Σαν σήμερα 27 Αυγούστου η καταστροφή της Σμύρνης

Σαν σήμερα, στις 27 Αυγούστου 1922 οι Τούρκοι κατακρεουργούν το Χρυσόστομο, Μητροπολίτη της Σμύρνης. Έχουν μόλις μπει στην πόλη ξεκινώντας στις λεηλασίες, σφραγίζοντας το τέλος της, όπως και αυτό του ελληνισμού της Μικράς Ασίας.

Η Μεγάλη Ιδέα μετατρέπεται σε καταστροφή της Σμύρνης

Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσµίου Πολέµου (1914-1918) η Οθωµανική Αυτοκρατορία επέλεξε να ταχθεί µε την πλευρά των Γερμανών και την Αυστροουγγαρία που θα ηττηθούν, κάτι που θα έχει ως συνέπεια το διαµελισµό και την κατάρρευση του σουλτανάτου.

Η αλήθεια βέβαια είναι ότι ήταν μια προαποφασισμένη διάλυση, που απλώς περίμενε την αφορμή για να συμβεί. Περίπου το 80% των εδαφών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, του «μεγάλου ασθενούς» μοιράζεται µεταξύ των νικητών. Στο τραπέζι της µοιρασιάς παρακάθεται το καλοκαίρι του 1920 και ο Έλληνας πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος, ευρισκόμενος μπροστά σε μια ιστορική ευκαιρία. Να αναστήσει τη Μεγάλη Ελλάδα.

Με τη Συνθήκη των Σεβρών, η οποία σφράγισε το τέλος του μεγάλου πολέμου και έβαλε ταφόπλακα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, η Ελλάδα αποκτά νησιά του Αιγαίου, την Ανατολική Θράκη µέχρι τα πρόθυρα της Κωνσταντινούπολης και τη δυνατότητα άσκησης κυριαρχικών δικαιωµάτων στην περιοχή της Σµύρνης που τίθεται υπό ελληνική διοίκηση, προβλέποντας ότι μετά από πέντε χρόνια θα διεξαγόταν δηµοψήφισµα για το εάν ο τοπικός πληθυσµός επιθυµούσε να ενσωµατωθεί στην επικράτειά µας.

Από τον Μάιο του 1919 έχει αποβιβαστεί στη Σµύρνη μια µεραρχία του Ελληνικού Στρατού µε σκοπό την προστασία των χριστιανών της περιοχής.

Η Βουλή ανακηρύσσει τον Βενιζέλο «άξιον της Ελλάδος ευεργέτην και σωτήρα της πατρίδος»

Οι Έλληνες της Μικράς Ασίας είναι ενθουσιασμένοι και ο Βενιζέλος επιστρέφει στην Αθήνα θριαµβευτής, θεωρώντας ότι έχει κάνει πραγματικότητα το όνειρο της Μεγάλης Ιδέας. «Σας φέρνω την Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών» είχε πει τότε, εννοώντας το Αιγαίο, το Ιόνιο, τη Μεσόγειο, τον Εύξεινο Πόντο και την Προποντίδα. Η Βουλή τον ανακηρύσσει «άξιον της Ελλάδος ευεργέτην και σωτήρα της πατρίδος».

Τότε ήταν που ο Βενζέλος έκανε το μεγαλύτερο λάθος της πολιτικής του ζωής, ένα λάθος μοιραίο για τον Ελληνισμό: Προκηρύσσει πρόωρες εκλογές για τον Οκτώβριο του 1920 θεωρώντας ότι θα τις κερδίσει διά περιπάτου.

Τις χάνει, όμως, και όχι απλώς τις χάνει, αλλά τις κερδίζει ο μέχρι πρότινος έκπτωτος και γερμανόφιλος βασιλιάς Κωνσταντίνος Α’. Στις εκλογές που διεξάγονται την 1η Νοεµβρίου το Κόµµα Φιλελευθέρων θα λάβει το 50,31% των ψήφων έναντι 49,36% της Ηνωµένης Αντιπολιτεύσεως υπό τον ∆ηµήτριο Γούναρη, που έχει συνασπίσει όλα τα άλλα κόµµατα.

Λόγω του εκλογικού συστήµατος όµως, οι αντιβενιζελικοί θα κερδίσουν 256 έδρες έναντι 110 των αντιπάλων τους. Ο Βενιζέλος δεν θα καταφέρει να εκλεγεί ούτε καν βουλευτής. Αυτοεξορίζεται στο Παρίσι και μόλις τέσσερις µήνες µετά τη Συνθήκη των Σεβρών το πολιτικό τοπίο έχει αλλάξει εντελώς. Όπως και η αντιµετώπισή µας από τις Μεγάλες ∆υνάµεις.

Η μεγάλη ανατροπή

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος είναι ανεπιθύµητος για τους συµµάχους, οι οποίοι πλέον έχουν αμφιβολίες για τα όσα έδωσαν στην Ελλάδα με τη Συνθήκη των Σεβρών. Τον ίδιο καιρό στην Τουρκία το εθνικιστικό κίνηµα υπό τον Κεµάλ Ατατούρκ συνεχώς γιγαντώνεται. Ζητά αναθεώρηση της Συνθήκης και αποκτά ερείσµατα στις Μεγάλες ∆υνάµεις.

Η νέα κυβέρνηση και το Παλάτι είχαν πλέον απέναντί τους όχι µόνο τον Ατατούρκ αλλά και τους συµµάχους. Και όµως αποφασίζουν να εκστρατεύσουν στα βάθη της Ανατολίας. Ο ελληνικός στρατός βγαίνει από την πόλη της Σµύρνης και αρχίζει να καταδιώκει τους Τούρκους.

Οι νίκες είναι σαρωτικές. Το Μάρτιο του 1921 καταλαµβάνεται το Αφιόν Καραχισάρ, ενώ τον Ιούνιο οι Νεότουρκοι κινδυνεύουν να κυκλωθούν από τον Ελληνικό Στρατό στο Εσκί Σεχίρ. Το εκστρατευτικό σώµα των 120.000 στρατιωτών υπό τον στρατηγό Αναστάσιο Παπούλα παίρνει εντολή να συνεχίσει διασχίζοντας την Αλµυρά Έρηµο.

Τον Αύγουστο του 1921 διεξάγεται μεγάλη µάχη στον Σαγγάριο ποταµό. Την ελληνική προέλαση ακολουθεί µια µακρά περίοδος αδράνειας και από τις δύο πλευρές. Ο ανεφοδιασµός σε τρόφιµα και πυροµαχικά γίνεται όλο και πιο προβληµατικός, ενώ οι άνδρες έχουν εξαντληθεί.

Ο Ατατούρκ συνεχίζει τη στρατολόγηση νέων δυνάµεων, ενώ προβαίνει σε µυστική συµφωνία µε τη Σοβιετική Ενωση προκειµένου να του παραχωρήσουν πολύτιµο εξοπλισµό, µε αντάλλαγµα τον έλεγχο περιοχών στα σύνορα µε την Τουρκία.

Η τουρκική αντεπίθεση θα ξεκινήσει έναν χρόνο αργότερα, τον Αύγουστο του 1922. Μέσα σε λίγες εβδοµάδες ο εξασθενηµένος Ελληνικός Στρατός έχει υπό τον έλεγχό του πλέον µόνο τη Σµύρνη. Ο Κεμάλ είναι αποφασισμένος να πετάξει τους Έλληνες στη θάλασσα.

Η κυβέρνηση των Αθηνών διατάσσει την εκκένωση της Μικράς Ασίας. Τα τελευταία στρατεύµατα του Ελληνικού Στρατού θα εγκαταλείψουν τα παράλια και τρεις ηµέρες αργότερα, οι πρώτοι οπλισµένοι Τούρκοι µπαίνουν στη Σµύρνη και αρχίζουν να σφάζουν χιλιάδες Έλληνες Μικρασιάτες, καίγοντας εκ θεμελίων την πόλη.

Τα τελευταία ελληνικά τμήματα εγκαταλείπουν τη Σμύρνη. Στις 27 Αυγούστου 1922, στις 11 π.μ. εμπροσθοφυλακή του τουρκικού ιππικού εισέρχεται στην πόλη, ενώ τις βραδυνές ώρες φτάνει και μία μεραρχία πεζικού. Οι Τούρκοι πυρπολούν την πόλη και προβαίνουν σε σφαγές του ελληνικού πληθυσμού της. Μεταξύ των σφαγιασθέντων είναι και ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος. Η πυρκαγιά θα συνεχιστεί έως τις 3 Σεπτεμβρίου, μεταβάλλοντας την πόλη σε σωρό ερειπίων.

Μαρτυρίες από την καταστροφή της Σμύρνης

Οι εκθέσεις και οι περιγραφές αυτοπτών μαρτύρων - μεταξύ αυτών και του Τζορτζ Χόρτον, γενικού προξένου των ΗΠΑ στη Σμύρνη- για την πυρπόληση και τις σφαγές που έλαβαν χώρα στη μαρτυρική πόλη εκείνες τις αποφράδες ημέρες είναι απολύτως ενδεικτικές:

«Μετά την ολοκληρωτική καταστροφή της αρμενικής συνοικίας, οι Τούρκοι στρατιώτες έβαλαν φωτιά ταυτόχρονα σε πολλά σπίτια. Όπως έχουμε ήδη αναφέρει, διάλεξαν την ώρα που φυσούσε δυνατός άνεμος σε κατεύθυνση αντίθετη από τη μουσουλμανική συνοικία».

«Έβλεπα καθαρά τους Τούρκους να κουβαλούν τους τενεκέδες με το πετρέλαιο μέσα στα σπίτια, από τα οποία ξεπετάγονταν φλόγες αμέσως κατόπιν. Δεν υπήρχε ούτε ένας Αρμένιος, και τα μόνα άτομα που κυκλοφορούσαν ήταν Τούρκοι στρατιώτες του τακτικού στρατού με κομψές στολές».

«Η αρμενική, η ελληνική και η φράγκικη ή ευρωπαϊκή συνοικία είχαν σχεδόν εντελώς καταστραφεί. Μόνον οι εβραϊκές και οι τουρκικές συνοικίες απέμεναν… Με φρικιαστική ακρίβεια, η φωτιά εξέφραζε συμβολικά το ξερίζωμα και την καταστροφή της ελληνικής και της αρμενικής Σμύρνης. Η ελληνική Σμύρνη είχε πεθάνει…».

«Οι πιο φανατικοί από τους Τούρκους, ύστερα από ελεύθερο πλιάτσικο τριών ημερών, πυρπόλησαν την πόλη με την ελπίδα να διώξουν το μη μουσουλμανικό και μη εβραϊκό στοιχείο».

«Είναι δύσκολο να υπολογίσει κανείς τον αριθμό των νεκρών με ακρίβεια. Σύμφωνα με τον Edward Hale Bierstadt, ο οποίος ήταν επικεφαλής της Επιτροπής Άμεσης Βοήθειας των ΗΠΑ, περίπου 100.000 είχαν σκοτωθεί, ενώ 160.000 εξορίστηκαν στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας…».

«Το πρακτορείο Reuters μεταδίδει: Από τις περιγραφές που έχουμε, δεν είναι δυνατόν να εξαχθεί ακριβής αριθμός θυμάτων, αλλά υπάρχει φόβος ότι οπωσδήποτε υπερβαίνουν τις εκατό χιλιάδες».