Ομάδα Υποστήριξης Πενθούντων Γονέων «Για τον Χρήστο»: Μια μεγάλη αγκαλιά, για να μαλακώσει το αδιανόητο

Το ραντεβού μας με τη Μυρτώ Πισπινή είναι σ’ ένα καφέ δίπλα στο Μουσείο Δροσίνη, στην Κηφισιά, όπου βρίσκεται η αίθουσα όπου θα γίνει η συνάντηση των μελών της Ομάδας Υποστήριξης Πενθούντων Γονέων. Φτάνουμε σχεδόν ταυτόχρονα. Η σαββατιάτικη ζωντάνια που υπάρχει τριγύρω, με όλους αυτούς τους νέους ανθρώπους που πίνουν καφέ, συζητούν, γελάνε… φτιάχνει μια αντίφαση μέσα μου– έχουμε έρθει να μιλήσουμε για το πιο βαρύ πένθος σε ένα μέρος που σφύζει από ζωή.

Σαν να ησυχάζει όλη αυτή η φασαρία, με το που καθόμαστε, και για όση ώρα μιλάμε, μπαίνουμε σ’ έναν κόσμο πλημμυρισμένο με τον πόνο, αλλά την ίδια στιγμή σ’ ένα σύμπαν πιο πνευματικό, απέραντης αγάπης, όπου ανοίγουν άλλες πόρτες. Για τους γονείς που έχουν χάσει τα παιδιά τους, εκείνα συνεχίζουν να είναι κάπου αλλού – δεν είναι κάτι που δέχεται εύκολα η λογική μας. Κι όπως θα μου πει και η Μυρτώ κάποια στιγμή στην κουβέντα μας, «είμαστε ορθολογίστριες μαμάδες, είναι όμως τέτοια τα σημάδια, που από ένα σημείο και μετά σηκώνεις τα χέρια ψηλά». Η Μυρτώ Πισπινή –αναγνωρίσιμη ηθοποιός από την τηλεόραση, που κάποια στιγμή στη ζωή της άλλαξε ρότα για να γίνει ψυχοθεραπεύτρια, ενώ συνεχίζει να διδάσκει σε δραματική σχολή–, όταν έχασε τον γιο της, το καλοκαίρι του 2022, σπρώχθηκε από μια ανάγκη επιβίωσης να βρει τη δύναμη και τον τρόπο να φτιάξει την Ομάδα Υποστήριξης Πενθούντων Γονέων. Η Ομάδα αυτή, που την ονόμασε «Για τον Χρήστο», λειτουργεί έκτοτε σαν μια μεγάλη αγκαλιά για ανθρώπους που βρέθηκαν να κοιμούνται και να ξυπνούν βιώνοντας τον χειρότερο εφιάλτη.

Και μόνο που κάθομαι απέναντί της μου έχει σφιχτεί η καρδιά, κι όμως η ίδια έχει έναν τρόπο να σε καθησυχάζει. Βουτώντας κατευθείαν στα βαθιά, της μιλάω για τη μόνη εμπειρία πένθους που έχω, όταν έχασα τη μητέρα μου πριν από τρία καλοκαίρια. «Ήταν 81 ετών, δεν υπάρχει σύγκριση, όμως, για πρώτη φορά τότε, κατάλαβα τι σημαίνει θάνατος –αυτό το αμετάκλητο, ότι τον άνθρωπό σου δεν θα τον ξαναδείς πια– και μόνο τότε έγινα ικανή να συναισθανθώ τον πόνο των άλλων που είχαν χάσει κάποιον δικό τους» της λέω. Ιδέα δεν έχεις τι είναι αυτό το πράγμα, αν δεν το ζήσεις. «Ούτε εγώ είχα χάσει ποτέ κανέναν πριν απ’ αυτό, δεν είχα κι εγώ απολύτως καμία ιδέα, τίποτα» απαντάει η Μυρτώ. «Ξέρεις; Είναι φοβερό το πόσο ταμπού είναι ο θάνατος, απαγορεύουμε κάθε συζήτηση, σαν να θέλουμε να ξορκίσουμε το κακό ή να το θεωρούμε γρουσουζιά, ή, αν συμβεί, νομίζουν ότι είναι κολλητικό... Ενώ είναι κομμάτι της ζωής, κανείς δεν μας προετοιμάζει. Πόσο διαφορετικά θα ήταν για όλους μας αν μιλούσαμε γι’ αυτό…» Πόσο δίκιο έχει. Αλλά αυτό ισχύει και για μια απώλεια σαν αυτήν; ρωτάω.

«Για την απώλεια του παιδιού σου δεν μπορεί κάνεις και τίποτα να σε προετοιμάσει. Ίσως η φιλοσοφία, η πνευματικότητα…;» απαντάει. «Για άλλα πένθη, όμως, θα μπορούσαμε να είμαστε πιο προετοιμασμένοι, αν μαθαίναμε από το σχολείο να κατανοούμε τι είναι ο θάνατος, αν δεν το θεωρούσαμε ταμπού, αν ήμασταν λίγο πιο εξοικειωμένοι…» Κομπιάζει λίγο, σκέφτεται. «Ίσως αν κι εγώ είχα μια πιο διευρυμένη πνευματικότητα γύρω από την έννοια του θανάτου, μπορεί ακόμα και την απώλεια του Χρήστου να την είχα βιώσει λίγο διαφορετικά… δεν το ξέρω».

Και συμπληρώνει, σαν να πρόκειται για τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος: «Θα σου πω κάτι περίεργο. Ο χρόνος δεν είναι κάτι τόσο σημαντικό – κι αυτό μπορώ να σου το πω τώρα, γιατί έχω μελετήσει πάρα πολύ. Εντάξει, έφυγε το παιδί μου, αλλά αύριο μεθαύριο, σε 10-20 χρόνια θα φύγω και εγώ. Ξέρεις, λίγο έχει απομυθοποιηθεί μέσα μου η αίσθηση του χρόνου, με βίαιο τρόπο ­– αναγκάστηκα να το κάνω.  Κάθε πρωί που ξυπνάω, λέω μέσα μου, δεν ξέρω… Το μόνο σίγουρο ξέρεις ποιο είναι; Πως είμαστε προσωρινοί σ’ αυτή τη ζωή».

Η ιστορία της Μυρτούς Πισπινή και της Ομάδας Υποστήριξης Πενθούντων Γονέων

— Μυρτώ, μου είπες ότι αυτή τη συζήτηση ήθελες να την κάνουμε πρωτίστως για έναν πολύ συγκεκριμένο λόγο.
Ναι, αυτό που –πριν από οτιδήποτε άλλο– θέλω πάρα πολύ να πούμε είναι το πόσο απαραίτητο και πόσο εύκολο είναι να δημιουργηθεί μια τέτοια ομάδα πενθούντων γονέων σε κάθε μεγάλη πόλη της Ελλάδας και σε κάθε δήμο. Εγώ το είχα τόσο ανάγκη το να βρω μια ομάδα ανθρώπων με το ίδιο βίωμα, ήταν ζήτημα επιβίωσης. Μέρες έψαχνα και δεν υπήρχε τίποτα. Αν έβρισκα σε οποιαδήποτε άλλη πόλη, θα τα παρατούσα όλα και θα πήγαινα εκεί τους πρώτους μήνες. Νόμιζα ότι δεν θα τα καταφέρω, αν δεν έβρισκα κάτι τέτοιο… Με έσωσε, και όχι μόνο εμένα. Γι’ αυτό έχω πλέον αυτό το όραμα... Το προηγούμενο Σάββατο ήρθε στην ομάδα ένας ψυχολόγος από τη Θεσσαλονίκη για να μας γνωρίσει, ώστε να δημιουργηθεί η πρώτη ομάδα πενθούντων γονέων εκεί. Οπότε, ναι, κάνω έκκληση σε όλους τους δήμους: μπορούν να κάνουν πάρα πολύ εύκολα ένα έργο, μια τέτοια ομάδα, ώστε να μην πεθάνουμε. Γιατί πεθαίνουμε εμείς οι γονείς.

— Δεν μιλάς για συμβολικό θάνατο...
Ο συμβολικός θάνατος είναι μια άλλη συζήτηση, εγώ τώρα μιλάω στη γλώσσα που μπορούν να καταλάβουν οι δήμοι – μιλάω για τον κανονικό θάνατο. Αν αυτό μείνει μέσα σου και δεν εκφραστεί, αν δεν το μοιραστείς, θα σωματοποιηθεί, οι γονείς που έχουν χάσει το παιδί τους είτε αυτοκτονούν, είτε αποκτούν ψυχικές ή σωματικές νόσους όπως καρκίνους και άλλα, πεθαίνουν κανονικότατα. Άρα, λοιπόν, κινδυνεύουν τόσοι άνθρωποι... Και είναι πάρα πολύ εύκολο να γίνει, όπως το κάναμε κι εμείς: μια ανακοίνωση στη σελίδα του δήμου ότι κάθε Σάββατο θα υπάρχει αυτή η ομάδα για 3 ώρες σε αυτή την αίθουσα, επικοινωνήστε με αυτό το τηλέφωνο. Τίποτε άλλο – κι ένα κλειδί. Για να βρει ο ένας μια αγκαλιά στον άλλο.

Το να βρω μια ομάδα ανθρώπων με το ίδιο βίωμα, ήταν ζήτημα επιβίωσης

— Κι ένας άνθρωπος να το τρέξει;
Ας είναι στην αρχή μια εθελόντρια ψυχολόγος ή μια ψυχολόγος που θα πληρώνεται από τον δήμο, και μετά ας τους αφήσουν μόνους τους, θα βρουν τον τρόπο. Και μόνο που βρίσκεσαι με τους άλλους, μπορεί να σωθείς. Αυτό είναι το πιο σημαντικό να τονίσουμε: το πόσο αναγκαίο είναι και πόσο εύκολο.

Αυτό που είπες πριν για τον συμβολικό θάνατο… Ο λόγος που ονόμασα την ομάδα «Για τον Χρήστο», που είναι ο γιος μου, είναι γιατί έρχεται μια στιγμή που λες «το έζησα αυτό;». Αν ακούγεται το όνομά του, σημαίνει ότι έχει υπάρξει, έτσι το ένιωσα τότε. Θα σου πω κάτι: ως ψυχοθεραπεύτρια, γνώριζα για τον υπαρξιακό τρόμο, αλλά δεν τον είχα ζήσει. Η υπαρξιακή μοναξιά ή, πιο σωστά, η υπαρξιακή ερημιά είναι ένας συμβολικός θάνατος.

— Ποια ήταν η αίσθηση που είχες εσύ; Πώς το βίωσες;
Μπορώ να σου το περιγράψω με μια εικόνα: Αισθανόμουν ότι είμαι μόνη μου στο σύμπαν έξω από ένα διαστημόπλοιο, ότι έχει κοπεί ο σωλήνας και ταξιδεύω χωρίς κατεύθυνση, μέσα στο άπειρο και μαύρο, κατάμονη. Πραγματικά, δεν ξέρω πού θα με οδηγούσε αυτός ο βαθύτατος τρόμος και αυτή η απόλυτη ερημιά, αν δεν έβρισκα αυτή τη βοήθεια από την ομάδα και από την ψυχοθεραπεία που κάνω η ίδια. Οι γονείς που χάνουν το παιδί τους χρειάζονται βοήθεια. Μόνο έτσι μπορείς να καταφέρεις να περάσεις από την επιβίωση σ’ ένα επόμενο στάδιο, του να κατανοήσεις ότι, για να θυμάσαι και να αγαπάς το παιδί σου, δεν χρειάζεται να είσαι 24 ώρες το 24ωρο δυστυχισμένη. Σ’ αυτό το στάδιο βρίσκομαι κι εγώ τώρα: εδώ και λίγο καιρό έχω αρχίσει ξανά και ζω. Γιατί για πολύ καιρό η ψυχή σου θεωρεί ότι, τέλος, από τη στιγμή που έφυγε το παιδί σου δεν δικαιούσαι να ζεις, δεν υπάρχει κάτι άλλο. Αλλά υπάρχει. Τώρα μπορώ να έχω πια κι άλλα συναισθήματα, άλλη ποιότητα ζωής, βρίσκεις ένα νόημα, μια προοπτική – με κλάμα, ναι, με πόνο, αλλά όχι με αυτή την ακραία απελπισία που τα διαλύει όλα. Και είμαι σίγουρη ότι κι ο Χρήστος αυτό θα ήθελε, να βρω αυτή τη δύναμη να συνεχίσω.

Για πολύ καιρό η ψυχή σου θεωρεί ότι, τέλος, από τη στιγμή που έφυγε το παιδί σου δεν δικαιούσαι να ζεις, δεν υπάρχει κάτι άλλο

— Ο Χρήστος έφυγε τον Ιούλιο του 2022. Θέλεις να μας πεις τι συνέβη;
Δεν έχω μιλήσει ποτέ γι’ αυτό δημόσια, γιατί ένιωθα σαν να τον εκθέτω – τώρα δεν το αισθάνομαι έτσι. Ο Χρήστος έφυγε 27 χρονών, και τα τελευταία έξι χρόνια εκδήλωσε οριακή διαταραχή προσωπικότητας. Ανήκε στις περιπτώσεις εκείνου του 30% των ανθρώπων που έχουν επίμονες σκέψεις αυτοκτονίας, από τις οποίες δεν μπορούν να ξεφύγουν, και στις υποπεριπτώσεις που δεν τον έπιαναν τα φάρμακα. Υπέφερε πολύ, προσπάθησε πάρα πολύ, ήθελε να ζήσει. Ένα χρόνο πριν φύγει, έκανε την πρώτη απόπειρα. Έπεσε στις γραμμές, στον Κεραμεικό, πέρασε ένα τρένο από πάνω του. Όσοι ήταν εκεί τον είδαν να σηκώνεται χωρίς γρατζουνιά και φώναζαν «θαύμα!». Η αστυνομία ήταν υποχρεωμένη να τον κλείσει σε ψυχιατρικό ίδρυμα, κι από κει πήγε και σε ένα ιδιωτικό γιατί το ήθελε ο ίδιος. Είχαμε απόλυτη συνεργασία. Κάθε πρωί, επί έξι χρόνια, συζητούσαμε κάποιες ώρες για να μπορέσει να βγάλει τη μέρα. Είχε σπουδάσει κοινωνικός λειτουργός, ήταν ερασιτέχνης ηθοποιός και χορευτής, DJ, είχε φίλους, κοινωνική ζωή, αλλά δεν ένιωθε αγάπη. Τα πρωινά έκλαιγε, μου έλεγε «βοήθησέ με να νιώσω αγάπη μέσα μου», τον βασάνιζε πολύ αυτό.

Από το δεύτερο ίδρυμα βγήκε άλλος άνθρωπος, και για έξι μήνες έζησε όση χαρά δεν είχε έξι χρόνια, σαν να είχε θεραπευτεί, ο γιατρός είπε ότι μάλλον τη γλιτώσαμε. Μέχρι που, με αφορμή ένα περιστατικό από την κοινωνική του ζωή, έπεσε και δεν ξανασηκώθηκε ποτέ. Ένα πρωί, 17 Ιουλίου, ξύπνησε πανευτυχής, φοβερά χαρούμενος, χόρευε, σαν ήταν ερωτευμένος, κι έφυγε για τη δουλειά του. Ήταν έτσι γιατί το είχε αποφασίσει. Το ίδιο βράδυ έπεσε από τον έκτο όροφο ξενοδοχείου».

— Πώς ήταν για σένα, τη μητέρα του, τον πρώτο καιρό;
Τον πρώτο μήνα δεν μπορούσα να περπατήσω, με υποβάσταζαν. Πονούσε το σώμα μου, δεν μπορούσε να χωρέσει στην καρδιά μου το αδιανόητο. Μέχρι να μαλακώσει αυτή η λέξη –το αδιανόητο– ήτανε σαν κάποιος να βάζει φωτιές μέσα σου. Μόνο όταν άρχισε να μαλακώνει (μελέτησα πολύ, διάβασα, άκουσα πολλούς ανθρώπους) σταμάτησε ο σωματικός πόνος. Και μπορώ να πω ότι από κει και πέρα άρχισε το πιο βαθύ πένθος, γιατί πριν νομίζεις ότι θα πεθάνεις.

Ήδη από τη δεύτερη μέρα άρχισα να ψάχνω εναγωνίως στο ίντερνετ για ομάδα πενθούντων. Δεν έβλεπα άλλο τρόπο επιβίωσης. Ο τότε δήμαρχος Κηφισιάς, Γιώργος Θωμάκος, που ήταν και φίλος του Χρήστου, γιατί ήταν κι αυτός ερασιτέχνης ηθοποιός, όταν τον δεύτερο μήνα τού είπα ότι θέλω να φτιάξω την ομάδα, μου έδωσε χώρο και βρήκε μια εθελόντρια ψυχολόγο, τη Φλώρα Μυρσαλιώτου. Αν δεν εμφανιζόταν αυτή η γυναίκα δεν θα το ξεκινούσα, χρειαζόμουν κι εγώ κάπου να ακουμπήσω. Έκανε ανάρτηση ο δήμος στη σελίδα του κι άρχισαν να με παίρνουν οι πρώτες μαμάδες, κι όταν στη συνέχεια άρχισα να το βγάζω προς τα έξω με κάποιες συνεντεύξεις, εμφανίστηκαν οι επόμενες. Μέχρι να βρούμε εξειδικευμένο ψυχολόγο, δεν το άνοιξα πάρα πολύ, μείναμε μάλιστα κάποιους μήνες χωρίς καθόλου ψυχολόγο.

— Βοήθησε σε όλο αυτό το ότι ήσουν ψυχοθεραπεύτρια;
Ήμουν υπό κατάρρευση... έτυχε να είμαι ψυχοθεραπεύτρια. Το μόνο στο οποίο έπαιξε ρόλο είναι η γνώση τού τι κάνουν οι ομάδες, ότι το να είμαστε άνθρωποι με τον ίδιο πόνο είναι σίγουρα καλό. Και ίσως στο ότι ήμουν ανοιχτή να ακούω. Γιατί άρχισα αμέσως να ψάχνω και να διαβάζω. Πέραν του ότι ήταν σοκαριστικό το ότι δεν βρήκα ομάδα πενθούντων, ενώ υπάρχει ομάδα αλκοολικών, ναρκομανών, καρκινοπαθών –ειδικά οι γονείς κινδυνεύουν, πώς δεν το είχε σκεφτεί κανείς;–, το δεύτερο που μου έκανε εντύπωση ήταν ότι δεν υπήρχε στα ελληνικά κάποιο πόντκαστ σε σχέση με το πώς βιώνουν οι άνθρωποι το πένθος. Τώρα πια υπάρχει, το έφτιαξε η Χαρά, η μαμά του Κωστή, μέσα από την ομάδα μας, και λέγεται «Γι’ αυτό που δεν μιλάει ποτέ κανείς». Μιλάμε οι γονείς, είτε στο πρώτο στάδιο, όπου λέμε πώς το βιώνουμε, είτε σ’ ένα επόμενο στάδιο, όταν τα έχουμε καταφέρει κάπως, τι μπορεί να κάνει κανείς, πώς να βοηθηθεί… Είναι πάρα πολύ σημαντικό το ότι υπάρχει κάτι τέτοιο.

Επίσης θέλουμε να βγάλουμε κι ένα βιβλίο με τις εμπειρίες που έχουν μαζέψει οι μαμάδες της ομάδας με όλα τα σημάδια επικοινωνίας από τα παιδιά τους. Πολύ ορθολογίστριες μαμάδες, εξαιρετικά δύσκολες στο να πιστέψουν οτιδήποτε το μεταφυσικό. Είναι όμως τέτοια σημάδια που σηκώνεις τα χέρια ψηλά, λες πώς έγινε τώρα αυτό; Σαν να έρχεται το παιδί από την άλλη συχνότητα όπου βρίσκεται –γιατί βρίσκεται, δεν μπορώ πια να το αμφισβητήσω–, σου δίνει μια μπουνιά και σου λέει ξύπνα!

— Για να σε βγάλει από την απελπισία;
Ίσως ναι, δεν μπορώ να φανταστώ άλλο λόγο. Αλλά και για να σου δείξουν τι γίνεται μετά, ότι δεν εξαφανίζεσαι, ότι δεν τελειώνουν όλα με τον θάνατο…

— Θέλεις να μας πεις περισσότερα;
Δεν ξέρω αν είμαι έτοιμη να αντιμετωπίσω μη σοβαρά σχόλια, ότι αυτοί μέσα στον πόνο τους βλέπουν φαντάσματα. Μέχρι πριν από τρεις μήνες δεν θα μπορούσα να κάνω καν αυτή τη συνέντευξη. Όσες φορές το έκανα στο παρελθόν, για να μαθευτεί η ομάδα, πήγαινα τρέμοντας και ήμουνα με Ζάναξ. Τώρα είμαι χωρίς φάρμακα και σου μιλάω με χαρά (σ.σ. κι ας τρέμει κάπου κάπου η φωνή της).

Τα σημάδια είναι πάρα πολλά. Στην αρχή δεν πίστευα απολύτως τίποτα, έλεγα σύμπτωση, θύμωνα κιόλας… Είχαν, όμως, κι άλλες μαμάδες, τα συζητάμε στην ομάδα. Κάποιες φορές μπορεί να έρθει μια νέα μαμά και να μας πει «κορίτσια, εσείς σημάδια έχετε;» Για παράδειγμα, ρωτούσα εγώ τον Χρήστο κάτι, και μ’ έπαιρνε την επομένη ένας άσχετος άνθρωπος και μου έλεγε «είδα τον Χ. στον ύπνο μου και μου είπε αυτό», και ήταν η απάντηση στις ερωτήσεις μου. Αυτό συνεχίστηκε, μέχρι και πρόσφατα με ένα συγκεκριμένο θέμα. Δεν υπάρχει καμία ορθολογική απάντηση σ’ αυτό. Κάποια στιγμή αισθάνθηκα ότι είναι ύβρις να τα αγνοώ και να τα αμφισβητώ. Κι όσο έλεγα στον εαυτό μου «ησύχασε, Μυρτώ, άσ’ το», σ’ αυτό που δεν καταλάβαινα αλλά έβλεπα ότι υπάρχει, τόσο έβρισκε χώρο να έρθει μέσα μου και να χτιστεί μια ελπίδα, ένα φως, να αποκτήσει όλο αυτό ένα νόημα… Σαν να ήμουν ένα άδειο σακί και να γέμισα. Και δεν είναι απλώς πίστη, είναι πεποίθηση… δεν είναι εύκολο να τα λες αυτά δημόσια, αλλά, αν είναι να βοηθηθούν κάποιοι άνθρωποι, το θεωρώ σημαντικό.

Η Μυρτώ μού λέει ότι κάποια στιγμή, εντελώς τυχαία, άκουσε ένα αμερικανικό podcast ενός ανθρώπου που είχε πεθάνει και τον επανέφεραν, ο οποίος έπειτα από 15 χρόνια αφηγούνταν τη μεταθανάτια εμπειρία που είχε. «Στην αρχή και για αρκετό καιρό ήμουν φοβερά δύσπιστη, ύστερα από δύο χρόνια έρευνας, κατέληξα κάθε φορά που άκουγα ή διάβαζα μια τέτοια συνέντευξη να κλαίω με λυγμούς και να φιλάω την οθόνη από ευγνωμοσύνη γι’ αυτό που μοιράζονταν, με ρίσκο να τους πουν τρελούς. Άνθρωποι χωρίς καμία απολύτως εγκεφαλική δραστηριότητα για βδομάδες ή που είχε σταματήσει η καρδιά τους από 9 έως και 45 λεπτά, διαφορετικής θρησκείας, γλώσσας, κουλτούρας, είχαν κατά 95% την ίδια μεταθανάτια εμπειρία. Η αίσθηση είναι ότι είχαν επιστρέψει σπίτι τους, μια αίσθηση απόλυτης χαράς, ηρεμίας, απίστευτης αγάπης και αποδοχής, επαφής με τους ανθρώπους που είχαν χάσει, επαφής με το θείο. Μετά τον θάνατο του Χρήστου, άρχισα να ακούω και να διαβάζω συστηματικά τέτοιες αφηγήσεις και να παρακολουθώ ομάδες επιστημόνων που, με βάση τέτοια περιστατικά, που είναι αμέτρητα, είναι πεπεισμένοι για το ότι υπάρχει συνέχεια μετά τον φυσικό θάνατο».

δεν είναι εύκολο να τα λες αυτά δημόσια, αλλά, αν είναι να βοηθηθούν κάποιοι άνθρωποι, το θεωρώ σημαντικό.

— Κι αυτό σε ανακούφιζε, επειδή αισθανόσουν ότι ο Χρήστος συνεχίζει να υπάρχει με κάποιον τρόπο;
Όχι απλώς ότι συνεχίζει, αλλά και ότι είναι και εξαιρετικά καλύτερα, γιατί εδώ το παιδί μου υπέφερε. Για πολύ καιρό έλεγα, ας τον είχα εδώ και δεν με ένοιαζε πώς ήταν, τώρα πια δεν το σκέφτομαι έτσι. Επίσης με βοήθησαν ν’ ανοίξω μια πόρτα στο ότι δεν είμαστε τόσο πεπερασμένοι όσο πιστεύουμε, ότι δεν είναι τόσο τυχαία η εμφάνισή μας πάνω στη γη.

Αλλά θέλω να πω κι αυτό. Όσο με βοήθησαν όλες αυτές οι μεταφυσικές εμπειρίες και οι επιστήμονες που ασχολούνται μ’ αυτά, άλλο τόσο με βοήθησε το ενστικτώδες άνοιγμά μου στην αγκαλιά και την αγάπη των ανθρώπων. Είδα τη δύναμη της αγάπης, αυτή με έσωσε, ειδικά τον πρώτο καιρό. Κι αν είμαι σήμερα υγιής, είναι γιατί δεν σταμάτησαν κάποιοι άνθρωποι, με κάθε τρόπο, να μου δίνουν αγάπη κι εγώ να τη δέχομαι. Όπως ο πατέρας του Χρήστου, έναν ολόκληρο χρόνο. Αυτό είναι που μου δίνει ακόμα και σήμερα νόημα. Και γι’ αυτό θέλω, από εδώ και πέρα, να είναι κομμάτι της ζωής μου η ενασχόληση με αυτές τις ομάδες, να υπάρξει σε όσο το δυνατόν περισσότερα μέρη αυτή η μεγάλη αγκαλιά, αλλά και να μοιραστούμε αυτή τη γνώση που έχουμε αποκτήσει, ότι ίσως χρειάζεται να ανοιχτεί πνευματικά μέσα μας κάτι άλλο.

Αυτή τη στιγμή ψάχνουμε κάποιες χορηγίες. Όταν βρεθούν οι πόροι, θέλω να βρω εξειδικευμένο ψυχολόγο και χώρο για να ξεκινήσουν οι ομάδες. Γιατί συχνά μου ζητούν να δημιουργηθεί ομάδα πενθούντων αδελφών, πενθούντων συντρόφων, παιδιών που έχασαν τους γονείς τους… γιατί το κάθε πένθος είναι διαφορετικό. Χρειάζεται αυτοοργάνωση και μια ευελιξία στους δήμους. Όσο για τα έξοδα της ομάδας «Για τον Χρήστο» καλύπτουμε κάποιες μαμάδες που δεν έχουμε άλλα παιδιά, και το αισθανόμαστε σαν μια τρυφερή προσφορά.

— Μυρτώ, πόσοι πιστεύεις ότι είναι οι γονείς εκεί έξω που έχουν ανάγκη από τέτοιες ομάδες;
Από τότε που άρχισα να το δημοσιοποιώ, έχω δεχτεί περίπου 800-900 μηνύματα απ’ όλη την Ελλάδα. Είναι επομένως πάρα πολλοί, κι αν δεν το έχουμε καταλάβει είναι γιατί οι άνθρωποι αυτοί εξαφανίζονται από τη ζωή και από τον κόσμο. Μόνο τα τροχαία κάθε μήνα να δεις, κάποιοι γονείς δεν μένουν πίσω; Και για έναν περίεργο λόγο κατά 90% τα χαμένα παιδιά είναι αγόρια, κάθε φορά λέμε, αγόρι κι αυτό; Ανίατες ασθένειες, αυτοκτονίες, μηχανάκια και αυτοκίνητα, και έχουμε στην ομάδα μας και δύο αιφνίδιους νεανικούς θανάτους –μεγάλο ιατρικό μυστήριο των τελευταίων χρόνων–, από 17 μέχρι 45 ετών.

— Πόσοι είστε και τι συζητάτε στην ομάδα;
Συνολικά είμαστε 30, αλλά κατά μέσο όρο έρχονται σταθερά κάθε Σάββατο γύρω στους 15. Οι συναντήσεις μας διαρκούν 2-3 ώρες, και πέραν του ότι κάνουμε κάποιες ασκήσεις αυτογνωσίας και έκφρασης με την ψυχολόγο για αυτό που έχουμε βιώσει, μοιραζόμαστε τις εμπειρίες μας. Όταν έρθει κάποια καινούργια μαμά, μπορεί να πάρει όλο τον χρόνο, για να εκφραστεί και να συνδεθεί. Κάθε φορά είναι διαφορετικά. Έχουμε και μια ομάδα στο Viber, για όποιον το έχει ανάγκη, υπάρχει συνεχής επικοινωνία. Κάποιες φορές κάνουμε πράγματα μαζί. Πέρσι, όταν σκηνοθέτησα τους μαθητές μου, ήρθαν όλοι στην παράσταση, μια άλλη φορά πήγαμε σε ένα μοναστήρι και επισκεφτήκαμε έναν πνευματικό άνθρωπο που μας βοήθησε πάρα πολύ, πηγαίνουμε στα μνημόσυνα, ένα επόμενο Σάββατο θα πάμε σε ένα μάθημα κεραμικής στη μνήμη ενός παιδιού που έκανε κεραμική…

Κι έχουμε και τη διαδικτυακή ομάδα, με γονείς από όλη την Ελλάδα, στην οποία μπαίνουν και κάποιοι γονείς από την Αθήνα. Βέβαια, ενώ είναι υποστήριξη πενθούντων γονέων, έχει καταλήξει να είναι πενθούντων μαμάδων. Έχουν έρθει 2-3 φορές μπαμπάδες κι έφυγαν, σαν να ένιωσαν άβολα ή σαν να μην μπορούσαν να εκφραστούν. Σήμερα με πήρε τηλέφωνο ένα ζευγάρι που ήθελε να έρθει και ο μπαμπάς, του είπαμε ευχαρίστως αλλά ότι θα είναι ο μόνος άντρας. Η πόρτα είναι ανοιχτή για όλους.

— Καταλαβαίνει κανείς πόσο υποστηρικτικά μπορεί να λειτουργεί το να είσαι με άλλους ανθρώπους που μοιράζεστε τον ίδιο πόνο…  Με ποιους άλλους τρόπους βοηθάει αυτό;
Πρώτον, δεν νιώθουμε μόνοι, γιατί ο καθένας περνάει τρελές φάσεις μέσα στο πένθος του – μπορεί να ακούς φωνές, να έχεις την αίσθηση ότι δεν το έζησες, να έχεις τάσεις αυτοκτονίας…  βλέπουμε ότι δεν είμαστε τρελοί, και την ίδια στιγμή ότι είμαστε μοναδικοί ο καθένας. Μετά βλέπεις τους άλλους ανθρώπους που πέρασαν το ίδιο, ότι επιβίωσαν, ή και κάποιους άλλους, ότι όχι απλώς επιβίωσαν, αλλά μπορούν και ζουν. Οπότε μοιραζόμαστε τα βιώματά μας: πώς το έκανες εσύ; Τι σε βοήθησε σ’ εκείνη τη φάση; Τους πρώτους μήνες πώς ήταν; Ήταν πιο δύσκολο για σένα τα δύο χρόνια ή ο πρώτος χρόνος;

Κι αν ξαφνικά θέλεις να κλάψεις, γιατί κάτι θυμήθηκες και θέλεις να το μοιραστείς, έχεις αγκαλιές. Κι αυτό είναι το πιο πολύτιμο. Είναι τεκμηριωμένο το ότι η αγκαλιά είναι θεραπευτική. Κι επειδή το γνώριζα αυτό επιστημονικά, αλλά το είχα κι εγώ τεράστια ανάγκη, έχει καθιερωθεί η αγκαλιά στην αρχή, όταν συναντιόμαστε, και στο τέλος, πριν φύγουμε – όσοι θέλουν φυσικά. Φαντάσου ότι υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν κανέναν να τους πάρει αγκαλιά μέσα στην εβδομάδα. Δεν έχουν καμία υποστήριξη, ή είναι μέλη μιας οικογένειας όπου ο καθένας μπορεί να έχει κλειστεί στο δικό του πένθος.

— Η δουλειά που κάνετε εκεί κάνει καλό και στο οικογενειακό τους περιβάλλον;
Όταν κάποιος μετατοπιστεί μέσα του, αυτό περνάει αυτόματα και στους άλλους. Οπότε, ναι, κάπως επηρεάζεται όλο το σύστημα. Και είναι λογικό ότι υποστηρίζεται και το άλλο ή τα άλλα παιδιά της οικογένειας, αν η μαμά μέσα της αισθανθεί καλύτερα. Αν ο γονιός μέσα του βρει μια διέξοδο, φαντάσου πόση ανακούφιση είναι για τα άλλα παιδιά.

Έχει έρθει η ώρα να πάει να ανοίξει την αίθουσα στο Μουσείο Δροσίνη, έναν ζεστό και φιλόξενο χώρο. Φεύγοντας από το καφέ, της λέω ότι θα τη συνοδεύσω λίγα βήματα μέχρι το μουσείο. Στη μέση της μικρής αυτής διαδρομής, βλέπω από απόσταση τρεις γυναίκες με μαύρα ρούχα που κάθονται στο πεζούλι και την περιμένουν, σταματάμε και τη χαιρετάω για να πάει μόνη της. Όταν φτάνει, βλέπω που αγκαλιάζονται, και φεύγω προς το αυτοκίνητο με αυτή την εικόνα, έχοντας συναισθανθεί αυτές τις γυναίκες, χωρίς το βάρος με το οποίο είχα έρθει, γεμάτη μύχιες σκέψεις.

***

Κάποια απ’ όσα είπαμε με τη Μυρτώ ακούγονται παράξενα. Προσωπικά αισθάνομαι πιο ανοιχτή, πνευματικά, απ’ ό,τι όταν πήγα. Και λυπάμαι που δεν πήρα σοβαρά τα αγωνιώδη ερωτήματα του πατέρα μου, φιλοσοφικά και μεταφυσικά, όταν έχασε την επί 60 χρόνια αγαπημένη του σύντροφο, για το αν υπάρχει ζωή μετά τον θάνατο κι αν θα την ξανασυναντήσει κάποτε. Η Μυρτώ μού πρότεινε να του πάω ένα βιβλίο, το «Ο παράδεισος υπάρχει» (εκδ. Κλειδάριθμος) του Έμπεν Αλεξάντερ, διαπρεπούς νευροχειρουργού, που η ανάρρωσή του έπειτα από κώμα 7 ημερών θεωρήθηκε ιατρικό θαύμα, και ο ίδιος επέστρεψε απολύτως βέβαιος για την ύπαρξη μετά θάνατον ζωής και περιγράφει την εμπειρία του.

Όταν έφυγε η μαμά μου, θυμάμαι την επόμενη μέρα να ψάχνω στο ίντερνετ κάποιο podcast ή άρθρο για τον θάνατο της μητέρας, ένα προσωπικό βίωμα. Τότε έφτιαξα το «Όταν πεθαίνει η μαμά – Το πένθος και η απώλεια», για το πένθος ενός ενήλικου ανθρώπου που χάνει τη μητέρα του, και έκτοτε μου έχουν στείλει πολλοί άνθρωποι ότι τους βοήθησε το μοίρασμα αυτού του βιώματος. Το ίδιο έκανε και η Μυρτώ. Τώρα υπάρχει το podcast «Για αυτό που δεν μιλάει κανείς», που δημιουργήθηκε μέσα από την ομάδα τους, για κάποιον/α που έχει βρεθεί να ζει το «αδιανόητο». Το άκουσα τις επόμενες μέρες της συζήτησής μας στο Spotify, είναι ένα συγκλονιστικό μοίρασμα.

Η Μυρτώ ψάχνει χορηγούς για να φτιαχτούν κι άλλες ομάδες, για να εκδώσει το βιβλίο που μεταφράζει η ίδια, με τίτλο «Δεν υπάρχει θάνατος», αλλά και για το βιβλίο με τα σημάδια επικοινωνίας με τα παιδιά τους που έχουν συγκεντρώσει μητέρες από την Ομάδα Υποστήριξης Πενθούντων Γονέων. Είναι κάτι που κλοτσάει μέσα σου, αντικρούει στη λογική – προσωπικά το σέβομαι απόλυτα.

Η ομάδα Υποστήριξης Πενθούντων Γονέων είναι μια μεγάλη αγκαλιά που λειτουργεί κάθε Σάββατο 5-8 στο Μουσείο Δροσίνη, έναν φιλόξενο και ζεστό χώρο, με την υποστήριξη του Δήμου Κηφισιάς και του νυν δημάρχου Βασίλη Ξυπολητά. Το τηλέφωνο της Μυρτώς Πισπινή είναι 6977252292. Έχει καθιερωθεί πρώτα να μιλάνε με την ίδια και μετά με την εξειδικευμένη ψυχολόγο Μαργαρίτα Κουρτίδου. Η συμμετοχή στην ομάδα είναι δωρεάν.

Κάθε δεύτερη Τετάρτη υπάρχει και η διαδικτυακή τους ομάδα, 6-8 το βράδυ, για γονείς από διάφορα μέρη της Ελλάδας.