Αφιέρωμα στην ευγένεια: Ποιoς κάθεται δεξιά; Τι σερβίρεται στα επίσημα γεύματα; Πότε γίνεται η πρόποση; Οι κανόνες που ισχύουν στο επίσημο κρατικό πρωτόκολλο
Παλαιότερα πολιτικοί παράγοντες ή πρέσβεις διαγκωνίζονταν για μια θέση προτεραιότητας σε μια τελετή ή σε επίσημο γεύμα ή στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται συνεχείς «τριβές» ανάμεσα στις διάφορες ευρωπαϊκές αυλές. Το προβάδισμα αποτελούσε στην ουσία επιβεβαίωση της κυριαρχίας τους στην ευρωπαϊκή σκηνή. Από τον 16ο αιώνα τέθηκαν ορισμένοι κανόνες «ευγένειας» σχετικά με το λεγόμενο «προβάδισμα μεταξύ των κρατών». Αρχικά, επικράτησε το κριτήριο της αρχαιότητας μεταξύ των ηγεμόνων της Ευρώπης. Αργότερα, με το Συνέδριο της Βιέννης (1815), το προβάδισμα αυτό ορίστηκε με πιο αντικειμενικά κριτήρια, αλλά πάντοτε με γνώμονα την ισχύ των Μεγάλων Δυνάμεων. Στη σύγχρονη εποχή, τα Ηνωμένα Έθνη κατήργησαν κάθε διάκριση μεταξύ των κρατών και καθιέρωσαν τη νομική και κυρίαρχη ισότητα μεταξύ όλων των μελών του οργανισμού.
Οι ακατανόητες επισημότητες και τυπικότητες μπορεί να θεωρούνται βαρετές και απαρχαιωμένες, αλλά στην πραγματικότητα η εθιμοτυπία έχει πολλές φορέςπαρακάμψει «παγίδες» που θα μπορούσαν να ναρκοθετήσουν τις σχέσεις των κρατών. Βοηθάει στην αρμονικότερη συμβίωση των μελών της διεθνούς κοινωνίας, ξεκαθαρίζει παρολίγον «παρεξηγήσεις» και βοηθάει στην οργάνωση επίσημων προσκλήσεων. Σήμερα οι κανόνες εθιμοτυπίας έχουν επεκταθεί σε όλον τον δημόσιο χώρο, μια και όλα γίνονται με την αρχή των λεγόμενων «δημοσίων σχέσεων». Οι κανόνες αυτοί έχουν σε μεγάλο βαθμό απλοποιηθεί, αλλά πολλές φορές φαίνονται χρήσιμοι ακόμα και στην «καλή συμπεριφορά» στην καθημερινότητα, στην ευγένεια, παρά τον εκδημοκρατισμό της.
Συχνά λέγεται ότι το πρωτόκολλο είναι ο καρπός των διεθνών σχέσεων με τον ίδιο τρόπο που η αβροφροσύνη είναι το προϊόν των κοινωνικών σχέσεων.
Ο Πρέσβης ε.τ. Χάρης Καραμπαρμπούνης, Μέλος Επιστημονικού Συμβουλίου της Βουλής των Ελλήνων, προλογίζει το «Σύγχρονο εγχειρίδιο εθιμοτυπίας», έκδοση του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων, που έγραψε η κα. Χριστίνα Βαγενά, εμπειρογνώμων πρεσβευτής σύμβουλος A΄, προϊόν της επαγγελματικής εμπειρίας που αποκτήθηκε κατά τη διάρκεια της θητείας της στην Υπηρεσία Εθιμοτυπίας του Υπουργείου Εξωτερικών, στην Πρεσβεία της Ρώμης και στο Διπλωματικό Γραφείο της Βουλής. Το «Εγχειρίδιο», όπως λέει ο Πρέσβης, είναι όχι μόνο ένα χρήσιμο εργαλείο στον δαιδαλώδη κόσμο της εθιμοτυπίας, αλλά παρέχει και ένα κίνητρο για την καθιέρωση και στον τόπο μας ενός ενιαίου και ομοιόμορφου «κανονισμού εθιμοτυπίας», που ασφαλώς απουσιάζει από την ελληνική κρατική τάξη. Αλλά ακόμα και ιδιώτες που αναζητούν συμβουλές για κάποια εκδήλωση μπορούν να προσφύγουν στη βοήθεια του εγχειριδίου.
Στην πρώτη ραψωδία της «Οδύσσειας» (α 119 κ.ε.) ο Tηλέμαχος, βλέποντας την Αθηνά να στέκεται στην πόρτα του μεγάρου του Οδυσσέα, τρέχει και την καλωσορίζει, την οδηγεί σε όμορφο θρόνο, της στρώνει λινό ύφασμα και της βάζει σκαμνί για τα πόδια. Στη συνέχεια, μια υπηρέτρια ρίχνει νερό για να πλύνει τα χέρια της, ενώ η οικονόμος φέρνει τα ψωμιά, ο σιτιστής τα κρέατα και ο κεραστής μοιράζει τα κρασιά. Με το τέλος του δείπνου, ο Τηλέμαχος ζητάει συγγνώμη για τη συμπεριφορά των μνηστήρων που γλεντοκοπούν και ύστερα ρωτάει την Αθηνά για την ταυτότητά της και τις πληροφορίες που κατέχει.
Από την αρχαιότητα υπήρχαν κάποιοι γενικά αποδεκτοί κανόνες εθιμοτυπίας (από την αρχαιοελληνική λέξη «έθος» και αργότερα έθιμον + τύπος) σχετικά με τη φιλοξενία και την υποδοχή των επισκεπτών, με άλλα λόγια ορισμένων γενικά αποδεκτών κανόνων καλής συμπεριφοράς που πρέπει να εφαρμόζονται κατά τη διάρκεια των επίσημων επισκέψεων, των παρουσιάσεων και γενικά των δραστηριοτήτων αρχών. Το πρωτόκολλο (από το πρώτο φύλλο [κόλλα] ενός κώδικα ή εγγράφου στο οποίο δηλωνόταν το περιεχόμενο) είναι η εσωτερική εθιμοτυπική σειρά, δηλαδή οι θεσμοθετημένοι κανόνες που εφαρμόζονται σε συναντήσεις, επισκέψεις, εκδηλώσεις, αλλά και σε τελετές, συνέδρια, εγκαίνια, εορτές, δείπνα και γενικά ό,τι διοργανώνεται από οποιαδήποτε δημόσια αρχή, οργανισμό ή ίδρυμα.
Τα highlights της ευγένειας
Επίσημη επίσκεψη προσκεκλημένου προέδρου της Βουλής
• Οι αστυνομικές αρχές σε συνεργασία με τις αρμόδιες διευθύνσεις της Βουλής ενημερώνουν το Εθνικό Κέντρο Άμεσης Βοήθειας (ΕΚΑΒ), το οποίο θα συνοδεύει τον προσκεκλημένο στις μετακινήσεις του, και τον Ενιαίο Φορέα Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ). Είναι απαραίτητο να είναι γνωστή η ομάδα αίματος του προέδρου, οι διατροφικές του συνήθειες και οι τυχόν αλλεργίες.
• Στην περίπτωση των διμερών επισκέψεων, η Βουλή αναλαμβάνει τη φιλοξενία της επίσημης αντιπροσωπείας (περιορισμένου αριθμού ατόμων), λαμβανομένης υπόψη πάντα της αρχής της αμοιβαιότητας και, βεβαίως, του προϋπολογισμού της Βουλής.
•Κατάλυμα και διατροφή: η επίσημη αντιπροσωπεία φιλοξενείται σε ξενοδοχείο υψηλής κατηγορίας. Η φιλοξενία καλύπτει τη διανυκτέρευση με πρωινό και χρήση mini bar (μη αλκοολούχα ποτά).
• Γεύματα: η Βουλή συνήθως καλύπτει ένα επίσημο γεύμα ή δείπνο και ενδεχομένως ένα ακόμη δείπνο που παρατίθεται από την Ομάδα Φιλίας Ελλάδας - φιλοξενούμενου κράτους, λαμβανομένης υπόψη πάντα της αρχής της αμοιβαιότητας και, βεβαίως, του προϋπολογισμού της Βουλής.
• Κατά τη διάρκεια των επίσημων επισκέψεων συνηθίζεται να προσφέρεται στον προσκεκλημένο και ένα αναμνηστικό δώρο εκ μέρους της Βουλής. Στις ανεπίσημες συναντήσεις προσφέρεται στους προσκεκλημένους αναμνηστικό δώρο ή έκδοση του Ιδρύματος της Βουλής.
• Στις επισκέψεις εργασίας δεν προβλέπεται ανταλλαγή δώρων. Πάντοτε όμως, πριν από κάθε επίσκεψη οποιασδήποτε μορφής, οι αρμόδιες υπηρεσίες πρέπει να διευκρινίζουν αν υπάρχει πρόθεση για ανταλλαγή δώρων, ώστε να μη βρεθεί σε δύσκολη θέση ο προσκεκλημένος ή ο προσκαλών.
• Κατά την προσφορά, ο προσκεκλημένος-φιλοξενούμενος επιβάλλεται να προσφέρει πρώτος το δώρο, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για την πρόσκληση και τη φιλοξενία. Στη συνέχεια, ο παραλήπτης το ανοίγει και προσφέρει το δικό του δώρο.
• Λόγω περιορισμένου χρόνου, το δώρο προσφέρεται χωρίς περιτύλιγμα και συνήθως, για διευκόλυνση, είναι σκόπιμο να υπάρχει ένα μικρό ενημερωτικό σημείωμα με την περιγραφή του.
• Τα δώρα δεν πρέπει να είναι πολύ προσωπικά, εκτός αν υπάρχει κάποιο ειδικό ενδιαφέρον του επισκέπτη, οπότε μόνο τότε επιτρέπεται κάτι ανάλογο. Συνήθη είδη αναμνηστικών δώρων είναι τα αντίγραφα αρχαίων αντικειμένων από τα ελληνικά μουσεία, εκδόσεις του Ιδρύματος της Βουλής κ.λπ.
Τα λουλούδια από μένα στην κυρία
• Εάν ο επίσημος προσκεκλημένος συνοδεύεται από τη σύζυγό του ή άλλα μέλη της οικογένειάς του, πριν από την επίσκεψη αποστέλλονται άνθη στο κατάλυμά του, με την κάρτα του προσκαλούντος.
• Τα άνθη πρέπει να είναι πάντα σε μονό αριθμό (1, 7, 11 κ.ο.κ.). Ζυγός αριθμός ανθέων, αποστέλλεται σε δυσάρεστες περιπτώσεις, (π.χ. κηδείες), ενώ δώδεκα (12) άνθη αποστέλλονται με την ευκαιρία του εορτασμού της Πρωτοχρονιάς, για καλή τύχη τους 12 μήνες του χρόνου.
• Γενικότερα, σε μία κοινωνική υποχρέωση, όπως η πρόσκληση σε δείπνο, άνθη μπορούν να αποσταλούν πριν από το δείπνο, τα οποία τοποθετούνται από τους οικοδεσπότες σε εμφανή σημείο, ή την επομένη στην οικοδέσποινα, με ευχαριστίες για την πρόσκληση και την ωραία βραδιά.
Η σημασία του προβαδίσματος είναι πολύ μεγάλη. Η σειρά προβαδίσματος στις επίσημες τελετές και εορτές ύστερα από πρόσκληση δημοσίων αρχών, οργανισμών και ιδρυμάτων καθορίζεται με την υπ’ αριθμό 52749 απόφαση του υπουργού Εσωτερικών
Στην Αθήνα:
1. Πρόεδρος της Δημοκρατίας
2. Πρωθυπουργός
3. Πρόεδρος της Βουλής
4. Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος
5. Αρχηγός της μείζονος αντιπολίτευσης
6. Πρώην Πρόεδροι της Δημοκρατίας
7. Αντιπρόεδροι της κυβέρνησης
8. Αρχηγοί των αναγνωρισμένων από τον Κανονισμό της Βουλής κομμάτων
9. Πρώην πρωθυπουργοί κυβερνήσεων κοινοβουλευτικών περιόδων
10. Πρώην πρόεδροι της Βουλής
11. Μέλη της κυβέρνησης
• Στους διεθνείς οργανισμούς και σε διεθνείς τους εκδηλώσεις ισχύει η αλφαβητική σειρά ονόματος των κρατών, στη γλώσσα που προβλέπεται από την ιδρυτική πράξη του οργανισμού.
• Στα καθολικά κράτη το προβάδισμα έχει ο εκπρόσωπος της Αγίας Έδρας. Στην Ελλάδα, ο αρχιεπίσκοπος έπεται του Προέδρου της Δημοκρατίας, του πρωθυπουργού και του προέδρου της Βουλής. (Στον αρχιεπίσκοπο αποδίδονται τιμές οιονεί πρωθυπουργού, ενώ στον πατριάρχη τιμές οιονεί αρχηγού κράτους.)
• Γενικά, σε περίπτωση ισοβάθμων, το προβάδισμα έχει ο αρχαιότερος στον ίδιο βαθμό ή όποιος φιλοξενείται για πρώτη φορά.
• Σε κάθε περίπτωση λαμβάνεται υπόψη η διπλωματική επετηρίδα και εάν ο πρέσβης έχει τιμηθεί με Μεγαλόσταυρο.
• Σε περίπτωση ατόμων με περισσότερες από μία ιδιότητες (π.χ. υπουργός, βουλευτής, ανώτατος λειτουργός, αλλά και συγγραφέας) λαμβάνεται υπόψη ο χαρακτήρας της εκδήλωσης. Εάν πρόκειται για καλλιτεχνική εκδήλωση, προηγείται η ιδιότητα του καλλιτέχνη και όχι εκείνη του βουλευτή.
• Σε δημόσιους χώρους (εστιατόρια, κινηματογράφους, θέατρα, μπαρ κ.λπ.) το προβάδισμα έχει ο κύριος: εισέρχεται πρώτος στον χώρο και κρατά την πόρτα ανοιχτή για να εισέλθει η κυρία. Κατά την έξοδο, πρώτα εξέρχεται ο άνδρας, ανοίγει την πόρτα και αφήνει την κυρία να εξέλθει.
• Σε δημόσια μέσα μεταφοράς, το προβάδισμα έχουν οι ηλικιωμένοι, ακολουθούν οι έχοντες κάποια σωματική ιδιομορφία και έπονται οι γυναίκες.
• Όποιος εξέρχεται έχει το προβάδισμα έναντι εκείνου που εισέρχεται, εκτός και εάν πρόκειται για σημαντικό πρόσωπο ή ηλικιωμένο.
• Στις σκάλες, στο ανέβασμα, ο κύριος ακολουθεί την κυρία, ενώ στο κατέβασμα η κυρία ακολουθεί τον κύριο. Η κίνηση αυτή τονίζει την υποχρέωση του άνδρα, από παλαιοτάτων χρόνων, να προστατεύει τη γυναίκα.
• Σε κυλιόμενες σκάλες μένουμε πάντα στη δεξιά πλευρά, αφήνοντας ελεύθερη την αριστερή για επείγουσες περιπτώσεις.
Τιμητικές θέσεις
• Μεταξύ τριών θέσεων που είναι δίπλα δίπλα, τιμητική είναι η θέση (2), δηλαδή δεξιά του καθήμενου (1) (αριστερά, όμως, για τον όποιον κοιτάζει τις θέσεις από απέναντι), και στη συνέχεια έπεται αριστερά η θέση (3). Δηλαδή: 2 – 1 – 3.
• Στο αυτοκίνητο: η τιμητική θέση είναι η δεξιά του πίσω καθίσματος και έπεται η αριστερή του πίσω καθίσματος, η οποία είναι η θέση του ιδιοκτήτη του αυτοκινήτου ή του προσκαλούντος, και ακολουθεί η μεσαία εάν τα άτομα είναι τρία. Η λιγότερο σημαντική είναι η θέση δίπλα στον οδηγό.
Επίσημες προσκλήσεις
Είναι τυπωμένες σε χαρτί πολυτελείας και, ανάλογα με την περίπτωση, περιλαμβάνουν τα εξής στοιχεία:
• Τίτλο και ονοματεπώνυμο του προσκαλούντος και το ονοματεπώνυμο του προσκεκλημένου. Εάν η πρόσκληση απευθύνεται στην υπηρεσιακή ιδιότητα του προσώπου, αναγράφεται πρώτη και ακολουθεί το ονοματεπώνυμο. Εάν όμως καλούμε κάποιον απλώς σε δείπνο, με τη φιλική του ιδιότητα, θα γράψουμε: Κον... όνομα και επώνυμο.
• Είδος εκδήλωσης (π.χ. δείπνο, γεύμα, δεξίωση, παρουσίαση βιβλίου κ.λπ.).
• Πλήρη ημερομηνία, ώρα, τόπο και διεύθυνση παράθεσης της εκδήλωσης.
• Επιθυμία του προσκαλούντος, χρησιμοποιώντας τις ανάλογες εκφράσεις: π.χ. «έχει την τιμή» ή «έχει την ευχαρίστηση» ή «με την ευκαιρία».
• Εάν η πρόσκληση προέρχεται από κρατική ή διπλωματική αρχή, τότε στο κέντρο του κειμένου είναι τυπωμένος ο θυρεός.
• Εάν επιθυμούμε ενδυμασία επίσημη ή όχι, κάτω αριστερά πρέπει να αναγράφεται το είδος της ενδυμασίας π.χ. ένδυμα βαθύχρωμο ή lounge suit.
• Τηλέφωνα για απάντηση συμμετοχής.
• Εάν η πρόσκληση πρέπει να επιδειχθεί στην είσοδο, είναι αναγκαίο να αναγράφεται στην πρόσκληση.
• Όταν σε μια εκδήλωση παρευρίσκονται σημαντικά πρόσωπα, είθισται να επισυνάπτεται στην πρόσκληση μικρή καρτούλα, στην οποία αναγράφονται περισσότερες πληροφορίες, όπως: Π.Α. (παρακαλούμε απαντήστε), R.S.V.P. (répondez s’il vous plaît), με την ένδειξη του τηλεφώνου στο οποίο θα ενημερώσουμε για τη συμμετοχή ή μη. Στην περίπτωση αυτή, ο προσκεκλημένος είναι υποχρεωμένος να απαντήσει.
• Η ώρα άφιξης, κυρίως αν πρόκειται για μεγάλη εκδήλωση, όπου παρίστανται υψηλοί προσκεκλημένοι. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η άφιξη προσδιορίζεται κάπως νωρίτερα (π.χ. 15-20 λεπτά).
• Η προσφώνηση και η υπογραφή στο τέλος του κειμένου γράφονται ιδιοχείρως από τον προσκαλούντα.
• Χειρόγραφα, επίσης, πρέπει να είναι γραμμένο το ονοματεπώνυμο και ο τίτλος πάνω στην πρόσκληση.
• Σε περίπτωση που το τιμώμενο πρόσωπο είναι έγγαμος κυρία, στέλνεται ξεχωριστή πρόσκληση στον σύζυγό της.
Επίσημα γεύματα
Υπάρχουν δύο πρακτικές τοποθέτησης καλεσμένων:
• Η μία είναι να τοποθετούνται οι επίσημοι προσκεκλημένοι στο κέντρο του τραπεζιού, ώστε όλη η συζήτηση να διεξάγεται στο κέντρο. Αυτό προτιμάται συνήθως στα γεύματα εργασίας.
• Η άλλη είναι να τοποθετούνται οι επίσημοι προσκεκλημένοι στα άκρα του τραπεζιού.
• Στα επίσημα γεύματα με προσκεκλημένους αλλοδαπούς, όταν ετοιμάζουμε το πλάνο του τραπεζιού, το πρώτο που φροντίζουμε είναι η κατάρτιση καταλόγου των προσκεκλημένων κατά σειρά προβαδίσματος.
• Δεν τοποθετούνται ποτέ γυναίκες στα άκρα του τραπεζιού, μόνο αν δεν γίνεται διαφορετικά ή είναι χαμηλόβαθμοι υπηρεσιακοί παράγοντες.
• Το κριτήριο εναλλάξ άνδρας - γυναίκα δεν εφαρμόζεται στα υπηρεσιακά τραπέζια, δεδομένου ότι υπερέχει η υπηρεσιακή ιδιότητα.
• Οι σύζυγοι δεν κάθονται ποτέ δίπλα, ούτε ο ένας απέναντι στον άλλο, εκτός αν δεν γίνεται διαφορετικά. Οι γυναίκες, σύζυγοι επισήμων, ακολουθούν το προβάδισμα του συζύγου.
• Ο οικοδεσπότης έχει απέναντί του τον τιμώμενο. Δεξιά του τιμωμένου είναι η σύζυγος του οικοδεσπότη και δεξιά του οικοδεσπότη η σύζυγος του τιμωμένου. Οι λοιποί προσκεκλημένοι τοποθετούνται χιαστί, ανάλογα με τη σειρά του προβαδίσματος, εναλλάξ άνδρας - γυναίκα.
• Κεντρικό τραπέζι από τη μία μόνο πλευρά με συζύγους. Ο οικοδεσπότης έχει δεξιά του το τιμώμενο πρόσωπο και αριστερά του τη σύζυγο του τιμώμενου προσώπου. Δεξιά του τιμωμένου είναι η οικοδέσποινα. Η αρίθμηση αρχίζει πάντα από την πλευρά της οικοδέσποινας.
• Όταν ο προσκεκλημένος είναι πάρα πολύ ση- μαντικός (π.χ. αρχηγός κράτους, εστεμμένος), τότε ο προσκαλών που πρέπει να παραθέσει γεύμα και είναι χαμηλότερα στην ιεραρχία παραχωρεί τη θέση του στον υψηλό προσκεκλημένο, ο οποίος εμφανίζεται ως οικοδεσπότης.
Το χειροφίλημα
Είναι μια ευγενική χειρονομία, κάποιας άλλης βέβαια εποχής, αλλά δεν αποτελεί υποχρέωση και πλέον δεν συνηθίζεται τόσο πολύ. Απευθύνεται κατεξοχήν σε κυρίες (εάν είναι έγγαμες ή χήρες), αλλά και σε εκκλησιαστικούς λειτουργούς. Ωστόσο, δεν αρμόζει σε δημόσιους χώρους (π.χ. σε γραφεία, αίθουσες ξενοδοχείων, μπαρ, αεροδρόμια ή σε ανοιχτούς χώρους, όπως στάδια, δρόμους κ.λπ.). Για λόγους υγιεινής, επίσης, αποφεύγεται η επαφή, και γίνεται ένα ελαφρύ άγγιγμα του χεριού με μια ελαφριά υπόκλιση της κεφαλής.
Η ενδυμασία είναι στοιχείο που χαρακτηρίζει με τρόπο φανερό και καθημερινό τους διαφορετικούς πολιτισμούς, το περιβάλλον, τον χαρακτήρα του ανθρώπου, την καταγωγή του, την εργασία του κ.λπ., ενώ κάποια εποχή χαρακτήριζε ακόμη και τις πολιτικές ιδέες (π.χ. το ζιβάγκο, το χακί ή το μπλε χρώμα, η έλλειψη γραβάτας κ.λπ.).
Γεύμα - Δείπνο
Τοποθέτηση των σκευών στο τραπέζι
• Το τραπεζομάντιλο είθισται να είναι λευκό και να πέφτει περίπου 30 έως 40 εκατοστά. Τα λουλούδια ή τα κηροπήγια (τα οποία χρησιμοποιούνται μόνο το βράδυ) δεν πρέπει να είναι πολύ ψηλά, για να μην εμποδίζεται η επικοινωνία μεταξύ των καλεσμένων, ενώ τα κεριά καλό είναι να ανάβονται λίγο πριν από την άφιξη των καλεσμένων. Επισημαίνεται ότι ποτέ δεν τοποθετούνται σημαίες στο τραπέζι φαγητού.
Το στρώσιμο του τραπεζιού
• Η πετσέτα φαγητού τοποθετείται μέσα στο πιάτο ή δεξιά του, μετά τα μαχαίρια και το κουτάλι, εάν σερβίρεται σούπα.
• Τα μαχαίρια (κρέατος ή ψαριού) τοποθετούνται δεξιά του πιάτου, με την κόψη προς το πιάτο.
• Τα πιρούνια τοποθετούνται αριστερά του πιάτου και είναι τόσα όσα και τα φαγητά που τρώγονται με πιρούνι.
• Ξεκινάμε να χρησιμοποιούμε τα μαχαιροπίρουνα με πρώτα εκείνα που βρίσκονται στην εξωτερική πλευρά του πιάτου.
• Το πιατάκι του ψωμιού τοποθετείται λίγο πιο πάνω από τα πιρούνια.
• Το ψωμί και το νερό σερβίρονται πριν καθίσουν οι καλεσμένοι.
• Το πιάτο με τη σαλάτα τοποθετείται αριστερά από την πλευρά των πιρουνιών.
• Η σαλάτα και η σούπα σερβίρονται έτοιμα στο πιάτο κάθε καλεσμένου.
• Τα μαχαιροπίρουνα φρούτου ή γλυκού τοποθετούνται μπροστά από το πιάτο.
• Το μαχαιράκι ή το κουταλάκι τοποθετούνται με τη λαβή δεξιά και το πιρουνάκι με τη λαβή αριστερά.
• Τα ποτήρια τοποθετούνται πίσω από τα μαχαιροπίρουνα του γλυκού, δηλαδή μπροστά από το πιάτο και ελαφρώς δεξιά, με την εξής σειρά: αριστερά το μεγαλύτερο ποτήρι που είναι συνήθως του νερού. Ακολουθεί το ποτήρι του κόκκινου κρασιού και δίπλα το ποτήρι του λευκού (συνήθως, όμως, τοποθετείται μόνο ένα ποτήρι για κρασί). Εάν υπάρχει αφρώδες κρασί, τότε τοποθετείται το ποτήρι flute αμέσως πίσω από τα υπόλοιπα ποτήρια.
• Η ένδειξη θέσης (μικρή καρτέλα με το όνομα) τοποθετείται πίσω από τα μαχαιροπίρουνα του φρούτου ή του γλυκού.
• Το πιπέρι και το αλάτι τοποθετούνται από την αρχή στο τραπέζι, ενώ δεν τοποθετούνται ποτέ από την αρχή μπουκάλια νερού ή κρασιού (ούτε λαδόξυδα), διότι σερβίρονται από τους σερβιτόρους.
Το μενού
Τοποθετείται στο τραπέζι, στην αριστερή πλευρά των προσκεκλημένων. Υπάρχουν διαφόρων ειδών σχέδια μενού. Στη Βουλή συνηθίζεται στο εξωτερικό φύλλο να υπάρχει πίνακας από τη Συλλογή Έργων Τέχνης της Βουλής και στο κάτω μέρος το λογότυπο. Στη δεξιά εσωτερική σελίδα, αναγράφεται το ονοματεπώνυμο του προσκεκλημένου προς τιμήν του οποίου παρέχεται το γεύμα ή το δείπνο, το όνομα του καλούντος και κάτω η ημερομηνία. Στη δεύτερη εσωτερική αριστερή σελίδα, κάτω αριστερά, αναγράφεται το όνομα και το είδος του κρασιού. Στην εσωτερική δεύτερη δεξιά σελίδα αναγράφεται αναλυτικά το μενού.
Γενικά, τα προσφερόμενα εδέσματα πρέπει να είναι απλά. Συνήθως ο φιλοξενούμενος, πριν δεχθεί την πρόσκληση, είναι σωστό να ερωτηθεί εάν έχει κάποιο διατροφικό πρόβλημα (π.χ. αλλεργία στο ψάρι), εάν είναι χορτοφάγος, εάν η θρησκεία του απαγορεύει κάποια εδέσματα ή αν απαιτεί ειδικό τρόπο μαγειρέματος π.χ. εβραϊκή παράδοση, ινδουιστική, μουσουλμανική κ.λπ.
Και ο διερμηνέας;
Εάν υπάρχει διερμηνέας στο τραπέζι και το δείπνο είναι επίσημο, ο διερμηνέας κάθεται σε καρέκλα ή σκαμπό, μία θέση πιο πίσω και μεταξύ των επισήμων. Δεν σερβίρεται και μεταφράζει όποτε χρειαστεί.
Εάν το δείπνο δεν είναι πολύ επίσημο, ο διερμηνέας ή οι διερμηνείς κάθονται κανονικά στο τραπέζι και δίπλα σε εκείνους για τους οποίους απαιτείται η μετάφραση. Η λύση αυτή προσδίδει δημοκρατικό χαρακτήρα, αλλά πολλά κράτη δεν το επικροτούν. Ο διερμηνέας είναι επαγγελματίας και ασκεί εκείνη τη στιγμή τα καθήκοντά του. Όταν όμως είναι στο τραπέζι, σερβίρεται κανονικά, έστω και αν δεν θα πρέπει να καταναλώσει το φαγητό του. Στην περίπτωση αυτή, πρέπει να ενημερώνεται ο σερβιτόρος ότι πρόκειται για τον διερμηνέα.
Η πρόποση
Είναι προτιμότερο να γίνεται στο τέλος του φαγητού και του γλυκού, πριν από τον καφέ, σε στιγμή χαλάρωσης. Κατά την πρόποση, δεν τσουγκρίζουμε τα ποτήρια, παρά μόνο σηκώνουμε το ποτήρι μας και ο οικοδεσπότης απευθύνει λίγα λόγια στον φιλοξενούμενο. Υπάρχουν περιπτώσεις που η πρόποση γίνεται στην αρχή λόγω παρουσίας δημοσιογράφων κ.λπ., προκειμένου να μεταδοθεί έγκαιρα η συνάντηση των υψηλών προσκεκλημένων στα ΜΜΕ.
Συμπεριφορά στο τραπέζι
• Βασικός κανόνας καλής συμπεριφοράς είναι η συνέπεια του ωραρίου. Ποτέ δεν φθάνουμε στο τραπέζι καθυστερημένοι, ούτε και απεριποίητοι.
• Ο άνδρας δεν βγάζει το σακάκι του (μόνο σε φιλικό ή ανεπίσημο τραπέζι).
• Οι γενικοί κανόνες συμπεριφοράς προβλέπουν να ακολουθείται η σειρά της οικοδέσποινας. Το φαγητό αρχίζει με πρώτη την οικοδέσποινα, ενώ οι συνδαιτυμόνες δεν σηκώνονται από το φαγητό παρά μόνο αφού σηκωθεί η ίδια.
• Δεν ευχόμαστε «καλή όρεξη» στην αρχή του γεύματος.
• Κατά τη διάρκεια δεν ακουμπάμε τους αγκώνες μας στο τραπέζι.
• Κόβουμε το ψωμί με το χέρι μας, δεν το τρίβουμε κομματάκια, δεν παίζουμε με τα μαχαιροπίρουνα, ούτε χρησιμοποιούμε οδοντογλυφίδες.
• Η στάση στην καρέκλα πρέπει να είναι με όρθια την πλάτη, χωρίς να σκύβουμε το πρόσωπό μας μέσα στο πιάτο· δηλαδή πλησιάζουμε την τροφή στο στόμα και όχι το αντίθετο.
• Δεν τσουγκρίζουμε τα ποτήρια, παρά μόνο μεταξύ φίλων, μπορεί όμως να σηκώνουμε το ποτήρι, κοιτάζοντας τους οικοδεσπότες.
• Οι συζητήσεις είναι καλό να διεξάγονται σε ήπιους τόνους, χωρίς έντονες αντιπαραθέσεις. (Οι Ιταλοί λένε «άκου πολύ, μίλα λίγο, σχολίασε ακόμα λιγότερο».) Μιλάμε για απόντες μόνο με θετικά σχόλια, διότι τα αρνητικά υποδεικνύουν πνευματική μιζέρια και κοινωνική κατωτερότητα. Αποφεύγουμε να μιλάμε για δικά μας προσωπικά, οικονομικά και γενικά πάσης φύσεως προβλήματα που δεν επιτρέπεται να κοινοποιούνται σε μια ανοικτή συνάντηση. Μιλάμε με όλους τους συνδαιτυμόνες και όχι μόνο με τους διπλανούς μας.
• Η χρήση του κινητού πρέπει να αποφεύγεται την ώρα του φαγητού. Καλό όμως είναι να το χρησιμοποιήσουμε την επομένη, για να ευχαριστήσουμε την οικοδέσποινα (σε φιλικά δείπνα) ή για να στείλουμε μια ανθοδέσμη με λίγα ευγενικά λόγια ευχαριστίας.
• Στο τέλος του φαγητού τοποθετούμε τα μαχαιροπίρουνα παράλληλα στο μέσο του πιάτου και ελαφρώς δεξιά.
• Δεν αναδιπλώνουμε τη χρησιμοποιημένη πετσέτα, αλλά την τοποθετούμε τσαλακωμένη στην αριστερά πλευρά του τραπεζιού.
• Η οικοδέσποινα, αφού παρατηρήσει ότι οι καλεσμένοι τελείωσαν το φαγητό, σηκώνεται πρώτη, δίνοντας έτσι το σήμα να σηκωθούν όλοι από το τραπέζι.
• Γενικότερα, εάν υπάρχει σημαντικός καλεσμένος, προσπαθούμε να μη φύγουμε πριν από εκείνον και, συνήθως, πρέπει να περάσει τουλάχιστον μισή ώρα μετά το τέλος του φαγητού. Εάν κάποιος από τους προσκεκλημένους πρέπει να αναχωρήσει νωρίς, το γνωστοποιεί στην οικοδέσποινα και αναχωρεί διακριτικά, χωρίς να χαιρετίσει.
Το φιλοδώρημα
• Αν και θεωρείται εθελοντικό, στην ουσία επιβάλλεται (π.χ. στις ΗΠΑ ο αχθοφόρος δεν αποχωρεί εάν δεν του δοθεί φιλοδώρημα). Δίνεται σε άτομα που εργάζονται χειρωνακτικά (όπως οδηγοί, νοσοκόμοι, θυρωροί ξενοδοχείων κ.λπ.), ενώ δεν συνιστάται η παροχή του σε δημόσιους υπαλλήλους, ακόμη και στο βοηθητικό προσωπικό του οικοδεσπότη, ο οποίος εργάζεται σε δημόσια υπηρεσία.
Γίνεται με την πιατέλα, πάντοτε από την αριστερή πλευρά και ο προσκεκλημένος σερβίρεται μόνος του ή επιβοηθείται από τον σερβιτόρο. Μετά την κατανάλωση του φαγητού, ο σερβιτόρος αποσύρει το χρησιμοποιημένο πιάτο από τη δεξιά πλευρά και αμέσως από την αριστερή πλευρά τοποθετείται νέο πιάτο. Καλό είναι να μη μένει άδειος ο χώρος. Τα ποτά σερβίρονται πάντα από τη δεξιά πλευρά. Στα φαγητά προσφέρεται πάντα και δεύτερος γύρος και εναπόκειται στους φιλοξενούμενους να αποδεχθούν ή όχι.
Πρώτα σερβίρονται οι κυρίες. Αρχίζουμε από την κυρία που κάθεται δεξιά του οικοδεσπότη, συνεχίζουμε με την κυρία που βρίσκεται στην αριστερή πλευρά και τελευταία σερβίρεται η οικοδέσποινα. Με το ίδιο κριτήριο σερβίρονται και οι κύριοι. Πρώτος σερβίρεται ο κύριος που κάθεται δεξιά της οικοδέσποινας, ακολούθως εκείνος που κάθεται αριστερά της και τελευταίος ο οικοδεσπότης. Εξαίρεση αποτελεί το κρασί, το οποίο σερβίρεται πρώτα στον οικοδεσπότη, ο οποίος το δοκιμάζει και το εγκρίνει, στη συνέχεια στην κυρία που κάθεται δεξιά του, έπειτα σε εκείνη που κάθεται αριστερά του κ.ο.κ.
Σε επίσημα γεύματα με πολλά τραπέζια, καλό είναι το σερβίρισμα να γίνεται ταυτόχρονα σε όλα τα τραπέζια. Αν αυτό δεν είναι δυνατό, τότε πρέπει να ακολουθηθεί η σειρά προβαδίσματος.
Τρόποι καλής συμπεριφοράς
● Παρουσίαση: Ίδιον ευγενούς ατόμου είναι η ικανότητά του να παρουσιάζει τους συνομιλητές του ή τους προσκεκλημένους του με ταχύτητα και ακρίβεια. Το αυτό ισχύει και όταν παρουσιάζει τον εαυτό του, αλλά χωρίς αυτοεπαίνους.
● Επαγγελματικές συναντήσεις: Ο οικοδεσπότης παρουσιάζει πρώτος στον επίσημο προσκεκλημένο τους συνεργάτες του, έναν έναν ξεχωριστά, με το όνομά του, το επώνυμό του και την επαγγελματική του ιδιότητα, η οποία θεωρείται απαραίτητη. Στη συνέχεια ο προσκεκλημένος παρουσιάζει τους δικούς του συνεργάτες.
* Όποιος παρουσιάζεται δεν τείνει πρώτος το χέρι, περιμένει τη χειραψία από εκείνον στον οποίο παρουσιάζεται, δηλαδή από τον ανώτερό του. Ποτέ μικρότερος στον βαθμό ή την ηλικία δεν τείνει το χέρι. Αντίθετα περιμένει να ανταποδώσει τη χειραψία στον ανώτερό του.
● Στην κυρία παρουσιάζουμε τον κύριο, εκτός αν πρόκειται για επίσημο ή επώνυμο.
● Στον πρεσβύτερο παρουσιάζουμε τον νεότερο.
● Στον ήδη παρευρισκόμενο παρουσιάζουμε τον νεοαφιχθέντα.
●Στον ξένο παρουσιάζουμε τον συγγενή μας.
● Στο ζευγάρι παρουσιάζουμε τον άγαμο.
● Για ζευγάρι, αναφέρουμε το όνομα του συζύγου, το όνομα της συζύγου και στη συνέχεια το επώνυμο του συζύγου.
●Έναν νεοαφιχθέντα κύριο σε ένα σύνολο ατόμων: Παρουσιάζουμε πρώτα τον νεοαφιχθέντα κύριο με το όνομά του και το επώνυμό του και στη συνέχεια έναν έναν τους παρόντες με όνομα και επώνυμο.
● Εάν ο αφιχθείς επισκέπτης είναι κυρία, τότε κάνουμε το αντίθετο, δηλαδή παρουσιάζουμε στην κυρία πρώτα τους παρόντες έναν έναν, με το όνομά τους και το επώνυμό τους, και στο τέλος αναφέρουμε το όνομα και το επώνυμο της κυρίας.
● Καλό είναι να αποφεύγουμε εκφράσεις όπως «χαίρω πολύ» ή «ευτυχής» ή «τιμή μου»· είναι προτιμότερο να λέμε «πώς είστε; τι κάνετε;» (και βέβαια δεν απαντούμε «είμαι χάλια» ή «δεν έκλεισα μάτι όλη νύχτα!»).
● Κοιτάζουμε τον συνομιλητή μας στα μάτια, χωρίς επιμονή.
● Το σφίξιμο του χεριού δεν πρέπει να είναι ούτε πολύ σφιχτό ούτε πολύ χαλαρό.
● Εάν είναι χειμώνας και φοράμε γάντια, βγάζουμε το γάντι του δεξιού χεριού για να χαιρετίσουμε, εφόσον ο συνομιλητής μας δεν φοράει γάντια. Αντίστοιχα, εάν ο συνομιλητής μας φοράει γάντια, τον χαιρετάμε χωρίς να βγάλουμε το δικό μας.
● Όταν παρουσιάζουμε δύο άτομα της ίδιας επαγγελματικής αξίας, ίδιου φύλου και ίδιας ηλικίας, προς αποφυγήν παρεξήγησης, χρησιμοποιούμε απλούς τρόπους, λέγοντας «γνωρίζεστε;», και αφήνουμε έτσι να παρουσιαστούν οι ίδιοι μεταξύ τους.
● Όταν ο σύζυγος παρουσιάζει τη σύζυγό του, δεν την παρουσιάζει ως «η κυρία μου» αλλά ως «η σύζυγός μου» με το όνομά της.
● Κατά τις παρουσιάσεις, ο άνδρας σηκώνεται πάντα όρθιος, είτε ο συνομιλητής του είναι άνδρας είτε γυναίκα. Η γυναίκα σηκώνεται μόνο κατά την παρουσίασή της σε άτομα μεγαλύτερου βαθμού ή σπουδαιότητας ή προερχόμενα από τον εκκλησιαστικό χώρο.
Ποιον παρουσιάζουμε
→ Σε ποιον
●τον κύριο → στην κυρία
● τον νεότερο → στον πρεσβύτερο
● τον νεοαφιχθέντα → στον ήδη παρευρισκόμενο
● τον συγγενή μας → στον ξένο
● τον άγαμο → στο ζευγάρι
● τον λιγότερο γνωστό → στον γνωστότερο
Υπάρχουν τρία είδη ενδυμασίας
1. Ενδυμασία εργασίας
Εάν κάποιος εκτελεί κάποια εργασία, οποιαδήποτε κι αν είναι αυτή (είτε είναι εργάτης είτε δημόσιος υπάλληλος, σερβιτόρος, δήμαρχος, στρατιωτικός κ.λπ.), η επαγγελματική του ενδυμασία υποδηλώνει όχι μόνο την ιδιότητά του, αλλά και το είδος των υπηρεσιών που προσφέρει στους ανθρώπους με τους οποίους συναλλάσσεται. Είναι επομένως υποχρεωμένος να διακρίνεται για την αξιοπρεπή του εμφάνιση.
Πόσες φορές, όμως, υπάλληλοι, γυναίκες σε δημόσιες υπηρεσίες, δεν εμφανίζονται στην υπηρεσία με ένδυμα βραδινού κέντρου διασκέδασης ή με παντελόνι τζιν ή εξώπλατο φόρεμα, κάτι ανάλογο με ένδυμα παραλίας, ή άνδρες με ένδυμα τόσο σπορ που δίνουν την εντύπωση ότι μόλις επέστρεψαν από διακοπές στο βουνό;
Προτείνεται, επομένως: Για τον άνδρα υπάλληλο: σακάκι, γραβάτα, πουκάμισο με μακρύ μανίκι (καλύτερα να αποφεύγεται το κοντό μανίκι). Επίσης καλό είναι να αποφεύγεται το μαντιλάκι τσέπης σακακιού ακριβώς όμοιο με τη γραβάτα, καθώς και κοντές κάλτσες. Σε ορισμένες χώρες (π.χ. στην Ιταλία), όταν θέλουν να χαρακτηρίσουν κάποιον υποτιμητικά, τον αποκαλούν «mezza calza», δηλαδή «μισή κάλτσα». Σχετικά με το χρώμα, καλύτερες είναι αυτές σε μαύρο, γκρι σκούρο, μπλε ή καφέ, ανάλογα με το παντελόνι, πάντως όχι λευκές (αυτές είναι μόνο για το τένις!).
Για τη γυναίκα: κλασικά ταγιέρ ή φορέματα αξιοπρεπή, όχι μίνι και εξώπλατα.
Για τους σερβιτόρους: π.χ. σε δημόσια αρχή, προτείνεται να φορούν μαύρο κοστούμι, άσπρη γραβάτα ή άσπρο παπιγιόν, μαύρα παπούτσια και άσπρο πουκάμισο.
2. Ενδυμασία ελεύθερου χρόνου
Πρόκειται για το είδος ενδυμασίας που αποκαλούμε σπορ και επιτρέπει τόσο στον άνδρα όσο και στη γυναίκα άνεση κινήσεων, ελευθερία χρωμάτων και συνδυασμών.
Για τη γυναίκα, πουλόβερ ή μπλούζα με παντελόνι ή φούστα ή φόρεμα απλό, με παπούτσια χωρίς πολύ ψηλό τακούνι-στιλέτο. Για τον άνδρα, απλό πουλόβερ ή πουκάμισο χωρίς γραβάτα, με παντελόνι άνετο και απλό και βεβαίως με σωστό συνδυασμό χρωμάτων, π.χ. δεν είναι δυνατόν να φορεθεί πουκάμισο ριγέ με σακάκι καρό.
3. Επίσημη ενδυμασία
Για ειδικές επίσημες εκδηλώσεις, και μόνο αν αυτό αναφέρεται στην πρόσκληση, το ένδυμα είναι:
Για τους άνδρες
• Πρωινό επίσημο ένδυμα (morning coat), που φοριέται μόνο την ημέρα μέχρι αργά το απόγευμα σε επίσημες τελετές και σε τελετές γάμου. Αποτελείται από μαύρο ή γκρι σκούρο μακρύ σακάκι, γιλέκο ίδιο με το σακάκι ή και γκρι ανοιχτό (αργυρό), καθώς και γκρι ριγέ παντελόνι, λευκό πουκάμισο, γραβάτα ίδιο χρώμα με το γιλέκο.
• Το φράκο, λευκό γιλέκο, λευκό πουκάμισο με σκληρό γιακά, λευκό παπιγιόν, λευκά γάντια, με τα παράσημα εφόσον προβλέπεται στην πρόσκληση, φοριέται πολύ σπάνια και μόνο σε ελάχιστες συγκεκριμένες περιπτώσεις, όπου παρίστανται πολύ υψηλές προσωπικότητες – συνήθως παρουσία βασιλέων, αρχηγών κρατών. Με το φράκο δεν φοριέται ρολόι χεριού, αλλά τσέπης.
• Το σμόκιν αποτελείται από μαύρο σακάκι με πέτα μεταξωτά, φαρδιά μαύρη ζώνη, παντελόνι με μεταξωτή τρέσα στο πλάι, λευκό πουκάμισο, μαύρο παπιγιόν και μαύρα παπούτσια, λουστρίνι ή δερμάτινα. Φοριέται μόνο το βράδυ σε επίσημες τελετές, ενώ δεν επιτρέπεται κατά τη διάρκεια της ημέρας. Το καλοκαίρι το σακάκι μπορεί να είναι λευκό. Με το σμόκιν δεν φοριούνται παράσημα, παρά μόνο ροζέτα.
• Για όλες τις παραπάνω περιπτώσεις η απαιτούμενη ενδυμασία πρέπει να αναγράφεται στην πρόσκληση. Γενικά, όταν αναγράφεται λευκή γραβάτα, εννοείται το φράκο, ενώ για μαύρη γραβάτα εννοείται το σμόκιν. Εάν δεν αναγράφεται κάτι στην πρόσκληση, εννοείται ότι οι προσκεκλημένοι μπορούν να φορούν σκούρο κοστούμι, λευκό πουκάμισο, με γραβάτα κλασική (π.χ. σε περιπτώσεις δεξιώσεων ή άλλων εκδηλώσεων). Στο αριστερό πέτο του σακακιού, στην κομβιοδόχη μπορεί, εάν κάποιος έχει παρασημοφορηθεί, να φέρει τη ροζέτα.
Για τις κυρίες
• Σε πολύ επίσημες τελετές, ενδείκνυται το βραδινό μακρύ φόρεμα.
• Σε μη επίσημες τελετές, κοντό φόρεμα. Ποτέ όμως καπέλο, το οποίο φοριέται μόνο την ημέρα, δηλαδή μέχρι τη δύση του ηλίου.
17°
