Γιάννης Μπουτάρης: Η Μαρία Μαυρικάκη γράφει για την περιβαλλοντική του συνείδηση και την ίδρυση του Αρκτούρου
Ο Γιάννης Μπουτάρης (1942-2024), γέννημα θρέμμα Σαλονικιός, δεν έπαψε στιγμή να αναφέρεται με τρυφερότητα στο Νυμφαίο, τη γενέτειρα των γονέων του, όπου περνούσε τα καλοκαίρια του ως παιδί. Δανείζομαι τα λόγια του: «Κάναμε ονειρικές εκδρομές στο βουνό. Φτάναμε στις στάνες, στρώναμε κάτω απ’ τα δέντρα και βλέπαμε όλο τον κάμπο από ψηλά. Αγάπησα το θρόισμα που έκαναν τα ζώα σαν περνούσαν, τους ήχους από τα κουδούνια τους, τα γαβγίσματα, και ιδίως το ύφος και τη μακαριότητα των τσοπαναραίων».* Μέχρι το τέλος της ζωής του, δεν υπήρχε βδομάδα που να μην ξεκλέψει έστω ένα απόγευμα για να βρεθεί, σαν άλλος Αχιλλέας, στην εύφορη Φθία του. «Ακούω το τοπίο να μου μιλά, τα φύλλα να μεγαλώνουν».*
Την ευεξία που του προκαλούσε η παραμονή στο αγαπημένο του χωριό, που αργόσβηνε, φρόντισε να την ανταποδώσει από πολύ νωρίς. Τη δεκαετία του 1980 ξεκίνησε να στήνει υποδομές και καταλύματα, συμβάλλοντας στη διάσωση της παραδοσιακής μακεδονικής αρχιτεκτονικής. Επίσης, βάλθηκε να στρέψει τους επαγγελματίες σε καινοτόμες πρακτικές –σήμερα θα τις αποκαλούσαμε συνοπτικά αγροτουρισμό–, χωρίς όμως να βρίσκει ανταπόκριση. Αντί να απογοητευτεί, συνέχισε ανήσυχος τις αναζητήσεις του και κοίταξε μακρύτερα. «Πού έρχονταν οι επισκέπτες; Στο δάσος. Τι έχει στο δάσος; Αρκούδες».* Ο επαγωγικός αυτός συλλογισμός, μαζί με γρήγορες πρωτοβουλίες του και ωφέλιμες συμπτώσεις, οδήγησε στο θεαματικό αποτέλεσμα που φέρει την υπογραφή Μπουτάρη· στη σταδιακή αναγέννηση του τόπου και την ανάδειξη του μοναδικού φυσικού του κάλλους. Βασικός καταλύτης η δημιουργία της πασίγνωστης πλέον οργάνωσης για την προστασία της άγριας ζωής και της βιοποικιλότητας με την επωνυμία Αρκτούρος.
Η αφορμή δόθηκε όταν ο Γιάννης Μπουτάρης συμπορεύτηκε στην καμπάνια Libearty, ενάντια στο βάρβαρο έθιμο της αρκούδας-χορεύτριας. Στόχος, να λυτρωθούν τα δύστυχα ζώα που σέρνονταν στα πανηγύρια με αλυσίδες και με τον χαλκά στη μύτη, υπομένοντας ανείπωτη ταλαιπωρία. Όταν ο στόχος επετεύχθη, ανέκυψαν τα πρακτικά προβλήματα: Πού θα κρατούνταν οι αρκούδες που είχαν κατασχεθεί; Να απελευθερωθούν στο δάσος αδύνατο. Με δόντια σπασμένα και πόδια σακατεμένα από τις καυτές λαμαρίνες, δεν θα μπορούσαν να επιβιώσουν. Το πρακτικό μυαλό του κυρ Γιάννη συνέλαβε τη διέξοδο: να στηθεί ένα κέντρο υποδοχής των αρκούδων και να μπει ο ίδιος ως μεσεγγυούχος. Όπερ και εγένετο: το Καταφύγιο της Καφέ Αρκούδας, ένα περιφραγμένο τμήμα φυσικού δάσους οξιάς για να παραμείνουν τα ζώα έχοντας κτηνιατρική περίθαλψη. Εγχείρημα διόλου εύκολο· τα γραφειοκρατικά εμπόδια χίλια και οι αντιδράσεις μύριες.
Ένας μακρύς αγώνας άρχισε να εκτυλίσσεται σε αίθουσες δικαστηρίων και πλατείες χωριών, με σκοπό να αλλάξει το θεσμικό πλαίσιο, αλλά και να εξορθολογιστεί η αντίληψη του κόσμου για το θέμα. «Τα μεγάλα πνεύματα πάντα συναντούν τη βίαιη αντίδραση των ασήμαντων μυαλών»· η φράση, που αποδίδεται στον Αϊνστάιν, ταιριάζει απολύτως στην περίπτωση του Μπουτάρη. Ενόσω εκείνος χρηματοδοτούσε γενναιόδωρα τη νέα οργάνωση, έγινε στόχος ανερμάτιστων επιθέσεων, ότι τάχα δρούσε για προσωπική του προβολή και ίδιον όφελος, οικονομικό. Αξίζει εδώ να αναφερθεί ότι οι γιοι του, χαριτολογώντας, αναφέρουν τον Αρκτούρο ως έναν ακόμα κληρονόμο της οικογενειακής περιουσίας. Ο Μιχάλης Μπουτάρης ενεργοποιήθηκε από τα γεννητούρια του Αρκτούρου ως βασικό στέλεχος στο πλευρό του πατέρα του, η δε εταιρεία Κυρ-Γιάννη, με ψυχή τον πρωτότοκο Στέλλιο Μπουτάρη, ήταν και παραμένει ο κύριος αιμοδότης του.
Ο κυρ-Γιάννης πρωτοστάτησε στην οικολογική αυτή καινοτομία, εφαρμόζοντας στην πράξη το αγαπημένο του μότο:
Άγνωστο παραμένει το πόσα θα είχε καταφέρει χωρίς τους συνεργάτες που στάθηκαν δίπλα του το κρίσιμο εκείνο διάστημα, τον Απόστολο Σοφιαλίδη, τον Γιώργο Αναστασόπουλο, την Ελένη Χοντολίδου, τον Στέφανο Μπλάγα, τη Χρυσούλα Αθανασίου και φυσικά τον βενιαμίν των τέκνων του, Μιχάλη.
Μια δεκαετία μετά το ξεκίνημα, το 2003, ο Μπουτάρης βραβεύτηκε από το περιοδικό «ΤΙΜΕ» και σε λαμπρή τελετή στο Λονδίνο τού απονεμήθηκε ο τίτλος του Ευρωπαίου Περιβαλλοντικού Ήρωα για την πρωτοβουλία του να ιδρύσει τον Αρκτούρο. Στην Ελλάδα οι κακοπροαίρετες φωνές χαμήλωσαν, χωρίς να σιγήσουν εντελώς· κάποιοι εξακολουθούσαν να διατηρούν επιφυλάξεις. Στους ψύχραιμους, που ευτυχώς ήταν οι περισσότεροι, οι φωνές αυτές προκαλούσαν θυμηδία. «Η γη διαθέτει επαρκείς πόρους για να καλύψει τις ανάγκες όλων, αλλά μη επαρκείς για να καλύψει την απληστία μερικών», έλεγε ο Γκάντι. Αυτή την απληστία αντιπαρήλθε με χαρακτηριστική άνεση ο Μπουτάρης, άνθρωπος χορτάτος, και συνέχισε το έργο του.
Περισσότερα είδη απειλούμενων ζώων πέραν της καφέ αρκούδας (ελληνικός ποιμενικός, λύκος, αγριόγιδο, βαλκανικός λύγκας) άρχισαν να τίθενται υπό τη σκέπη του Αρκτούρου. Παράλληλα, ξεκίνησε να λειτουργεί Εκπαιδευτικό Περιβαλλοντικό Κέντρο για την ενημέρωση του κοινού και των σχολείων όλης της επικράτειας. Ένα από τα πολλά οράματα του Γιάννη Μπουτάρη, εκείνο που αφορούσε την αρμονική συνύπαρξη ανθρώπου, άγριας ζωής και φύσης, πραγματώθηκε σε βαθμό πολλαπλάσιο αυτού που κι ο ίδιος φανταζόταν όταν συνέλαβε την αρχική ιδέα. Πρόλαβε να δει την οργάνωση που ίδρυσε να εξελίσσεται τόσο, ώστε να χαίρει του ενδιαφέροντος της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας για τις έρευνές της και να δέχεται αιτήματα από τις γείτονες χώρες για περίθαλψη στα καταφύγια του Διαβαλκανικού Κέντρου του Αρκτούρου.
Με ενσυναίσθηση και με λόγια απλά, ο κυρ-Γιάννης υπερασπιζόταν τη διατήρηση των οικοσυστημάτων. «Δεν είμαι τρελαμένος οικολόγος ούτε ακτιβιστής, επιθυμώ να υπάρχει ισορροπία στη φύση και να διατηρηθεί κάθε είδος ζωής».* Απολάμβανε όσο τίποτα τις επισκέψεις του στο Νυμφαίο, μοιραζόταν τον ενθουσιασμό του με τους εθελοντές, γευόταν την αγάπη των επισκεπτών που συρρέουν κατά χιλιάδες στην άλλοτε έρημη περιοχή, παρακολουθούσε από κοντά τις απελευθερώσεις ζώων στο φυσικό τους περιβάλλον, διαπίστωνε με ικανοποίηση πόσο σημαντικά έχει ενισχυθεί η περιβαλλοντική συνείδηση των κάτοικων της περιοχής. Τύχη μεγάλη για όσους περιδιαβήκαμε μαζί του τα τοπόσημα της δράσης του και απολαύσαμε τις αντισυμβατικές ξεναγήσεις του στον Αρκτούρο, καθώς μας εξηγούσε χαμογελώντας: «Εδώ, παιδιά, φυλάμε την αρκούδα από τον άνθρωπο».
Σήμερα 50 χρόνια από την μεταπολίτευση, η δημοκρατία με όρους κοινωνικής δικαιοσύνης και ευημερίας μοιάζει να υστερεί τόσο σε θεσμικό όσο και σε ατομικό επίπεδο
9°
