Οι επαναστατημένοι Έλληνες φαίνεται πως στράφηκαν στη θρησκεία, όχι μόνο στην αναζήτησή τους για τη σωτηρία της ψυχής, αλλά και για καθοδήγηση στην αυτοθυσία τους για την ελευθερία της πατρίδας
Στην έκδοση του Εξάντα, «Ποιήματα και Πεζά» (2005) του Διονύσιου Σολωμού, διαβάζω στα «Προλεγόμενα» του Ιάκωβου Πολυλά για έκδοση του 1859 «Διονύσιος Κόμ. Σολωμός, υιός του Κόμ. Νικολάου Σολωμού και της Κυρίας Αγγελικής Νίκλη, εγεννήθηκε εις τη Ζάκυνθο, την 8 Απριλίου 1798. Οι πρόγονοί του είχαν έλθει από την Κρήτη, τες αρχές εκείνου του αιώνος, και εσυναριθμήθηκαν εις τες σημαντικότερες οικογένειες του τόπου. Εννεαετής έχασε τον πατέρα του κι’ έμεινε, με τον αυτάδελφόν του Κόμ. Δημήτριον κληρονόμος πλουσίας περιουσίας· δώρο της τύχης πολύτιμο, όταν τα γενναιότερα φυσικά δώρα εκινδύνευαν να μείνουν άκαρπα εις αυτή την αφώτιστη γωνία της Ευρώπης».
Ο διάσημος μαθητής και (μετά θάνατον) εκδότης του αποσπασματικού έργου του εθνικού μας ποιητή, ξεκινάει την αφήγηση της ζωής του Σολωμού από τα μαθητικά του χρόνια, πρώτα στη Ζάκυνθο και ύστερα στην Ιταλία, όπου διέπρεψε, μαθαίνοντας απ’ έξω τους στίχους του Βιργιλίου και καλλιεργώντας την υψηλή αισθητική για την οποία διακρίνονται τα έργα του.
«Εις τη σχολαστική παράδοση της γραπτής γλώσσας ξένος ήταν ο Σολωμός, για τη φιλολογική κατάσταση του τόπου του, και ξένος έπρεπε να μείνει πάντοτε», συνεχίζει ο Πολυλάς. «Η αγνή ποιητική του διάθεση, αφιλίωτη πάντα με τη σχολαστικότητα, έπρεπε να ασπασθή την άλλη πάγκοινη παράδοση της ομιλουμένης, εις την οποία έρρεεν ακόμη μία καθαρή φλέβα ελληνισμού». Λίγο παρακάτω, η απόφαση του ποιητή να γράφει στην καθομιλουμένη διευκρινίζεται μέσα από ένα επεισόδιο, όπου ο συγγραφέας και αργότερα πρώτος Πρωθυπουργός του νέου ελληνικού κράτους, Σπυρίδωνας Τρικούπης, λέει στον Σολωμό: «Παρατηρώ ότι όσο προκόβεις εις την Ελληνική, τόσο απλούστερα γράφεις, όταν συνθέτης εις την ομιλουμένη» και ο Σολωμός του αποκρίνεται: «Τούτο σημαίνει ότι εννοώ καλύτερα και τη μία και την άλλη».
Όπως λέγεται, ο Σολωμός έγραψε στο διάστημα ενός μήνα τον «Ύμνον εις την Ελευθερία», τον Μάιο του 1823, ενώ αντίθετα οι «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» τον απασχόλησαν σχεδόν σε ολόκληρη τη διάρκεια της ώριμης ποιητικής περιόδου της ζωής του (1834-1847). Σήμερα, γνωρίζουμε τον Σολωμό μέσα από τα σχολικά βιβλία και βέβαια την μελοποιημένη μορφή του «Ύμνου εις την Ελευθερία» από τον Νικόλαο Μάντζαρο, που αποτελεί τον εθνικό μας ύμνο. Πολλοί από εμάς έχουμε συνδέσει την εικόνα του με το συντηρητικό και το εθνιστικό στοιχείο της κοινωνίας μας. Δεν θα πρέπει, όμως, να ξεχνάμε ότι ο Σολωμός ήταν παιδί του Διαφωτισμού και θεωρούσε την Τέχνη «κόρη» της Ελευθερίας. Όπως είχε γράψει κάποτε σε μία επιστολή σε έναν φίλο του, «Το έθνος πρέπει να μάθη να θεωρή εθνικόν ό,τι είναι Αληθές».
Ο πρίγκιπας Αλέξανδρος Υψηλάντης, ηγετική φιγούρα της Φιλικής Εταιρείας, όρισε την 25η Μαρτίου —που συμπίπτει και με την ημέρα εορτασμού του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου— ως την ημέρα έναρξης της Ελληνικής Επανάστασης. Μπορεί η επανάσταση να μην ξεκίνησε την ίδια χρονιά σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας, όμως τουλάχιστον από το 1823 και ύστερα, όλοι φαίνεται να θεωρούσαν την ημέρα αυτή ως «ευαγγελιζομένη την πολιτικήν λύτρωσιν του ελληνικού έθνους».
Θυμάμαι όταν ήμουν φαντάρος, στο κέντρο εκπαίδευσης στην Καρδίτσα, κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Σαρακοστής, είχε έρθει ένας παπάς για να κάνει αγιασμό στο τάγμα. Στο στρατό ό,τι έχει να κάνει με την Εκκλησία είναι ιδιαιτέρως καλοδεχούμενο, αλλά η αγαπημένη Ακολουθία όλων των αξιωματικών φαίνεται να είναι ο Ακάθιστος Ύμνος, προς τιμή της Θεοτόκου. Έτσι, καθώς ο ιερέας άρχισε να ψέλνει τον 24στροφο Χαιρετισμό, κανένας μας δεν τόλμησε να ψιθυρίσει ή να κρυφογελάσει. Αντίθετα, μερικοί φαντάροι που ήξεραν τα λόγια, άρχισαν σιγά-σιγά να κινούν τα χείλη τους σύμφωνα με τα λόγια του παπά. Το κρεσέντο ήρθε, βέβαια, με τους στίχους «Τῇ ὑπερμάχῳ στρατηγῷ τὰ νικητήρια,/ὡς λυτρωθεῖσα τῶν δεινῶν εὐχαριστήρια,/ἀναγράφω σοι ἡ Πόλις σου Θεοτόκε./Ἀλλ' ὡς ἔχουσα τὸ κράτος ἀπροσμάχητον,/ἐκ παντοίων με κινδύνων ἐλευθέρωσον,/ἵνα κράζω σοι· Χαῖρε, Νύμφη ἀνύμφευτε», τους οποίους φάνηκε να γνώριζαν όλοι απ’ έξω.
Η Θεοτόκος στον ρόλο της Στρατηγού είναι βέβαια μια πολύ δυνατή εικόνα, που οπωσδήποτε έπαιξε τον ρόλο της στον επαναστατικό αγώνα του 1821. Εγώ την έχω συνδυάσει με τις γκραβούρες του Γκυστάβ Ντορέ για τον «Χαμένο Παράδεισο» του Μίλτον και εκείνες τις ζωγραφιές από τη Βολιβία του 17ου αιώνα με τους «αγγέλους με τα αρκεβούζια» (ángeles arcabuceros). Οι επαναστατημένοι Έλληνες φαίνεται πως στράφηκαν στη θρησκεία, όχι μόνο στην αναζήτησή τους για την σωτηρία της ψυχής, αλλά και για καθοδήγηση στην αυτοθυσία τους για την ελευθερία της πατρίδας.
16°
