηριστικά αποτελεί μία ασυμμετρία που καταφανώς αντιβαίνει τους κανόνες της απλής λογικής. Αυτή η ανισορροπία είναι, ξεκάθαρα, απόρροια της ομάδας στην οποία ανήκουν και είναι γνωστή στη βιβλιογραφία της κοινωνικής ψυχολογίας ως «απόλυτο σφάλμα απόδοσης».
Αντίστοιχος είναι ο τρόπος που κρίνουμε τα μεμονωμένα μέλη των ομάδων. Για τους Έλληνες, ο Σόιμπλε έχει απαιτήσεις γιατί είναι κακός και ανάπηρος, ενώ ο Τσίπρας έχει απαιτήσεις γιατί, ως πολιτικός, έχει την εντολή να υπερασπίζεται τα δίκαια του ελληνικού λαού. Μην εκπλαγείτε αν οι Γερμανοί πιστεύουν το αντίστροφο: ότι ο Τσίπρας είναι θρασύς και τεμπέλης ενώ ο Σόιμπλε έχει εντολή να υπερασπίζεται τα δίκαια του Γερμανικού λαού. Αν κάποιος καταλαβαίνει το απόλυτο σφάλμα απόδοσης, μπορεί να προβλέψει την αντίληψη ότι ο δικός μας άνθρωπος έχει απαιτήσεις γιατί το απαιτούν οι συνθήκες. Ο ξένος, όμως, έχει απαιτήσεις γιατί είναι εγγενώς προβληματικός.
Ως κοινωνικοί ψυχολόγοι, μπορούμε να διακρίνουμε τις εκφάνσεις αυτών των φαινομένων σε δευτερόλεπτα. Δεν είναι απαραίτητη όμως η επιστημονική ιδιότητα. Πολλοί άνθρωποι τις συνειδητοποιούν με βάση τη διαίσθησή τους, ειδικά αν διαθέτουν υψηλό βαθμό ενσυναίσθησης και μπορούν να μπουν στη θέση των άλλων λαών. Όσο, όμως, το κλίμα πολώνεται και ο εθνικισμός ανεβαίνει, τόσο δυσκολότερο είναι να αντιμετωπιστούν αυτά τα φαινόμενα. Χρειάζεται ενημέρωση, αυτοσυγκράτηση και ψυχραιμία. Πάνω από όλα χρειάζεται αντίσταση στις εθνικολαϊκιστικές σειρήνες που χτίζουν πάνω στις μεροληψίες μας.
16°
