Στα χρόνια της μεταπολίτευσης, το Πολυτεχνείο αναδύθηκε ως διττό σύμβολο. Σύμβολο της Τεχνολογικής και Επιστημονικής Αριστείας αλλά και ταυτόχρονα σύμβολο της Δημοκρατίας.
Πολυτεχνείο και Τεχνητή Νοημοσύνη
Η προσπάθεια ώστε το Πολυτεχνείο να υπηρετεί την κοινωνία και να εξελίσσεται σύμφωνα με τις δύο αυτές κοινωνικές αξίες συνεχίζεται και στις δύσκολες μέρες του σήμερα. Τις μέρες μας, όπου όλες οι αξιακές μας αφετηρίες αμφισβητούνται, από τη Δημοκρατία έως ακόμα και την Επιστήμη.
Η εποχή της τεχνητής νοημοσύνης αλλάζει ραγδαία τα πάντα. Μια νέα εποχή έχει ανατείλει και τίποτε πια δεν θα είναι όπως πριν. Ο τρόπος παραγωγής, οι εργασιακές σχέσεις, οι κοινωνικές μας συμπεριφορές, οι γεωπολιτικοί συσχετισμοί. Οι όποιες βεβαιότητες είχαν παγιωθεί ως αποτέλεσμα μακρόχρονων κοινωνικών συγκλίσεων καταρρέουν. Μέσα από ένα ρευστό ηθικών διλημμάτων που προβάλλουν, η ανθρωπότητα καλείται και πάλι να αναζητήσει νέες ισορροπίες, να διατυπώσει νέα ιδεολογικά σχήματα και αξιακές σταθερές. Η Παιδεία και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα καλούνται να προσαρμοστούν, με ταχύτατους ρυθμούς, στο νέο περιβάλλον και στις νέες προκλήσεις. Δεν είναι εύκολο, ούτε υπάρχουν έτοιμες λύσεις.
Οι κοινωνίες δεν προσαρμόζονται από τη μία μέρα στην άλλη. Αυτό που πεθαίνει αντιδρά, πολλές φορές βίαια, και το «νέο» δεν έχει βρει ακόμη την ξεκάθαρη φωνή του, αδυνατούμε να το «ονοματίσουμε», δεν έχουμε την ιδεολογική και φιλοσοφική επάρκεια να το «οραματιστούμε», είναι ακόμη ένα ασαφές «γίγνεσθαι». Η γνώση αντιμάχεται την άγνοια, η αλήθεια το ψέμα, η συνωμοσιολογία τα γεγονότα, η λογική το συναίσθημα, η κριτική σκέψη το ένστικτο και την προκατάληψη. Αν και σε μία ταχύτατα μεταβαλλόμενη πραγματικότητα οι προβλέψεις γρήγορα διαψεύδονται, δύσκολα θα διαφωνούσε κανείς ότι στη νέα εποχή όποια χώρα δεν επενδύσει στη γνώση και δεν ανέβει στο άρμα της τεχνολογικής πρωτοπορίας (όχι απλά να σύρεται από αυτό) θα περιθωριοποιηθεί τόσο οικονομικά όσο και κοινωνικά, ειδικά σε μία ευαίσθητη γεωπολιτικά περιοχή, όπου η Ιστορία «φύτεψε» την Ελλάδα.
Ταυτόχρονα, οι νέες τεχνολογίες, από την ίδια τη δομική τους υπόσταση, έχουν έντονα μονοπωλιακή τάση, πνίγουν τον ανταγωνισμό και δρουν καταλυτικά για τη δημιουργία ολιγαρχικών/αυταρχικών καθεστώτων. Η φιλελεύθερη Δημοκρατία, στην αξιακή διάσταση της κοινωνικής δικαιοσύνης, ανάγεται σε κύριο διακύβευμα. Οι δυνατότητες ελέγχου και χειραγώγησης που απορρέουν από τη χρήση των νέων τεχνολογιών είναι τέτοιες, όπου «εναλλακτικές» προτάσεις χωρίς ισχυρές θεσμικές θωρακίσεις νομοτελειακά οδηγούν σε Οργουελικά σενάρια. Όσοι διαχέουν το ψέμα και συνειδητά το μπερδεύουν με την αλήθεια των γεγονότων ή/και ανεύθυνα παίζουν και υπονομεύουν τους Θεσμούς (δεν μιλάω για ορθολογικά επεξεργασμένη κριτική, που εντοπίζει αδυναμίες και προτείνει λύσεις), ανεξάρτητα από το πολιτικό χρώμα του μανδύα με τον οποίον «εφορμούν», απλώς συμβάλλουν στην επώαση του «αυγού του φιδιού».
Στην πρώτη διάσταση, αυτή της Τεχνολογικής πρωτοπορίας, για άλλη μια φορά, το Πολυτεχνείο έδωσε πρόσφατα απτά δυναμικά στίγματα. Την περασμένη εβδομάδα, στο Ίδρυμα Γουλανδρή παρουσιάστηκε το ξεκίνημα του νέου κέντρου Αριστείας ΗΡΩΝ (HERON). Ένα όραμα που ξεπήδησε από το Πολυτεχνείο μέσα από τις άοκνες και οραματικές προσπάθειες τριών διεθνούς εμβέλειας καθηγητών του, του Πέτρου Μαραγκού, του Βαγγέλη Παπαδόπουλου και του Κώστα Κυριακόπουλου. Ο ΗΡΩΝ, με χρηματοδότηση 30 εκ. Ευρώ, από την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ελληνική Πολιτεία, φιλοδοξεί να δημιουργήσει ένα οικοσύστημα Ρομποτικής στην Ελλάδα και στην νοτιοανατολική Ευρώπη. Ένα οικοσύστημα που δεν θα παράγει μόνο υψηλής στάθμης πρωτοποριακή έρευνα αλλά, ταυτόχρονα, θα συνδέει την έρευνα με την παραγωγή σε συνεργασία με εταιρείες του ιδιωτικού τομέα, νοσοκομεία και οργανισμούς, που ήδη συμμετέχουν, όχι με ευχές και απλά γράμματα συμπαράστασης, αλλά με επιπλέον ζεστό χρήμα 5 εκ Ευρώ. Με το κέντρο συνεργάζονται ενεργά δύο από τα σημαντικότερα ιδρύματα Ρομποτικής στην Ευρώπη, το Italian Institute of Technology και το Karslruhe Institute of Technology της Γερμανίας σε συνεργασία και με το ερευνητικό κέντρο ΑΘΗΝΑ.
Οι τομείς ανάπτυξης του κέντρου θα περιστρέφονται γύρω από βασικούς άξονες ιδιαίτερης σημασίας για την Ελλάδα: Υγεία, Γεωργία, Ναυτιλία και Διάστημα. Παράλληλα, το κέντρο θα έχει ως στόχους τη συνεργασία με Πανεπιστήμια και με Έλληνες της διασποράς, με απώτερο στόχο τον επαναπατρισμό τους, σε μια προσπάθεια αναχαίτησης του γνωστού ως brain drain φαινομένου. Πέρα, όμως, από την καθαρά τεχνολογική κατεύθυνση, το κέντρο ΗΡΩΝ θα αναπτύξει δραστηριότητα και προς την άλλη κατεύθυνση, που συνδέεται με τη Δημοκρατία, αυτή της διάχυσης γνώσης προς την ευρύτερη κοινωνία με διαλέξεις, συνεντεύξεις και podcasts για την ευαισθητοποίηση της κοινωνίας σχετικά με τις κοινωνικές, ηθικές και πολιτικές προεκτάσεις της Τεχνολογίας, τις ευκαιρίες και τους κινδύνους.
Το δεύτερο άλμα προς την τεχνολογική πρωτοπορία, στο οποίο συμμετέχει ως κύριος εταίρος το Πολυτεχνείο, είναι η δημιουργία του εργοστασίου Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) υπό την ονομασία Φάρος (AI Factory Pharos) που δίνει φτερά στην Ελλάδα να αλλάξει επίπεδο στον τομέα της Τεχνολογίας. Ένα έργο, που εγκαινιάστηκε πριν λίγες βδομάδες, και που θα στηρίξει την λειτουργία του υπερυπολογιστή ΔΑΙΔΑΛΟΣ, με συνολικό προϋπολογισμό όλων των επενδύσεων άνω των 90 εκ. Ευρώ. Και πάλι, η χρηματοδότηση προέρχεται από πόρους που συνεισφέρουν η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ελλάδα, και τον συντονισμό του έργου έχει το Εθνικό Δίκτυο Υποδομών Τεχνολογίας και Έρευνας. Ο Φάρος θα λειτουργήσει ως βηματοδότης ενός εγχώριου οικοσυστήματος όπου νεοφυείς επιχειρήσεις, ερευνητικά κέντρα, πανεπιστήμια θα έχουν πρόσβαση στους απαραίτητους υπολογιστικούς πόρους για την έρευνα και την ανάπτυξη εφαρμογών, προϊόντων και υπηρεσιών ΤΝ.
Ο ΦΑΡΟΣ θα εγκατασταθεί σε ένα κόσμημα του Πολυτεχνείου, στο Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου. Εκεί, όπου το τεχνολογικό παρελθόν, ως μουσείο, συνυπάρχει με το παρόν των νεοφυών εταιρειών που στεγάζει, και με το διαρκές όραμα για το μέλλον που το Πολυτεχνείο ενστερνίζεται από κοινού με τις άλλες δυνάμεις της προόδου στην Ελλάδα. Τις δυνάμεις αυτές που αγκομαχούν να ακουστεί η φωνή τους. Ο υπερυπολογιστής θα στεγαστεί στο πέτρινο κτίριο που στέγαζε στα τέλη του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ου τον ηλεκτρικό σταθμό, όταν ο χώρος λειτουργούσε ως μεταλλείο. Ένας χώρος που συμπυκνώνει μια ιστορία χιλιάδων χρόνων και που το όραμα των υπευθύνων του πάρκου την προβάλλει στο μέλλον.
Ταυτόχρονα, το Πολυτεχνείο δίνει σήμερα τις μάχες του ενάντια στα πολιτικά απολιθώματα του παρελθόντος. Την εποχή όπου η ανάγκη για αναζητήσεις και προβληματισμούς για την ανάπτυξη του Ιδρύματος στη νέα τεχνολογική πραγματικότητα, και των αλλαγών που αυτή αδήριτα επιβάλει, συχνά συζητήσεις στρέφονται για να εκκενωθούν καταλήψεις πέντε-δέκα ατόμων, πόροι διατίθενται για αποκαταστάσεις από καταστροφές ακόμα και από εμπρησμούς, και οι καθηγητές εργάζονται σε μία τέτοια ατμόσφαιρα που επιτρέπει εκφοβισμούς και απειλές ακόμα και για τη ζωή του πρύτανη, με όποιους συμβολισμούς τέτοιες απειλές ενέχουν.
Τη στιγμή αυτή το Πολυτεχνείο δίνει, και πάλι, τη μάχη του για τη Δημοκρατία. Και δυστυχώς, και αυτή τη φορά, η κοινωνία και οι πολιτικές ηγεσίες κοιτούν αδιάφορα, στην καλύτερη περίπτωση, εάν εμμέσως δεν προσπαθούν να αποκομίζουν μικροκομματικά οφέλη. Σε συνδυασμό με τoυς πενιχρούς πόρους που διαθέτει η πολιτεία για την λειτουργία του Πολυτεχνείου και των Πανεπιστημίων γενικότερα, με μία ασφυκτική γραφειοκρατία που δομήθηκε τον προηγούμενο αιώνα, και με μία εθνική πολιτική έρευνας χωρίς πραγματικούς στόχους, πυξίδα, και όραμα, η μάχη αυτή συχνά μοιάζει να γίνεται άνιση.
Η Ελλάδα αν είναι να μπει δυναμικά στη νέα εποχή, όχι ως παρίας αλλά ως μπροστάρης, μέρος ενός ευρύτερου γίγνεσθαι της Ευρωπαϊκής οικογένειας, δεν χρειάζεται «ήρωες» και άτομα, αλλά θύλακες και οικοσυστήματα που θα δρουν καταλυτικά για τη δημιουργία κοιτίδων με κρίσιμες επιστημονικές μάζες με συνείδηση των ηθικών και κοινωνικών τους υποχρεώσεων.
Ο Γαλιλαίος, στο έργο του Μπρεχτ «Ο βίος του Γαλιλαίου», μας λέει: «Αλίμονο όμως στη χώρα που έχει ανάγκη από ήρωες. Οι χώρες έχουν ανάγκη από Ανθρώπους, όχι από θρύλους. Είναι αξιοθρήνητες οι χώρες που χρειάζονται ήρωες για να σταθούν στα πόδια τους».
13°
