Αφιέρωμα στην ευγένεια: Η ευγένεια είναι (και) στα μικρά, τα καθημερινά, τα κάποτε δυσώδη και όσα κάνουμε, όταν δεν μας βλέπουν – αλλά μας ακούν
Πρώτη σχολική ηλικία, πρώτες φιλίες και πρώτα τηλεφωνήματα στο σπίτι: η μητέρα μου να σηκώνει το τηλέφωνο, να ζητάνε εμένα και να μου δίνει το ακουστικό με μια έκφραση αποδοκιμασίας ζωγραφισμένη από το πηγούνι μέχρι τ’ αυτιά και από τα φρύδια μέχρι την κορυφογραμμή των μαλλιών. «Καλά, σε βάρκα καλέσανε; Καλημέρα στο σπίτι τους δεν λένε; Τι σημαίνει ‘‘τη Χριστίνα θέλω;’’ Ακούς εκεί!». Η έλλειψη αστικής ευγένειας ήταν σημείο τριβής γι’ αυτές τις γενιές – και τώρα όλοι ξέρουμε γιατί.
Τότε ένιωθα φρικτά. Στο σπίτι έπεφτε πολύ κήρυγμα για κάτι τέτοια. Όχι τα γνωστά, τα γλυκερά, τα «πες ευχαριστώ» και «πες καλημέρα και χαμογέλα». Όχι τέτοια. Κήρυγμα επί της ουσίας. «Όταν καλείς στο σπίτι κάποιου, χαιρετάς ευγενικά, λες ποια είσαι και μετά ζητάς αυτήν/αυτόν που θες. Και φροντίζεις να χαμογελάς όταν μιλάς στο τηλέφωνο – το χαμόγελό σου ακούγεται». Επίσης: «όταν μπαίνεις σε ένα μαγαζί, μην είσαι μουντρούχα. Στον φούρνο, στον μανάβη, στα μαγαζιά με τα ρούχα δουλεύουν άνθρωποι που δεν έχουν καμιά υποχρέωση να είναι ευγενείς αν εσύ είσαι αγενής. Χαιρετάς, χαμογελάς, περιμένεις τη σειρά σου, μιλάς στον πληθυντικό, δίνεις τη σειρά σου σε έγκυες ή ηλικιωμένους. Μην είσαι ζώον, παιδί μου».
Εκείνη την εποχή –παιδάκι του δημοτικού ακόμη–, με κούρδιζε αυτή η περί ευγένειας χριστομάθεια. Εκείνο το «μην είσαι ζώον / γίδι / γαϊδούρι» (όλες οι παραλλαγές, απ’ όλους της οικογένειας: μαμά, μπαμπά, γιαγιά, νονά, θείες, θείους και παππούδες), με θύμωνε, για να μην πω με πλήγωνε. Όπως με πλήγωνε και το να μετράνε τις συμμαθήτριες και τους συμμαθητές, τις φίλες και τους φίλους της πρώτης παιδικής ηλικίας με μια μεζούρα που δεν φαινόταν να κρατάει στο χέρι κανένας άλλος εκτός από τους ίδιους, με ένα μέτρο πολύ δικό τους, που μου την έδινε στα νεύρα.
Το άλλο ζόρι εκείνης της ηλικίας ήταν οι τουαλέτες, και κυρίως οι δημόσιες και οι τουαλέτες των ξένων. Αν ταξιδεύαμε (πράγμα πολύ συχνό στην οικογένεια), και μάλιστα οδικώς (ακόμα πιο συχνό), το ζήτημα «τουαλέτα» ήταν μία Οδύσσεια από μόνο του. Όταν ερχόταν εκείνη η ώρα που μέσα στο αμάξι είχα πλέον στριμωχτεί –και η φούσκα μου επίσης– και κάπως έπρεπε να γίνει στάση για τουαλέτα, η μαμά (κυρίως) στραβομουτσούνιαζε και οπλιζόταν με όλη την υπομονή και τα οινοπνεύματα ανά χείρας για να πάμε στο WC. Και κάθε, μα κάθε, φορά τη θυμάμαι να λέει: «Να κοιτάς πάντα πίσω σου. Πώς αφήνεις το μέρος για τους άλλους», και δώσ’ του το οινόπνευμα στις χούφτες και δώσ’ του τα «μην ακουμπάς εδώ / εκεί / παρέκει».
Ομοίως στα φιλικά σπίτια, το παιδικό «Μπορώ να πάω λίγο στο μπάνιο;» «Ναι, χρυσό μου, στον διάδρομο δεξιά», συνοδευόταν από το (μητρικό / πατρικό) βλέμμα, που τη μετάφραση γνώριζα μόνο εγώ, δηλαδή: «Δεν ψαχουλεύεις τα ξένα ντουλάπια / πλένεις χεράκια πριν και μετά / τραβάς καζανάκι / σηκώνεις καπάκι / αφήνεις τον χώρο το ίδιο καθαρό όπως τον βρήκες». Λεπτομέρειες, θα πει κανείς...
Τα χρόνια τσούλησαν σαν κουλουράκια μέσα από το ταψί, και όπως όλοι, μετά τα 40, όση αντίσταση και αναρχίλα κι αν επιστρατεύθηκε, γινόμαστε οι γονείς μας. Εν προκειμένω γίνομαι σταδιακά η μαμά μου, που σημαίνει ότι συνδέω τα ασύνδετα (τηλεφωνικές επικοινωνίες και WC, όταν στην εφημερίδα το βασικό αφιέρωμα είναι η ευγένεια), γιατί είναι αυτά που με ταλαιπώρησαν αφάνταστα στην ενήλικη ζωή μου. Να με παίρνουν τηλέφωνο Δευτεριάτικα και πρώτη του μήνα και, αντί καλημέρας και καλού μήνα, να ακούω σε άπταιστη προστακτική «θέλω το τάδε πράγμα / τον τάδε άνθρωπο» και με ύφος τύπου «το θέλω τώρα». Να ανοίγω mail το οποίο μπαίνει ξέρα κατευθείαν στο θέμα, τάχα για να μη δαπανήσει τον πολύτιμο χρόνο μου (πάλι με προστακτική) και να ξεχνάει τα βασικά: μια καλημέρα, να ρωτήσει αν η παραλήπτρια έχει χρόνο και διάθεση να ασχοληθεί (καμία!).
Επίσης, γελάω κάπως πικρά με εκείνη τη συμβουλή της μητέρας μου να χαμογελάω λίγο όταν μιλάω με κάποιον στο τηλέφωνο και του ζητάω κάτι, γιατί –και καλά– το χαμόγελο περνάει στον τόνο της φωνής. Το κάνω ακόμη, αλλά αισθάνομαι λίγο Ούφο, γιατί δεν το κάνει κανείς. Ειδικά αν συναλλάσσεσαι με εκπρόσωπο της Gen Z, σε αντιμετωπίζουν οριακά με περιφρόνηση και ελαφρύ κριντζάρισμα, τύπου «έλα, θεία, μην ξανοίγεσαι».
Και για τις τουαλέτες, είτε μιλάμε για το Λονδίνο είτε για το Παρίσι είτε για τη φωτογενή Ελλάδα μας, η κατάσταση είναι (παντού) μια σιχαμένη απελπισία. Η ανωνυμία, η σιγουριά ότι δεν βλέπει κανείς τι (βρομιά κυριολεκτικά) κάνεις στα WC εξηγούν το γιατί στις τουαλέτες πολύς κόσμος αισθάνεται ΟΚ να είναι ο εαυτός του, με ό,τι κι αν αυτό συνεπάγεται.
Το ότι τείνουμε τα χεράκια μας (για χειραψία), αγκαλιάζουμε, πιάνουμε το φαγητό, τους ανθρώπους γύρω μας, τα έπιπλα, τους υπολογιστές, ενώ έχουμε βγει από το μπάνιο, τακτοποιώντας μαλλί στον καθρέφτη, αλλά χωρίς να πλύνουμε (καλά) τα χέρια μας, με οδηγεί στην παραφροσύνη.
Δεν θα ξεχάσω συμφοιτητή ο οποίος, με γνήσια απορία, με είχε ρωτήσει αν πλένω τα χέρια μου κάθε φορά που πηγαίνω τουαλέτα και όχι μόνο στο Νούμερο Δύο μου. Όταν απάντησα «ναι», νομίζω ότι κάηκαν αρκετά εγκεφαλικά κύτταρά του, και φυσικά πάντα ευχόμουν να απέμειναν μερικά για να την παλέψει –κι αυτός και οι οικείοι του– την περίοδο της πανδημίας.
Και για να συνδέσω τα (φαινομενικά) ασύνδετα (γιατί, ναι: τι δουλειά έχουν οι τηλεφωνικές / γραπτές συνομιλίες με τα WC;), όταν μιλάμε για ευγένεια, μιλάμε για πολιτισμό που διατρέχει τα πάντα μας, τα όλα μας, τα καθημερινά και τα σπάνιά μας, τα μικρά και μεγάλα μας. Δεν μιλάμε για τους τύπους (που, ναι, διασφαλίζουν την ουσία) και για περιστάσεις, αλλά για τον τρόπο που ανήκουμε στους άλλους και αυτοί σε εμάς. Για τον τρόπο που «τρέχει» ένα σπίτι / μια γειτονιά / μια πόλη / μια βιοτεχνία / μια πολυεθνική από το πρωί μέχρι το βράδυ. Αυτή την «καλημέρα» και την ακατούρητη καθαρή τουαλέτα, δείτε το σαν μια απειροελάχιστη πράξη πραγματικής αγάπης και πολιτισμού, ένα κάπως οικουμενικό νεύμα νοιαξίματος προς το σύμπαν. Και ως γνωστόν, το σύμπαν επιστρέφει αυτό που του δίνουμε. Ε, ας μη μας επιστρέψει ένα «άει στον διάολο» και μια λεκάνη γεμάτη με αυτό που φαντάζεστε.
Το «έλα μωρέ τώρα, τι θα μου κάνουν;» δεν είναι προϊόν ιδιοσυγκρασίας. Είναι και προϊόν της επιείκειας με την οποία το «οργανωμένο» κράτος και ο «σοφός» νομοθέτης αντιμετωπίζουν τους μεθυσμένους οδηγούς
21°
