Άγιος Δημήτριος: Η μνήμη του τιμάται στις 26 Οκτωβρίου - Πολιούχος της Θεσσαλονίκης - Τι γνωρίζουμε για τη ζωή του και τις παραδόσεις
Λίγες πόλεις έχουν τόσο στενή σχέση με τον προστάτη Άγιο τους όπως έχει η Θεσσαλονίκη με τον Άγιο Δημήτριο. Ο Άγιος Δημήτριος ο Μεγαλομάρτυρας και Μυροβλύτης, καταγόταν από τη Θεσσαλονίκη από αριστοκρατική οικογένεια και θεωρείται ο προστάτης και πολιούχος της Θεσσαλονίκης.
Ο βίος και το μαρτύριο του Αγίου Δημητρίου
Ο Άγιος Δημήτριος είναι από τους ενδοξότερους και δημοφιλέστερους αγίους της Ορθόδοξης Χριστιανικής Εκκλησίας, μαζί με τον Άγιο Γεώργιο. Ο Άγιος Δημήτριος γεννήθηκε το 280 μΧ στη Θεσσαλονίκη. Για τις απαρχές και την προέλευση της λατρείας του έχουν διατυπωθεί διάφορες θεωρίες. Σημαντικό κέντρο της λατρείας του είναι η Θεσσαλονίκη, όπου τιμάται από την πρωτοχριστιανική περίοδο και έχει ανεγερθεί βασιλική προς τιμήν του.
Κατά τους βυζαντινούς χρόνους τιμόταν ως θαυματουργός προστάτης της πόλης από εχθρούς πολιορκητές της και κατά την εορτή του λάμβανε χώρα θρησκευτική και εμπορική πανήγυρις, τα Δημήτρια, που αναβίωσαν τη δεκαετία του 1960 ως πολιτιστική διοργάνωση.
Ο Άγιος Δημήτριος ήταν εκλεκτό μέλος της εκκλησίας των Θεσσαλονικέων και προερχόταν από ευσεβείς και επιφανείς γονείς. Σε νεαρή ηλικία κατατάχθηκε στον ρωμαϊκό στρατό και έφτασε ως το βαθμό του χιλίαρχου. Σχημάτισε ένα κύκλο μαθητών και τους δίδασκε την Αγία Γραφή στις υπόγειες στοές. Κατά τη διάρκεια μιας τέτοιας συνάθροισης, οι ειδωλολάτρες τον συνέλαβαν και τον οδήγησαν ενώπιον του αυτοκράτορα Μαξιμιανού. Όταν ο αυτοκράτορας του ζήτησε να απαρνηθεί την πίστη του, ο Δημήτριος του απάντησε: «Τω Χριστώ μου πιστεύω μόνον». Ο Μαξιμιανός εξοργισμένος από τη στάση του αξιωματικού του διέταξε να τον φυλακίσουν.
Σύμφωνα με τα αγιολογικά κείμενα ο Άγιος Δημήτριος κρατήθηκε έγκλειστος «περὶ τῶν καμίνων καμάρας (δημοσίου βαλανείου)», δηλαδή στα προπνιγεία (praefurnia) του ρωμαϊκού λουτρού.
Μέσα από τη φυλακή ο Άγιος Δημήτριος εμψύχωσε το φίλο του Νέστορα, ο οποίος αντιμετώπισε τον μονομάχο Λυαίο. Αφού ο Νέστορας νίκησε τον Λυαίο, θανατώθηκε από τον Γαλέριο που θεώρησε την ήττα του Λυαίου ως προσωπική του ήττα. Όταν πληροφορήθηκε ότι ο Νέστορας ήταν μαθητής του Δημητρίου, διέταξε να φέρουν τον Δημήτριο μπροστά του για να αποκηρύξει την πίστη του. Τελικά ο Δημήτριος, με διαταγή του Γαλέριου, θανατώθηκε στις φυλακές πιθανότατα το 306 μ.Χ. Ο Άγιος Δημήτριος ετάφη στον τόπο του μαρτυρίου του, όπου αργότερα χτίστηκε περίβλεπτος ναός προς τιμήν του. Από τον τάφο του ανάβλυζε μύρο, εξού και η ονομασία Μυροβλύτης.
Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Αριστείδη Μέντζο, τα λείψανα του αγίου δεν ήταν μόνον αντικείμενα αλλά και χώμα ποτισμένο με αίμα (λύθρον), το οποίο κάποτε φυλασσόταν στο σκευοφυλάκιο του ναού της Αγίας Σοφίας της Θεσσαλονίκης. Σε αυτό συνηγορεί η γραπτή μαρτυρία ότι ο Ιουστινιανός (αυτοκράτορας 527-565) αναζητούσε λείψανα του Αγίου Δημητρίου. Η προσκύνηση χώματος-λύθρου συνδέεται με τον Άγιο Δημήτριο από τα πρώτα χρόνια της λατρείας του μέχρι τον 20ο αιώνα στη Θεσσαλονίκη.
Άγιος Δημήτριος: Γιατί θεωρείται προστάτης της Θεσσαλονίκης
Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Θεσσαλονίκης τον Οκτώβριο του 1207 από τους Βούλγαρους, ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Ιωαννίτζης (οι Βυζαντινοί τον αποκαλούσαν Σκυλογιάννη) πέθανε αιφνιδίως με τις συνθήκες του θανάτου του να είναι αβέβαιες.
Ο Ακροπολίτης αναφέρει ότι πέθανε από πλευρίτιδα. Ωστόσο ο ίδιος κατέγραψε επίσης μια φήμη που υποστήριζε ότι «ο θάνατος (του Καλογιάν) προκλήθηκε από θεϊκή οργή, γιατί του φάνηκε ότι ένας οπλισμένος άνδρας εμφανίστηκε μπροστά του στον ύπνο του και χτύπησε τα πλευρά του με ένα δόρυ».
Στο πρόσωπο του Αγίου Δημητρίου η Θεσσαλονίκη βλέπει πάντοτε τον προστάτη της. Σημειώνεται ότι η απελευθέρωση της πόλης από τους Τούρκους το 1912 συνέπεσε με την ημέρα της γιορτής του Αγίου Δημητρίου.
Δημήτρια: Ένας θεσμός στον χώρο και τον χρόνο της βυζαντινής Θεσσαλονίκης
Ο θεσμός έχει την προέλευσή του στην παράδοση να ανταλλάσσονται τα προϊόντα της ενδοχώρας με τα θαλασσινά προϊόντα, κατά την εποχή του Βυζαντίου και συγκεκριμένα από τον 10ο αιώνα μ.Χ.
Ονομάζονταν «Δημήτρια» διότι πραγματοποιούνταν κατά τις ημέρες εορτασμού της μνήμης του πολιούχου της Θεσσαλονίκης Αγίου Δημητρίου.
Η πανήγυρις με την ονομασία αυτή άκμασε τον 14ο αιώνα, τον επονομαζόμενο και «χρυσό αιώνα» της Θεσσαλονίκης. Αρχικά η γιορτή είχε κυρίως θρησκευτικό και εμπορικό χαρακτήρα. Παράλληλα όμως ο λαός της πόλης κατά τα «Δημήτρια» έβρισκε πολλές διασκεδάσεις και ευκαιρίες ψυχαγωγίας με σχοινοβάτες, γελωτοποιούς, μίμους και θεατρίνους, οι οποίοι γύριζαν τις αγορές και τις γειτονιές.
Επίσης κατά τη γιορτή, σύμφωνα με τις πηγές, παρουσιάζονταν θεατρικά έργα του αρχαιοελληνικού δραματολογίου καθώς και διαλέξεις φιλοσόφων και λογίων.
Η ακμή αυτή επιβραδύνθηκε ιδιαίτερα από την πολιορκία των Οθωμανών, από το 1422 έως και το 1430, χρονιά άλωσης της πόλης. Αναβίωσε ως πλαίσιο πολιτιστικών εκδηλώσεων από το 1966 και μέχρι σήμερα αποτελεί τον κορυφαίο πολιτιστικό θεσμό της Θεσσαλονίκης.
