Εσύ; Θα έβαζες τους γονείς σου σε γηροκομείο;

Η ερώτηση έπεσε στο τραπέζι αντροπαρέας αφού είχαν προηγηθεί πέντε έξι γύρες από ούζα και τσίπουρα: Εσύ; Θα έβαζες τους γονείς σου στο γηροκομείο; Όλοι ήταν βέβαιοι: με τίποτα και ποτέ! Την ίδια απόλυτη βεβαιότητα είχα κι εγώ για τη μάνα μου, όταν ακόμα ζούσε, αλλά τα πράγματα δεν είναι μαύρο ή άσπρο. Και οι άνθρωποι κάποιες φορές χρειάζονται τη φροντίδα που, εκ των πραγμάτων, δεν μπορούν να τους παρέχουν οι δικοί τους.

Δεν ήξερα ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχει ούτε ένα δημόσιο γηροκομείο. Σύμφωνα με την ενημέρωση από το υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας, στις αρχές Σεπτεμβρίου λειτουργούσαν σε όλη την Ελλάδα 313 γηροκομεία ή οίκοι ευγηρίας ή μονάδες φροντίδας ηλικιωμένων, όπως τα λένε. Τα 5 είναι δημοτικά, τα 165 ιδιωτικά (κερδοσκοπικά) και τα 143 μη κερδοσκοπικά, που ιδρύονται και λειτουργούν από την Eκκλησία ή από φιλανθρωπικά σωματεία. Το παλαιότερο είναι το Γηροκομείο - Πτωχοκομείο Αθηνών, που λειτουργεί από την Ελεήμωνα Εταιρεία Αθηνών, με έτος ίδρυσης το 1864. Αρχικά στεγαζόταν εκεί όπου βρίσκεται σήμερα η βρετανική πρεσβεία, στην οδό Πλουτάρχου, μέχρι το 1902, όταν θεμελιώθηκαν το πρώτο κτίριο και ο ιερός ναός του Αγίου Ανδρέα στον χώρο 55 στρεμμάτων όπου βρίσκεται σήμερα, στην Κηφισίας 137.

Είχα ραντεβού με τον γενικό διευθυντή του γηροκομείου Κωνσταντίνο Σολδάτο, ο οποίος είναι απόστρατος αξιωματικός της αστυνομίας με σπουδές στα οικονομικά και διοικητική εμπειρία. Πέτρινα κτίρια, πράσινο, δροσιά και ησυχία. Κάπου είχε και μια παιδική χαρά. Ξαφνιάστηκα. «Έρχονται παιδιά από τη γειτονιά και παίζουν εδώ», μου είπε αργότερα ο Κ. Σολδάτος. Έφτασα νωρίτερα και μια ευγενική υπάλληλος με ρώτησε αν θέλω να περιμένω στη βεράντα, πίνοντας έναν καφέ.

Έλεγα κι εγώ ότι θα δω καμιά βεράντα σπιτιού. Αλλά ήταν μια βεράντα 5-6 μέτρα πλάτος και πάνω από 50 στο μήκος. Αισθάνθηκα πως έπαιζα σε αμερικανική ταινία, η ιστορία της οποίας διαδραματίζεται πριν από 100 χρόνια. Στους τοίχους μαρμάρινες επιγραφές με δωρητές και ευεργέτες. Βασιλείς, πριγκίπισσες, πρωθυπουργοί, εκατοντάδες ονόματα. Ανάμεσα στα ονόματα και αυτό του Αφεντάκη. Της ευρύτερης οικογένειας της Σοφίας Αφεντάκη, της όμορφης κόρης που πέθανε σε ηλικία 18 ετών, της Κοιμωμένης του Χαλεπά, του διάσημου γλυπτού που φιλοτέχνησε τη δεκαετία του 1880 ο σπουδαίος Γιαννούλης Χαλεπάς και βρίσκεται στο Πρώτο Νεκροταφείο.

Εδώ πια είναι το σπίτι μας
Το Γηροκομείο Αθηνών διαθέτει μονόκλινα και δίκλινα δωμάτια. Όλα έχουν τηλεόραση, κλιματισμό και τουαλέτα. Ένα από τα δίκλινα δωμάτια, με βεράντα και θέα στην πρασινάδα και την πόλη, μοιράζονται οι κυρίες Ευπραξία 78 ετών και Ελένη 92 ετών. Είναι οι παραδοσιακές φιγούρες της γιαγιάς. Με καλοδέχτηκαν στο «σπίτι τους», όπως είπαν, με κέρασαν και παστέλι. Και οι δύο έχουν χάσει τους συζύγους τους, και οι δύο έχουν παιδιά που τις επισκέπτονται. «Ζούσα μακριά, καμιά φορά έβγαινα έξω να κάνω κάποια δουλειά και ξεχνούσα το τηλέφωνο μέσα. Με έπαιρνε ο γιος μου, δεν με έβρισκε, ανησυχούσε κι ερχόταν με τη μηχανή από την Αθήνα να δει τι κάνω.

»Έσπασα το ισχίο μου δυο φορές, έμεινα και κατάκοιτη. Είχα μια γυναίκα που με βοηθούσε, αλλά ήταν και πολλά τα χρήματα. Και μεγάλη η μοναξιά. Το συζήτησα με τα παιδιά μου, το αποφασίσαμε και από τον Μάιο ζω εδώ», λέει η κ. Ευπραξία. Τη ρωτάω πως ήταν ο πρώτος καιρός, αν στεναχωρήθηκε. «Φαντάσου, για 60 χρόνια ήμουν η μαμά του σπιτιού και μετά η γιαγιά του σπιτιού. Στην αρχή έκλαιγα. Αλλά οι άνθρωποι εδώ με αγκάλιασαν, νιώθω αγάπη και στοργή. Εδώ είναι τώρα το σπίτι μου». «Έχουμε φτιάξει και μια ομαδίτσα καλή, που κάνουμε παρέα, τραγουδάμε, καθόμαστε στο καφενείο, στον κήπο. Βοηθάμε ο ένας τον άλλον, έχουμε γίνει οικογένεια», λέει η κ. Ελένη.

Στεναχωριούνται οι γονείς όταν τα παιδιά τους τους βάζουν σε γηροκομείο;

«Ποια συναισθήματα θα μπορούσε να πυροδοτήσει η εισαγωγή ενός ανθρώπου σε οίκο ευγηρίας; Ίσως άγχος; Ίσως απογοήτευση ή λύπη, επειδή τα παιδιά του, συνήθως, πήραν αυτή την απόφαση;» ρωτάω τον Ιωάννη Καραϊτιανό, ο οποίος, μεταξύ άλλων, είναι πρόεδρος της Ελληνικής Γεροντολογικής και Γηριατρικής Εταιρείας. «Καταρχάς», λέει, «θα πρέπει να δούμε ποιοι είναι οι λόγοι που οδηγούν σε μια τέτοια απόφαση όπως και το ποια είναι η κατάσταση του ηλικιωμένου, εάν έχει συναίσθηση της πραγματικότητας ή είναι σε προχωρημένο στάδιο άνοιας.

Εάν υπάρχει πλήρης διαύγεια, τότε, ναι, είναι πιθανό να υπάρξει λύπη ή θυμός, συναισθήματα τα οποία ωστόσο μπορούν να είναι διαχειρίσιμα, ειδικά όταν τα παιδιά επισκέπτονται συχνά τους γονείς τους ή οι ίδιοι αποκτούν ενδιαφέροντα εντός του οίκου ευγηρίας. Υπάρχουν περιπτώσεις που οι ηλικιωμένοι χαίρονται με μία τέτοια “μετοίκηση”, καθώς βρίσκουν παρέες και φιλίες με άλλους συνομηλίκους τους, με αποτέλεσμα να περνούν ευχάριστα.

Δυστυχώς, όμως, υπάρχουν και οι περιπτώσεις που τα παιδιά ή άλλα στενά συγγενικά πρόσωπα παρατούν κυριολεκτικά τους ηλικιωμένους σε μια μονάδα φροντίδας ηλικιωμένων, κάτι το οποίο είναι πράγματι δυσάρεστο και αυτή είναι μια κατάσταση που καλείται και οφείλει ο οίκος ευγηρίας με το προσωπικό του να αντιστρέψει. Στις περιπτώσεις του προχωρημένου σταδίου άνοιας, όπου δεν υπάρχει επαφή με το περιβάλλον, ίσως η εισαγωγή σε μια μονάδα φροντίδας ηλικιωμένων να είναι μονόδρομος, από την άποψη της μόνιμης ιατρικής βοήθειας και της συνεχούς επίβλεψης».

Φιλίες και αισθήματα στο γηροκομείο

«Το Γηροκομείο Αθηνών για μια 20ετία πέρασε πολλά προβλήματα, κυρίως οικονομικά, λόγω κακοδιαχειρίσεων, τα οποία έφτασαν το ίδρυμα ένα βήμα πριν το κλείσιμο. Τον Οκτώβριο του 2021, με πρωτοβουλία του Δήμου Αθηναίων και με διαταγή του Πρωτοδικείου Αθηνών, ορίστηκε μια προσωρινή διοίκηση και μέσα από μια μελέτη βιωσιμότητας ενταχθήκαμε στον νόμο για την εξυγίανση των προνοιακών ιδρυμάτων. Έτσι, ρυθμίστηκαν όλα τα χρέη, που ήταν περίπου 50 εκατομμύρια, και σήμερα έχουμε πληρώσει σχεδόν τα μισά», λέει ο Κ. Σολδάτος.

«Όταν ήρθα, τον Αύγουστο του 2021, η δυναμικότητά μας ήταν 60-70 κλίνες και σήμερα είναι περισσότερες από 170 – φτάσαμε στα όριά μας. Και υπάρχουν 45 εγκεκριμένες αιτήσεις σε αναμονή. Από τα 11 κτίρια λειτουργούν τα 4, τα υπόλοιπα χρήζουν ανακαίνισης. Αυτό σκοπεύουμε να κάνουμε, ξεκινώντας από το κτίριο που χρειάζεται τις λιγότερες παρεμβάσεις».

Για να έρθει κάποιος εδώ θα πρέπει να κάνει μια αίτηση και στη συνέχεια μια επιτροπή θα εξετάσει την ανάγκη του να φιλοξενηθεί, καθώς και την οικονομική του δυνατότητα. Από τους 170 διαμένοντες, περίπου το 40% είναι άποροι, κάποιοι από τους οποίους δεν πληρώνουν τίποτα και κάποιοι άλλοι 200-250 ευρώ. Πιο πολλές είναι οι γυναίκες. Σύμφωνα με το καταστατικό του γηροκομείου, η βάση ηλικίας εισόδου είναι τα 67 έτη και σήμερα οι ηλικίες των ανθρώπων εδώ κυμαίνονται από 70 και κάτι μέχρι και 100 ετών. Λίγους μήνες πριν πέθανε, σε ηλικία 100 ετών, ο καλλιτέχνης-τραγουδιστής Νάσος Πατέτσος, ενώ εδώ ζει και η Μαίρη Λίντα.

«Βαριά περιστατικά δεν παίρνουμε, δεν είναι ένας χώρος για να τελευτίσει κανείς τον βίο του. Εδώ θέλουμε να δώσουμε μια καλή ποιότητα ζωής στους ανθρώπους της τρίτης ηλικίας που έχουν ανάγκη. Βέβαια, αν ένας άνθρωπος που είναι για παράδειγμα 85 ετών και μετά από δύο χρόνια παρουσιάσει μια άνοια ή δεν μπορεί να περπατήσει, προφανώς και τον κρατάμε», σημειώνει ο Κ. Σολδάτος.

«Αρκετοί έρχονται εδώ με δική τους πρωτοβουλία, επισκέπτονται τα δωμάτια, τους χώρους και αποφασίζουν. Κάποιοι δεν έχουν κανέναν, άλλοι έχουν οικογένεια, η οποία προφανώς δεν μπορεί να τους συντηρήσει. Στη σημερινή εποχή δεν είναι εύκολο να φροντίζει κανείς έναν άνθρωπο μεγάλης ηλικίας ο οποίος έχει ανάγκη συνεχούς επιτήρησης και προσοχής – δεν είναι θέμα αν αγαπάει κανείς τους γονείς του. Αλλά κάποιους δεν τους επισκέπτεται κανείς και σε αυτούς οφείλουμε να είμαστε πιο κοντά.

»Εδώ», αναφέρει ο Κ. Σολδάτος, «υπάρχουν άνθρωποι που έχουν ζήσει πολλά χρόνια, μπορεί και 20. Και φιλίες και αισθήματα αναπτύσσονται. Άνθρωποι είναι, απλά είναι άνθρωποι μεγάλης ηλικίας». Το Γηροκομείο Αθηνών απασχολεί περίπου 130 εργαζόμενους και από δωρεές, είτε ανθρώπων που έζησαν εδώ είτε άλλων, διαθέτει μια μεγάλη ακίνητη περιουσία, που φτάνει στα περίπου 800 ακίνητα, που ενοικιάζει συνήθως για πολλά χρόνια, έως και 30.

«Συνήθως πρόκειται για ακίνητα που χρήζουν ανακαίνισης, έτσι ο κάθε ενδιαφερόμενος θα πρέπει να το γνωρίζει αυτό, ότι πιθανότατα θα πρέπει να αναλάβει το κόστος της όποιας ανακαίνισης, καταβάλλοντας, βέβαια, ένα αρκετά χαμηλότερο ενοίκιο από τα τρέχοντα». Από τα 800 αυτά ακίνητα σήμερα περίπου τα 120 είναι ξενοίκιαστα. Μπορείτε να δείτε πού βρίσκονται στην ιστοσελίδα του ιδρύματος: eea-gp.gr

1.600 θερμίδες τροφής κατ’ ελάχιστον την ημέρα
Οι μονάδες φροντίδας ηλικιωμένων αδειοδοτούνται από τις κατά τόπους περιφέρειες, από τις οποίες (πρέπει να) ελέγχονται κατ’ ελάχιστο κάθε εξάμηνο. Ανάμεσα στις άλλες προϋποθέσεις, ο νόμος ορίζει και την εξής: «Υγιεινή και επαρκής διατροφή ανάλογη με την κατάσταση της υγείας του κάθε περιθαλπόμενου, με ελάχιστο ημερήσιο όριο τις 1.600 θερμίδες τροφής, με τη σωστή ποιοτική σύνθεση». Ο Στέλιος Προσαλίκας είναι πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Μονάδων Φροντίδας Ηλικιωμένων (ΠΕΜΦΗ) και σημειώνει ότι «θα πρέπει να γίνει κατανοητό πως οι μονάδες αυτές είναι προνοιακές δομές και όχι δομές υγείας, κάτι που σημαίνει ότι υπάρχουν όρια στις ιατρικές πράξεις που επιτρέπει ο νόμος σε αυτές».

Κάνει, επίσης, λόγο για σαφές έλλειμμα της Πολιτείας στη μετανοσηλευτική φροντίδα σε αναρρωτήρια, μονάδες τελικού σταδίου κ.λπ., έλλειμμα που καλύπτεται από τις περίπου 20.000 κλίνες των μονάδων φροντίδας ηλικιωμένων που ζουν στη χώρα μας. Όσο για το κόστος; «Η διακύμανση των τιμών είναι πολύ μεγάλη γιατί εξαρτάται από το ξενοδοχειακό επίπεδο των εγκαταστάσεων και την αξιολόγηση του κάθε περιστατικού σε νοσηλευτική φροντίδα. Στις χώρες της ΕΕ οι τιμές ξεκινούν από 3.500 ευρώ, ενώ στην Ελλάδα η διακύμανση θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι μεταξύ 1.000 και 2.500 ευρώ», λέει ο Σ. Προσαλίκας.

Και μια συμβουλή από τον ίδιο προς τις οικογένειες που έχουν τον άνθρωπό τους σε τέτοιες μονάδες, μια και κάθε τόσο έρχονται στο φως περιπτώσεις τέτοιων μονάδων με απαράδεκτες συνθήκες διαβίωσης: «Να ελέγξουν πρώτα από όλα τη νομιμότητα της δομής γιατί όλες οι νόμιμες μονάδες έχουν τουλάχιστον συχνότατους ελέγχους, τόσο από την περιφέρεια όσο και από τα διάφορα υπουργεία. Αλλά η κυριότερη διασφάλιση, μα και υποχρέωση, είναι η τακτική επίσκεψη του ανθρώπου που εμπιστεύονται σε μια εγκατάσταση από τους συγγενείς και τους φίλους του».

«Σε μια μονάδα φροντίδας ηλικιωμένων δεν μπορεί να είναι καλές οι συνθήκες διαβίωσης των περιθαλπόμενων και κακές οι συνθήκες εργασίας των εργαζομένων ή το αντίστροφο. Αυτά πάνε μαζί», τονίζει ο Δημήτρης Αλεξόπουλος, πρόεδρος του Σωματείου Προσωπικού Ιδιωτικών Κλινικών, Διαγνωστικών Κέντρων, Γηροκομείων και Συναφών Χώρων. «Υπάρχουν», λέει, «μονάδες σε καλό επίπεδο, αλλά η διακύμανση είναι μεγάλη. Σε πολλές από αυτές δεν τηρείται καν η νομοθεσία, που προβλέπει έναν υπάλληλο για 25 αυτοεξυπηρετούμενα άτομα ή έναν υπάλληλο για 15 μη αυτοεξυπηρετούμενα άτομα. Και αυτή η αναλογία είναι ελλιπής, αλλά ακόμη κι αυτή δεν τηρείται». «Επιπλέον», λέει, «λόγω της έλλειψης συλλογικής σύμβασης εργασίας, η ελάχιστη μισθολογική υποχρέωση είναι ο κατώτατος μισθός, για εργαζόμενους που καθημερινά θα αναλάβουν να ξυπνήσουν, να ταΐσουν, να πλύνουν, να φροντίσουν ανθρώπους».

Να επισκέπτεστε τους ανθρώπους σας, να τους παίρνετε σπίτι στις γιορτές
Πίσω στο Γηροκομείο Αθηνών, θυμάμαι τη φράση του Ι. Καραϊτιανού: «Είναι θεμελιώδους σημασίας ο ηλικιωμένος που θα εισαχθεί σε έναν οίκο ευγηρίας, από τη στιγμή μάλιστα που έχει πλήρη διαύγεια και πνευματική και ψυχική υγεία, να έχει συνεχή επαφή με το οικογενειακό του περιβάλλον. Τουτέστιν, τα παιδιά και τα εγγόνια του θα πρέπει να τον επισκέπτονται όσο συχνότερα γίνεται, όπως θα έκαναν και αν έμενε μόνος του σε ένα σπίτι. Θα ήταν δε εξαιρετικό να τον βγάζουν για φαγητό ή για έναν καφέ, να τον παίρνουν στο σπίτι στις γιορτές, να του τηλεφωνούν συχνά και να κρατάνε ζωντανή την επαφή, προκειμένου να μην αισθάνεται απομονωμένος και ξεχασμένος».

Αποφάσισα να μπω σε γηροκομείο. Σκληρό.

Ήταν περιποιημένη, στα 90 της, με φτιαγμένα τα μαλλιά της, φορούσε ένα ωραίο φόρεμα και κρατούσε ένα μπαστουνάκι. Ήταν αδύνατη σαν κλαράκι. «Είστε πολύ όμορφη!» «Όχι», απάντησε, «είμαι απλώς ευπρεπισμένη». Ήταν η κυρία Πιέρα, η οποία ζει στο Γηροκομείο Αθηνών εδώ και 10 μήνες. Η κυρία Πιέρα στα νιάτα της εργαζόταν στα ιδρύματα των βασιλέων, στη Δράμα – εκεί γνώρισε τον άντρα της τον οποίο παντρεύτηκε στα 25 της. «Ένας μεγάλος έρωτας, ένας πολύ ωραίος άνθρωπος, Μακεδόνας, με πολύ στοργή και πολύ αγάπη». Τη δεκαετία του ’60 ήρθαν στην Αθήνα και εκείνη άρχισε να ασχολείται με την αισθητική.

Για πολλά χρόνια ζούσαν στα Εξάρχεια, στη Σπύρου Τρικούπη. Ο γιος τους βρίσκεται στην Αγγλία πολλά χρόνια, έχοντας φτιάξει τη δική του οικογένεια, ο σύζυγος έφυγε από τη ζωή πριν από δύο χρόνια. Κι εκείνη έμεινε μόνη. «Υπήρξαν κάποιες γυναίκες οι οποίες ήρθαν στο σπίτι ώστε να με βοηθάνε. Εγώ τις σεβάστηκα, εκείνες όμως όχι», λέει. «Αποφάσισα, λοιπόν, να μπω σε ένα γηροκομείο.

Σκληρό. Πήγα μόνη μου σε 12 γηροκομεία, κάθε μέρα από ένα. Έβλεπα τον χώρο, επικοινωνούσα με 2-3 άτομα, έπαιρνα την εικόνα μου κι έφευγα. Το πιο ιδανικό όλων ήταν αυτό. Δεν έπεσα έξω. Δεν μου έχει λείψει το σπίτι μου γιατί είμαι πιο καλά εδώ και έχω όλες μου τις ανέσεις. Ζεστά νερά, είδη υγιεινής, το φαγητό μου έρχεται με ωραίους τρόπους στον δίσκο – τι πολυτέλεια. Γιατί εγώ ήμουν εργαζόμενη και δεν ξέρω από τέτοιες περιποιήσεις», λέει η κυρία Πιέρα. Τη ρωτάω αν το συζήτησε νωρίτερα με τον γιο της. «Βεβαίως. Μου είπε να πάω κοντά του, αλλά δεν ήθελα. Άλλωστε, δεν κάνουμε ένα παιδί για να μας κοιτάξει στο γήρας μας, αλλά για να του δώσουμε ό,τι καλύτερο έχουμε για να ανοίξει τα φτερά του».