Στην εποχή της αφθονίας της επικοινωνίας, μιλάμε συνέχεια, αλλά λέμε τίποτα το ουσιαστικό;
Όλα αλλάζουν. «Όλα έχουν αλλάξει», είναι κάτι που όλοι κάποια στιγμή έχουμε ξεστομίσει, ειδικά αν είμαστε άνω των 30 ετών. Η τεχνολογία, λέμε, αυτή φταίει για όλα. Τα social media, τα smartphones. Κάθε γενιά θεωρεί ότι είναι η καλύτερη (εκ των υστέρων), και κάθε δεκαετία που έρχεται και φεύγει θεωρούμε ότι είναι η χειρότερη. «Έχουν αλλάξει οι άνθρωποι», συνεχίζουμε. Δεν είναι όπως παλιά.
Αλλάξανε οι σχέσεις, ίσως όλα να έχουν αλλάξει. Ενδεχομένως αυτό να έχει να κάνει με τον παρατηρητή και με τι το συγκρίνει. Δεν νομίζω ότι υπάρχει μια γενική αλήθεια που ισχύει για όλους. Υπάρχει όμως κάτι που εγώ θεωρώ ότι θα έπρεπε να είναι έστω και λίγο καλύτερο, και εντέλει αποδεικνύεται ότι δεν είναι: η επικοινωνία μεταξύ ανθρώπων, ανεξαρτήτως φύλου.
Αν μη τι άλλο, νομίζω ότι όλοι μπορούμε να συμφωνήσουμε ότι βιώνουμε μια εποχή που, αν είχε έναν τίτλο, αυτός θα ήταν η λέξη «επικοινωνία». Αναλογιστείτε απλά τους, κυριολεκτικά πια, δεκάδες τρόπους με τους οποίους μπορούμε να επικοινωνήσουμε. Μηνύματα, email, όλες τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, WhatsApp, Viber, Telegram, και βεβαίως το τηλέφωνο ― το ξεχάσατε προς στιγμήν, έτσι δεν είναι; Εν πάση περιπτώσει, εάν θες να βρεις κάποιον ανά πάσα στιγμή, μπορείς. Αρκεί, βέβαια, να θέλει.
Η επικεφαλίδα όμως της επικοινωνίας δεν έχει να κάνει μόνο με το μέσο με το οποίο επικοινωνούμε, αλλά και με την ελευθερία να το κάνουμε. Κάτι ακόμα που δεν μπορεί κανείς να αμφισβητήσει είναι η αλλαγή προς το καλύτερο που έχει επέλθει όσον αφορά τις επιλογές που έχουμε στη σύγχρονη κοινωνία μας. Δεν χρειάζεται να κοιτάξουμε πολύ μακριά· αρκεί να δούμε πως οι γονείς μας ―ξανά αναφέρομαι σε ανθρώπους που είναι άνω των 30― γνωρίστηκαν, μπήκαν σε σχέση, παντρεύτηκαν, έκαναν παιδιά, και βέβαια πως οι ίδιοι μεγάλωσαν, με πόσες και ποιες ελευθερίες (ελάχιστες) και πόσες συντεταγμένες που έπρεπε να ακολουθήσουν.
Αντιθέτως, εμείς, είχαμε πολύ περισσότερες. Έχουμε πολύ περισσότερες, κυρίως από άποψη σπουδών, εργασίας και επιλογής συντρόφου. Μεγαλώνοντας δεν υπήρχε πια ο άγραφος νόμος τού γνωρίζεις κάποιον (ή σου τον γνωρίζουμε εμείς), παντρεύεσαι και κάνεις οικογένεια από τα 20 γιατί έτσι πρέπει, έτσι είθισται. Και πολύ σου είναι. Τι άλλο θες πια; Έχουμε την ελευθερία να επιλέξουμε, να πειραματιστούμε, να δοκιμάσουμε, να ανακαλύψουμε καλύτερα τον εαυτό μας ενώ ανακαλύπτουμε τη ζωή μας γενικότερα.
Σαν μια λογική συνέχεια, αυτό θα έπρεπε, σε έναν μη αμελητέο βαθμό, να σημαίνει ότι, όταν έρχεται η ώρα να μιλήσουμε για το πως νιώθουμε, για το τι θέλουμε από τον άλλον και από εμάς ως δυάδα, τα πράγματα να είναι πιο εύκολα, ή έστω πιο βατά. Όλη μέρα μιλάτε, ρε παιδί μου, τι λέτε; Ξανά, όμως, αποδεικνύεται ότι αυτό δεν ισχύει ― βάσει ερευνών και, μεταξύ μας, βάσει και του τι βλέπουμε γύρω μας καθημερινά.
Εξεπλάγην, αλλά στην πραγματικότητα όχι και τόσο, όταν διάβασα ένα άρθρο στο The Atlantic με τον τίτλο «Το πιο τρομακτικό κομμάτι μιας σχέσης» (The Scariest Part of a Relationship). Σε αυτό, η Φέιθ Χιλ περιγράφει πως όλα είναι ωραία και καλά όταν γνωρίζουμε κάποιον και ξεκινάμε να βγαίνουμε, αλλά κάποια στιγμή έρχεται αναπόφευκτα αυτή η στιγμή που πρέπει να ορίσουμε τι είμαστε: είμαστε μαζί ή όχι; Έχουμε σχέση ή όχι; Εκεί επεμβαίνουν σκέψεις και αμφιβολίες για το τι αισθάνεται ο άλλος, τι θέλει, μήπως παραείναι νωρίς να ρωτήσω, κτλ.
Ευτυχώς, λέει η Χιλ, υπάρχουν ερευνητές που το μελετάνε αυτό. Είναι πραγματικά άξιο διερεύνησης; Είναι τέτοια η μάστιγα, που ώθησε επιστήμονες να το εξετάσουν; ΟΚ. Και τι ακριβώς ερεύνησαν; Το πώς οι άνθρωποι που βγαίνουν με άλλους (τους ονομάζει daters) ξέρουν πότε να ορίσουν τη σχέση τους, και γιατί είναι τόσο δύσκολο να κάνουν αυτή την κουβέντα. Η Χιλ είχε την ίδια απορία μ' εμένα, σκεπτόμενη ότι δεν μπορεί να είναι δα τόσο δύσκολο, γιατί υπάρχει μια ξεκάθαρη λύση η οποία ακούει στο όνομα «επικοινωνία». Κι όμως, μας λένε οι ερευνητές, είναι πάρα πολύ δύσκολο.
Ενώ τείνουμε να είμαστε αρκετά ευθείς και ξεκάθαροι σε άλλες σχέσεις, στις προσωπικές σχέσεις ο φόβος της απόρριψης μας κάνει να μιλάμε με ασάφεια, και όσο περισσότερο αμφιβάλλουμε για το πού βρισκόμαστε σε μια σχέση, τόσο πιο πολύ διστάζουμε να μιλήσουμε γι’ αυτήν, καθότι υπάρχει μεγάλο ποσοστό ρίσκου. Και σαν να μην έφτανε αυτό, εάν αισθανθούμε ότι κάτι δεν πάει καλά, ή δεν μπορούμε να καταλάβουμε γιατί συμβαίνει κάτι, τότε τείνουμε προς τον πεσιμισμό και κάνουμε εικασίες που συνήθως καταλήγουν στη χειρότερη πιθανή έκβαση.
Το στοιχείο του ρίσκου έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, κυρίως επειδή από τα λεγόμενα των ερευνητών φαίνεται να το φοβόμαστε τόσο πολύ, που προτιμάμε με έμμεσους τρόπους να προσπαθήσουμε να βγάλουμε άκρη, ξεκινώντας τα κλασικά μυστικοπαθή ξεκατινιάσματα και τα «τεστ» ―έμμεσες δηλώσεις ή ερωτήσεις, που σκοπό έχουν να φέρουν στην επιφάνεια αυτό που σκέφτεται ή νιώθει ο άλλος―, αντί να ρωτήσουμε ευθέως «τι στο καλό θες τέλος πάντων;». Εννοείται ότι ακόμα και σε αυτή τη φαινομενικά απλή ερώτηση, οι απαντήσεις μπορεί εντέλει να μη μας κάνουν σοφότερους, ιδιαίτερα εάν ο άλλος θέλει να συνεχίσει να έχει την οποιαδήποτε επαφή, αλλά χωρίς τον κίνδυνο να δεσμευτεί.
Κατά την άποψή μου, όμως, σε αυτό υπάρχει και μια τραγική ειρωνεία, αν το καλοσκεφτούμε, γιατί ο φόβος του ρίσκου, της απόρριψης ή της απουσίας κάποιου από τη ζωή μας μας προκαλεί πολύ συχνά, στο τέλος της ημέρας, περισσότερο πόνο, ανησυχία και στεναχώρια απ' ό,τι ένα απλό «όχι», «δεν θέλω» ή « δεν είμαι έτοιμος» στην αρχή αυτής της σχέσης. Το ακόμα πιο ειρωνικό είναι ότι αυτές οι έμμεσες μέθοδοι είναι το ίδιο αμφισβητήσιμοι και ασαφείς. Και κάθε φορά που ο άλλος φαίνεται να περνάει ένα από τα τεστ που του βάλαμε, το μυαλό αρχίζει και πάλι να παίρνει ανάποδες στροφές και να λέει: «ναι, ωραία, μου είπε "ναι" όταν του έκανα την ερώτηση-τρικλοποδιά αν θέλει να πάμε σ' αυτή τη συναυλία που είναι σε 5 μήνες από τώρα, αλλά, αν τον ρωτήσω αυτό, τι θα πει;». Και ο φαύλος κύκλος συνεχίζεται χωρίς τελειωμό, χωρίς ανακούφιση, χωρίς ουσιαστικές απαντήσεις.
Για τη διδακτορική της διατριβή για το Πανεπιστήμιο του Τέξας, η Σάρα Βάργκα, η οποία είναι τώρα ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο Μπέιλορ, ρώτησε ανθρώπους για την κουβέντα αυτή, την οποία ονομάζει «DtR» (Define the Relationship), και το 63% των ερωτηθέντων είπε ότι τη συζήτηση, για να ορίσουν τη σχέση τους, την έκαναν όταν πια αισθάνονταν αρκετά σίγουροι για τα συναισθήματα του συντρόφου τους, και ότι κατά κάποιον τρόπο απλά επιβεβαίωναν κάτι που είχαν ήδη αντιληφθεί ή γνώριζαν.
Ίσως ακόμα πιο ενδιαφέρον είναι το γεγονός, σύμφωνα με τον Λόγκαν Ούρι, συγγραφέα του βιβλίου «How to Not Die Alone», ότι, ενώ η Γενιά Ζ (Gen Z) είναι πιο ανοιχτή και πιο ευέλικτη όσον αφορά στις σχέσεις γενικότερα, και δεν εμμένει στις παραδοσιακές ερμηνείες της, ακόμα κι αυτή επιθυμεί την οριοθέτηση της σχέσης και αισθάνεται άγχος για την κουβέντα που θα χρειαστεί για οριοθετηθεί.
Φαίνεται ότι ίσως ανεξάρτητα από το γεγονός ότι μια σχέση εξελίσσεται, ένα σαφές σημείο όπου λαμβάνεται μια απόφαση εξακολουθεί να έχει αξία, και ότι το να «σέρνουμε» μια σχέση μέσα σε ένα περιβάλλον αδράνειας σίγουρα θα προκαλέσει προβλήματα, αργά ή γρήγορα. Μελέτες δείχνουν ότι τα ζευγάρια που μιλούν για τη σχέση τους τείνουν να έχουν υψηλότερη ποιότητα σχέσης αργότερα, είναι πιο αφοσιωμένα στους συντρόφους τους και είναι λιγότερο πιθανό να απατήσουν.
Αυτό που έχει όμως επίσης αξία, ίσως και μεγαλύτερη, είναι η συνειδητοποίηση ότι, πρώτον, δεν μπορούμε ποτέ να ελέγξουμε τι σκέφτεται, τι νιώθει ή πως αντιδρά ο άλλος, και ότι η ευθύτητα, η ειλικρίνεια και η κατανόηση στην αρχή θα έχει σίγουρα ένα πιο επωφελές αποτέλεσμα για όλους. Πνιγόμαστε στην επικοινωνία, 24 ώρες το 24ωρο, αλλά εντέλει φοβόμαστε να επικοινωνήσουμε.
Παρακολουθούμε τη δημιουργία μιας «αρένας» γεμάτης από τοξικότητα, παραπληροφόρηση και στρατευμένη αποδόμηση της επικαιρότητας σε εύπεπτα αφηγήματα κομματικού οφέλους
12°
