Σαν σήμερα 24 Δεκεμβρίου, στήνεται το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο σε σπίτι στην Αθήνα

Παραμονή Χριστουγέννων ήταν, μία ημέρα σαν σήμερα 24 Δεκεμβρίου, το μακρινό 1843. Είναι η ημέρα που στήνεται σε σπίτι στην Αθήνα το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο. Ο πρόξενος της Ρωσίας στην Αθήνα, Ιωάννης Παπαρρηγόπολος από τη Νάξο, το τοποθετεί στο σαλόνι του, στο αρχοντικό του στην οδό Κυδαθηναίων αριθ. 27 στην Πλάκα. 

Τα Χριστούγεννα του 1843, ο Ιωάννης Παπαρρηγόπουλος εγκαταστάθηκε στην Αθήνα ως Γενικός Πρόξενος της Ρωσίας. Αυτά ήταν τα πρώτα Χριστούγεννα που το έθιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου έφτασε στην πρωτεύουσα. Η πρώτη οικογένεια που έστησε στο σπίτι της δέντρο, στολισμένο με κεράκια και αγιοβασιλιάτικα στολίδια που τα είχαν φέρει από τη Ρωσία ήταν του Ιωάννη Παπαρρηγόπουλου. Ο Παπαρρηγόπουλος είχε συνηθίσει το έθιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου και το στόλισε στο μεγαλοπρεπές σπίτι του στην παλιά αθηναϊκή συνοικία της Πλάκας, προκαλώντας ευχάριστη έκπληξη στους Αθηναίους.

Λέγεται ότι το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων του 1843, στο σπίτι του Παπαρρηγόπουλου βρέθηκε ο στρατηγός Μακρυγιάννης. Όταν ο Μακρυγιάννης ανέβηκε τη σκάλα του αρχοντόσπιτου, ο Παπαρρηγόπουλος τον οδήγησε στη μεγάλη αίθουσα, όπου το χριστουγεννιάτικο δέντρο έλαμπε κατάφωτο και στολισμένο. Το ύψος του ήταν κοντά δύο μέτρα. Ο Μακρυγιάννης κούνησε το κεφάλι του και είπε «Ωραίο είναι κυρ-Γιάννη. Και του χρόνου να είμαστε καλά. Αλλά τα δέντρα μου εγώ δεν τ' αφήνω να φυτρώσουν μέσα στην κάμαρα! Μόνο τ' άρματά μου φυτρώνουν εκεί», λέγεται ότι είπε ο Μακρυγιάννης. 

Ποιος ήταν ο Ιωάννης Παπαρρηγόπουλος

Ο Ιωάννης Παπαρρηγόπουλος καταγόταν από τη Νάξο. Είχε σπουδάσει νομικά στη Μόσχα και ιατρική στη Ρώμη. Ως διπλωμάτης και με την ιδιότητα του προξενικού υπαλλήλου της Ρωσίας στην Ελλάδα, εγκαταστάθηκε το 1843 στην Αθήνα και προσέφερε σημαντικές υπηρεσίες στον Απελευθερωτικό Αγώνα.

Ο Παπαρρηγόπουλος μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία το Μάιο του 1820 και στάλθηκε από τους πρόκριτους της Πελοποννήσου στη Μόσχα, όπου συναντήθηκε με τον Ιωάννη Καποδίστρια και τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, προκειμένου να συντονίσουν τη δράση τους και να εξασφαλίσουν την υποστήριξη της ορθόδοξης Ρωσίας στον αγώνα των Ελλήνων. Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός τον εκτιμούσε ιδιαίτερα για τα πνευματικά του προσόντα. Υπηρέτησε ως γενικός πρόξενος της Ρωσίας μέχρι το 1862. Αργότερα έγινε και σύμβουλος της Επικρατείας.

Στο αρχοντικό Παπαρρηγόπουλου διέμεινε ο Όθων κατά την επίσκεψή του στην Αθήνα τον Οκτώβριο του 1834. Στο ίδιο κτίριο κατοίκησε στα χρόνια του Όθωνα και ο Γαβριήλ Κατακάζης, διπλωμάτης της Ρωσίας, ελληνικής καταγωγής, ο οποίος διορίσθηκε το 1833 πρεσβευτής της Ρωσίας στην Αθήνα, θέση που διατήρησε ως τα τέλος του 1843. Το σπίτι του στην Αθήνα υπήρξε κέντρο πολιτικών συναντήσεων· ο ίδιος ανέπτυξε φιλικές σχέσεις με σημαίνοντες Έλληνες και βοήθησε στο κίνημα της 3ης Σεπτεμβρίου του 1843 με σκοπό την αντικατάσταση του Όθωνα. Πέθανε στη Ρωσία το 1868. Ο Ρώσος Βλαδίμηρος Δαβίδοβ, αρχιτέκτονας και μέλος της Ακαδημίας Τεχνών της Αγίας Πετρούπολης, στο έργο του Οδοιπορικαί Σημειώσεις, που αφορά τη διαμονή του στην Αθήνα το 1835, περιγράφει τις εντυπώσεις του από τις επισκέψεις του στο μέγαρο αυτό της Ρωσικής Πρεσβείας: «Η ευρύχωρος οικία εν ή διαμένει ο πρεσβευτής ημών κέκτηται ωραίαν θέαν προς τον ναόν του Ολυμπίου Διός, προς τον αποξηραθέντα σχεδόν ποταμόν Ιλισόν και προς τον Υμηττόν».

Πότε γεννήθηκε το έθιμο με το χριστουγεννιάτικο δέντρο 

Ο στολισμός του χριστουγεννιάτικου δέντρου συμβολίζει την ευτυχία των ανθρώπων και της φύσης με τη γέννηση του Ιησού. Σύμφωνα με ερευνητές, το πρώτο στολισμένο δένδρο εμφανίστηκε στη Γερμανία το 1539 και τα πρώτα στολίδια ήταν συσκευασμένα φαγητά ή είδη ρουχισμού ή άλλα χρήσιμα είδη, που στο πέρασμα των χρόνων και με την άνοδο του βιοτικού επιπέδου εξελίχθηκαν μόνο σε διακοσμητικά αντικείμενα. Κατά την παράδοση ο πρώτος που στόλισε δέντρο ήταν ο Μαρτίνος Λούθηρος. Έχει εκφραστεί όμως και η άποψη ότι το έθιμο έχει ανατολίτικη προέλευση. Σύμφωνα με αυτή, ο Αναστάσιος Α' το 512 έχτισε στη Συρία έναν ναό με δύο ορειχάλκινα δέντρα. 

Τα σημαντικότερα χριστουγεννιάτικα δένδρα στον κόσμο είναι αυτά που στολίζονται στα Ανάκτορα του Μπάκιγχαμ στο Λονδίνο και στον Λευκό Οίκο στις ΗΠΑ. Σημειώνεται ότι σήμερα, για λόγους εμπορικούς και τουριστικούς, τέτοια δένδρα, κατά την περίοδο των εορτών των Χριστουγέννων, στολίζονται και σε χώρες μη χριστιανικές.Το ακριβότερο χριστουγεννιάτικο δέντρο σήμερα στον κόσμο είναι αυτό που φέρεται στο ξενοδοχείο Εμιρέιτς Παλάς στο Άμπου Ντάμπι των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, όπου όλα τα στολίδια του είναι πραγματικά πανάκριβα κοσμήματα, με πολύτιμες πέτρες πάνω τους που διατίθενται προς πώληση, η συνολική αξία των οποίων φθάνει τα 11 εκατομμύρια δολάρια.

Ο χριστουγεννιάτικος στολισμός με κλαδιά και καρπούς δέντρων από την τοπική χλωρίδα, έχει τις ρίζες του στους Βυζαντινούς χρόνους και στην αρχαία Ελλάδα. Στο Βυζάντιο συνήθιζαν να στολίζουν ένα δέντρο της αυλής του σπιτιού κρεμώντας δώρα στα κλαδιά για τους φτωχούς περαστικούς. Μετά την Άλωση το έθιμο μεταφέρθηκε στη βόρεια Ευρώπη, με στολισμό ελάτων και αργότερα ήρθε πάλι πίσω το 1830 από τους Βαυαρούς. Αντίστοιχο καθαρά ελληνικό παραδοσιακό έθιμο αποτελεί το στολισμένο καραβάκι, που συναντάται ιστορικά στη Μικρά Ασία και στα νησιά.

Τι συνέβαινε στην αρχαία Ελλάδα

Στην αρχαία Ελλάδα το έτος άρχιζε μεταξύ του Χειμώνα και της Άνοιξης, ενώ στην Αττική μετά το θερινό ηλιοστάσιο (21 Ιουνίου) κατά τα μέσα Ιουλίου και ο πρώτος μήνας ήταν ο Εκατομβαιών. Τραγούδια όμως θρησκευτικά τραγουδούσαν τα παιδιά και σε άλλες γιορτές μέσα στον χρόνο, όπως συνέβαινε κατά τον μήνα Πυανεψιώνα, που ξεκινούσε από τα μέσα του Οκτωβρίου μέχρι τα μέσα του Νοεμβρίου. Κατά τον μήνα αυτό υπήρχε μια γιορτή, τα Πυανέψια ή Πυανόψια ή Πανόψια (πύανα=κύαμοι, κουκιά. Πύανα+έψω=ψήνω). Η γιορτή αυτή, σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς προερχόταν από την εποχή του Θησέα, ο οποίος, όταν πήγαινε στην Κρήτη, για να σκοτώσει τον Μινώταυρο, πέρασε από τη Δήλο και έκανε τάμα στον Απόλλωνα, ότι αν θα πετύχαινε τον στόχο του, θα επέστρεφε και θα του πρόσφερε ένα κλαδί ελιάς στολισμένο, πράγμα που έγινε.

Έτσι καθιερώθηκε το στόλισμα του δέντρου ελιάς, που το τοποθετούσαν μπροστά στην πόρτα του σπιτιού. Το στόλισμα περιλάμβανε κλωστές από μαλλί, διάφορα φρούτα και καρπούς, σύκα, χουρμάδες, κορδέλες λευκές και κόκκινες, μπισκοτάκια με μέλι κτλ.. Το κλαδί της ελιάς ονομαζόταν Ειρεσιώνη (είριον=έριον=μαλλί) και το κρατούσαν μέχρι την επόμενη χρονιά. Τα παιδιά γυρνούσαν τα σπίτια και τραγουδούσαν: εἰρεσιώνη σῦκα φέρει καὶ πίονας ἄρτους καὶ μέλι ἐν κοτύλῃ καὶ ἔλαιον ἀποψήσασθαι καὶ κύλικ’ εὔζωρον, ὅπως μεθύουσα καθεύδῃς (η ειρεσιώνη έχει πάνω της σύκα και ψωμιά παχιά και μέλι σε ποτήρι και λάδι για σπόγγισμα (του προσώπου) και φιάλη με καλό κρασί, ώστε να κοιμηθείς μεθυσμένη).

Όταν κατά την ΣΤ΄ Οικουμενική Σύνοδο απαγορεύτηκαν οι ειδωλολατρικές γιορτές, για να μη χαθεί το έθιμο το επένδυσαν οι χριστιανοί με στίχους χριστιανικούς και έφτασε το έθιμο μέχρι τις μέρες μας με τη μορφή των καλάντων, που είναι ευχετήρια και εγκωμιαστικά τραγούδια. Ψάλλονται κυρίως τις παραμονές των γιορτών των Χριστουγέννων, της πρωτοχρονιάς, των Θεοφανίων και του Λαζάρου.

Σε χειρόγραφο του Βρετανικού Μουσείου, του 13ου αιώνα, αναφέρεται πως το έτος 512 ο αυτοκράτορας Αναστάσιος Α΄ έκτισε έναν ναό στο Τουρ Αμπντίν της Συρίας στον οποίο προσέφερε δύο ορειχάλκινα δένδρα στημένα εκατέρωθεν της Ωραίας Πύλης του Ιερού Βήματος, τα οποία είχαν θέσεις για φώτα. Επίσης, και στον Ναό της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη υπήρχαν επί Βυζαντίου, στο επιστύλιο του τέμπλου, μεταλλικά δένδρα σε σχήμα κώνου (πυρσόμορφα δένδρα) όμοια με κυπαρίσσια, όπου αντί για καρπούς έφεραν φώτα σε σχήμα κωνοειδές. Βεβαιώνεται επιπλέον η χρήση πολυκάνδηλων σε σχήμα δένδρου σε όλο τον ναό. Μάλιστα σε διάφορα μέρη όπως στο Λιτόχωρο Πιερίας και τα Επτάνησα στόλιζαν δένδρα στο μέσο των Εκκλησιών με φρούτα ή και καρπούς. Στην Καππαδοκία στόλιζαν μέσα στα σπίτια κατά το Δωδεκαήμερο κλαδιά κωνοφόρων ή άλλων δένδρων με ξηρούς καρπούς και αυτοσχέδια στολίδια.