Ο δεκάλογος του Νίκου Μηλαπίδη

Η αγορά εργασίας βρίσκεται σε μια περίοδο διαρκούς αναδιαμόρφωσης, με τις προκλήσεις να είναι πολλές και τις αλλαγές να έρχονται γρήγορα. Ο Νίκος Μηλαπίδης, Γενικός Γραμματέας Εργασιακών Σχέσεων, σκιαγραφεί το νέο τοπίο που διαμορφώνεται και εξηγεί πώς η πολιτεία, οι επιχειρήσεις και οι εργαζόμενοι μπορούν να προσαρμοστούν σε αυτό. Η τεχνητή νοημοσύνη, η ψηφιοποίηση, οι νέες μορφές εργασίας και η παγκοσμιοποίηση έχουν αλλάξει τους όρους του παιχνιδιού.

Συναντηθήκαμε κοντά στο Υπουργείο Εργασίας, στην πλατεία Κλαυθμώνος. Την ώρα που κάναμε χειραψία, η ατμόσφαιρα τριγύρω δονούνταν από τα συνθήματα των συνδικαλιστών της ΓΣΕΕ και της ΑΔΕΔΥ, που διαδήλωναν μερικά μέτρα παραπέρα. Προχωρήσαμε προς το Μοναστηράκι, παρατηρώντας τη σταδιακή αλλαγή του τοπίου στο βαθύ κέντρο της πρωτεύουσας – νέα μαγαζιά, νέα επιχειρηματικότητα, νέα ανθρωπογεωγραφία. Και νέες καιρικές συνθήκες. Είναι χειμώνας και δεν κάνει κρύο.

Ο Νίκος Μηλαπίδης σκιαγραφεί το νέο τοπίο της αγοράς εργασίας 

Βρισκόμαστε ενώπιον μιας εν εξελίξει μεγάλης αλλαγής, η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας επιταχύνει τα πάντα. Απέναντί μου έχω έναν νέο άνθρωπο ο οποίος έχει επιφορτιστεί με τον ρόλο να προσαρμοστεί η Ελλάδα στη σημερινή εποχή όσον αφορά στο εργασιακό κομμάτι. Με μια πρώτη ματιά, το έργο φαντάζει σισύφειο. Ο Γενικός Γραμματέας Εργασιακών Σχέσεων, Νίκος Μηλαπίδης, παραμένει ψύχραιμος, δηλώνοντας συγκρατημένα αισιόδοξος. Καθόμαστε σε ένα καφέ λίγο πριν από το Μοναστηράκι – στο βάθος αχνοφαίνεται η Ακρόπολη. Δίπλα μας αράζουν κάποιοι τουρίστες.

Πριν από λίγες ημέρες άκουσα τον πρωθυπουργό να λέει ότι εξελίσσεται μία παγκόσμια μάχη για την προσέλκυση ταλέντων. Ρωτώ τον κ. Μηλαπίδη τι σημαίνει αυτό.

«Όλη η Ευρώπη και όλος ο κόσμος αναζητά ταλέντα, δηλαδή ανθρώπους με υψηλές και μεσαίες δεξιότητες, για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις που η τεχνολογία εισάγει στην αγορά εργασίας. Ειδικά στην Ευρώπη, όπου η κινητικότητα και η ελευθερία μετακίνησης είναι δεδομένη, οι χώρες οι οποίες θέλουν να πρωταγωνιστήσουν, να ενσωματώσουν τεχνολογία και να αυξήσουν το βιοτικό επίπεδο των πολιτών τους επιδιώκουν να φέρουν ανθρώπους με δεξιότητες και να τους πληρώσουν πάρα πολύ καλά».

Και η Ελλάδα πού βρίσκεται; Η χώρα μας, αν κι έχει κάνει σημαντικά βήματα, καλείται να ισορροπήσει ανάμεσα στις παραδοσιακές δομές της αγοράς και τις σύγχρονες απαιτήσεις.

«Για πρώτη φορά μετά από 15 χρόνια, η ανεργία έχει πέσει κάτω από το 10%. Είναι ορόσημο αυτό, το οποίο είχε να φτάσει η χώρα προ κρίσης. Το Σεπτέμβριο του 2019 ήταν 17,3%, τώρα είναι 9,3%. Το να πάμε από το 9,3% στο 6% ή στο 7% χρειάζεται διπλάσια και τριπλάσια προσπάθεια. Στην κατεύθυνση αυτή, για να συνεχίσει να πέφτει η ανεργία, πρέπει η οικονομία να αναπτύσσεται σταθερά. Ωστόσο, η μεγαλύτερη πρόκληση δεν είναι μόνο να δημιουργούμε θέσεις εργασίας, αλλά να γεφυρώνουμε το χάσμα ανάμεσα στις δεξιότητες που ζητά η αγορά και σε αυτές που διαθέτουν οι εργαζόμενοι».

Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις είναι η έλλειψη εξειδικευμένων εργαζομένων. «Οι επιχειρήσεις δυσκολεύονται να βρουν ανθρώπους στις νέες τεχνολογίες, στη βιομηχανία και στις πράσινες δουλειές» επισημαίνει, παρατηρώντας ότι «υπάρχει και μερίδα νέων ανθρώπων που είτε παραμένουν εκτός αγοράς ή στρέφονται στη μαύρη εργασία. Αυτή η ασυμβατότητα είναι αποτέλεσμα ενός εκπαιδευτικού συστήματος που επί δεκαετίες υποβάθμισε την τεχνική εκπαίδευση και μιας κοινωνίας που θεοποίησε τα πτυχία χωρίς σύνδεση με την πραγματικότητα».

Γυναίκες, νέοι και οι «αόρατοι» της αγοράς. Η αξιοποίηση του ανενεργού εργατικού δυναμικού είναι κομβικής σημασίας. «Η Ελλάδα έχει μια τεράστια δεξαμενή ανενεργών γυναικών, ειδικά στις ηλικίες 45-64, που θα μπορούσαν να ενταχθούν στην αγορά αν υπήρχαν κατάλληλες πολιτικές και υποδομές, όπως βρεφονηπιακοί σταθμοί και ευέλικτα ωράρια». Παράλληλα, οι νέοι συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν υψηλή ανεργία. «Πρέπει να είμαστε ειλικρινείς: είμαστε πρώτοι στην Ευρώπη στους νέους που ούτε εργάζονται ούτε εκπαιδεύονται. Αυτό είναι πρόβλημα, όχι μόνο κοινωνικό, αλλά και οικονομικό» σημειώνει ο Νίκος Μηλαπίδης.

Το μέλλον της εργασίας. Η αγορά εργασίας του μέλλοντος είναι ψηφιακή, πράσινη και βασισμένη στη διά βίου μάθηση. «Η εποχή που κάποιος τελείωνε τις σπουδές του στα 22 και δούλευε με τις ίδιες γνώσεις μέχρι τη σύνταξη έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Πρέπει να εκπαιδευόμαστε συνεχώς, να προσαρμοζόμαστε στις νέες τεχνολογίες και να αποκτούμε ευελιξία».

Σύμφωνα με τον κ. Μηλαπίδη, η Ελλάδα έχει ήδη αρχίσει να επενδύει σε αυτή την κατεύθυνση μέσω προγραμμάτων κατάρτισης της ΔΥΠΑ, αλλά χρειάζεται μεγαλύτερη σύνδεση ανάμεσα στις ανάγκες των επιχειρήσεων και τα εκπαιδευτικά προγράμματα. «Η συνεργασία με τις επιχειρήσεις δεν είναι προαιρετική. Είναι αναγκαία».

Brain gain και οι στρατηγικές προσέλκυσης ταλέντου

Ένα από τα μεγαλύτερα στοιχήματα της χώρας είναι η επιστροφή των Ελλήνων επιστημόνων και επαγγελματιών που μετανάστευσαν τα τελευταία χρόνια. «Το brain gain δεν είναι σύνθημα, είναι στόχος. Πήγαμε στο Άμστερνταμ, στο πλαίσιο του Rebrain Greece, με κορυφαίες ελληνικές εταιρείες για να προσελκύσουμε ανθρώπους πίσω». Στην εκδήλωση παραβρέθηκαν περί τα 1.100 άτομα και η ατμόσφαιρα ήταν εξαιρετικά θετική. Όμως, δεν αρκούν οι μισθοί. Θέλουν ποιότητα ζωής, υποδομές, αξιοκρατία. Η προσέλκυση ταλέντου συνδέεται άμεσα και με την εικόνα της χώρας. «Πρέπει να δείξουμε ότι η Ελλάδα είναι ένας τόπος που προσφέρει όχι μόνο εργασία, αλλά και ένα περιβάλλον όπου μπορείς να ζήσεις και να δημιουργήσεις. Η Ελλάδα του 2025 δεν μπορεί να σκέφτεται όπως η Ελλάδα του 2015», υπογραμμίζει ο κ. Μηλαπίδης.

Η αξιοποίηση του μεταναστευτικού δυναμικού

«Η μεταναστευτική πολιτική δεν έχει να κάνει μόνο με τη διαφύλαξη των εθνικών συνόρων, την αποτροπή ή τον έλεγχο της παράνομης μετανάστευσης. Έχει να κάνει και με την οργανωμένη νόμιμη μετανάστευση για την κάλυψη αναγκών σε επαγγέλματα συμπληρωματικά των δεξιοτήτων που έχουν οι Έλληνες εργαζόμενοι», τονίζει και διερωτώμαι πού ακριβώς αναφέρεται. «Αγροτικός τομέας, κατασκευαστικός τομέας, τουρισμός, χειρωνακτικές εργασίες – δηλαδή χαμηλών δεξιοτήτων που για διάφορους λόγους οι Έλληνες δεν επιλέγουν ή δεν αρκούν».

Όπως υπογραμμίζει, γνωρίζουμε τι ανάγκες έχουμε: «Υπάρχει ένα εργαλείο στο Υπουργείο Εργασίας που λέγεται Μηχανισμός Διάγνωσης Αναγκών, το οποίο καταγράφει και οπτικοποιεί τις ανάγκες της αγοράς εργασίας, τις τρέχουσες. Σε επίπεδο δήμου. Και προσπαθεί να κάνει forecasting σε όλη την ελληνική επικράτεια».

 Οι νέες τάσεις

Η αγορά εργασίας στην Ελλάδα, σύμφωνα με τον κ. Μηλαπίδη, βρίσκεται σε μια φάση βαθιάς μετάβασης. «Αυτό που παρατηρούμε είναι μια συνεχής προσαρμογή στις διεθνείς τάσεις, αλλά και τις ιδιαίτερες ανάγκες της ελληνικής οικονομίας. Ειδικότερα, μετά την πανδημία και την επακόλουθη οικονομική αναταραχή, έχουμε βρεθεί μπροστά σε μια νέα πραγματικότητα που απαιτεί ευέλικτες στρατηγικές».

Η συζήτηση στρέφεται στη «δίκαιη κατανομή του πλούτου» και τη σημασία του συνδικαλιστικού κινήματος. Παρά την οικονομική ανάπτυξη των τελευταίων ετών, «υπάρχουν ακόμα ανισότητες». Η κυβέρνηση, εξηγεί, προγραμματίζει νέες νομοθετικές πρωτοβουλίες για την ενίσχυση των δικαιωμάτων των εργαζομένων, καθώς και την αναβάθμιση των ελέγχων στις συνθήκες εργασίας.

Μιλώντας για το μέλλον της ελληνικής αγοράς εργασίας, οι νέες τεχνολογίες, όπως η τεχνητή νοημοσύνη και η αυτοματοποίηση, δημιουργούν νέες προοπτικές αλλά και νέες προκλήσεις. «Η αγορά εργασίας μας μεταβάλλεται δραστικά. Στο μέλλον, πολλά επαγγέλματα θα εξαφανιστούν, αλλά θα δημιουργηθούν νέα. Η Ελλάδα πρέπει να προσαρμοστεί στις τεχνολογικές εξελίξεις, παρέχοντας στους εργαζομένους τη δυνατότητα να αναπτύξουν νέες δεξιότητες και να αποκτήσουν τα απαραίτητα εφόδια για την ψηφιακή εποχή», δηλώνει και προσθέτει: «Δηλαδή σήμερα οι αποφάσεις λαμβάνονται από άνθρωπο, στο μέλλον θα λαμβάνονται από άνθρωπο και μηχανή με διαφορετικές συνθήκες. Αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό. Κάθε φορά που μια μηχανή γίνεται πιο έξυπνη, γίνεται και ο άνθρωπος πιο έξυπνος».

Η διά βίου μάθηση

Επιπλέον, επανέρχεται στη σημασία της συνεχιζόμενης εκπαίδευσης και της διά βίου μάθησης. «Η πολιτική μας επικεντρώνεται στη δημιουργία ενός εκπαιδευτικού συστήματος που να επιτρέπει στους εργαζόμενους να προσαρμόζονται στις ανάγκες της αγοράς, ανεξαρτήτως ηλικίας και επαγγελματικής κατηγορίας. Η επένδυση στην εκπαίδευση είναι κλειδί για την ανάπτυξη των εργαζομένων και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της χώρας».

Αναφορικά με το εργασιακό περιβάλλον στην Ελλάδα, ο Γενικός Γραμματέας Εργασιακών Σχέσεων αναγνωρίζει ότι υπάρχουν περιοχές της αγοράς όπου η αδήλωτη εργασία και οι συνθήκες εργασίας εξακολουθούν να παραμένουν προβληματικές. Η κυβέρνηση, σύμφωνα με τον ίδιο, έχει λάβει μια σειρά από μέτρα για να αντιμετωπίσει αυτήν την κατάσταση, όπως αυστηρότερους ελέγχους και κίνητρα για την τόνωση της νόμιμης απασχόλησης. «Δεν μπορούμε να αφήσουμε καμία περιοχή της αγοράς εργασίας αδιάφορη. Κάθε εργαζόμενος αξίζει την προστασία των δικαιωμάτων του, ανεξαρτήτως του τομέα στον οποίο εργάζεται», λέει και υπογραμμίζει τη σημασία της διαρκούς συνεργασίας με το συνδικαλιστικό κίνημα για την ενίσχυση των εργασιακών δικαιωμάτων.

Η επένδυση στον άνθρωπο

Οι επιχειρήσεις αναζητούν πλέον εργαζόμενους με δεξιότητες του μέλλοντος, ικανούς να ανταποκριθούν στις τεχνολογικές εξελίξεις που υιοθετούν. Ωστόσο, όπως λέει ο κ. Μηλαπίδης, ο σχεδιασμός των επιχειρήσεων δεν μπορεί να περιορίζεται στην επένδυση σε εξοπλισμό και νέα συστήματα. «Η επένδυση στους ανθρώπους είναι απαραίτητη. Η εκπαίδευση του προσωπικού αποτελεί επένδυση στην ίδια την επιχείρηση», άρα «είναι αναγκαία η στενότερη διασύνδεση ανάμεσα στην αγορά εργασίας, το εκπαιδευτικό σύστημα και τις επιχειρήσεις, ώστε να γεφυρωθεί το χάσμα δεξιοτήτων που παρατηρείται. Δεν αρκεί μόνο η κινητικότητα στην αγορά ή η εκπαίδευση από το σύστημα. Οι επιχειρήσεις οφείλουν να αναλάβουν ενεργό ρόλο και να μη βασίζονται αποκλειστικά σε έτοιμες λύσεις».

Ο δεκάλογος του Νίκου Μηλαπίδη

1. «Βρισκόμαστε σε έναν παγκόσμιο πόλεμο δεξιοτήτων».
2. «Η μεγαλύτερη πρόκληση δεν είναι μόνο να δημιουργούμε θέσεις εργασίας, αλλά να γεφυρώνουμε το χάσμα ανάμεσα στις δεξιότητες που ζητά η αγορά και σε αυτές που διαθέτουν οι εργαζόμενοι».
3. «Οι επιχειρήσεις δυσκολεύονται να βρουν ανθρώπους στις νέες τεχνολογίες, στη βιομηχανία και στις πράσινες δουλειές».
4. «Η Ελλάδα έχει μια τεράστια δεξαμενή ανενεργών γυναικών που θα μπορούσαν να ενταχθούν στην αγορά».
5. «Είμαστε πρώτοι στην Ευρώπη στους νέους που ούτε εργάζονται ούτε εκπαιδεύονται».
6. «Η εποχή που κάποιος δούλευε με τις ίδιες γνώσεις μέχρι τη σύνταξη έχει περάσει ανεπιστρεπτί».
7. «Η συνεργασία με τις επιχειρήσεις δεν είναι προαιρετική. Είναι αναγκαία».
8. «Το brain gain δεν είναι σύνθημα, είναι στόχος».
9. «Η Ελλάδα πρέπει να δείξει ότι είναι ένας τόπος που προσφέρει όχι μόνο εργασία, αλλά και ποιότητα ζωής».
10. «Οι δεξιότητες, η καινοτομία και η αξιοκρατία είναι οι πυλώνες πάνω στους οποίους θα χτίσουμε τη νέα Ελλάδα».