Ηλιάδα Διαμαντώνη: Η εθελόντρια που δίδαξε ελληνικά σε εκατοντάδες μετανάστες

Βρισκόμαστε στα μέσα της πρώτης δεκαετίας του 2000. Στο τρόλεϊ προς τα Πατήσια, η Ηλιάδα Διαμαντώνη ακούει όλο και περισσότερες διαφορετικές γλώσσες. Το ίδιο σε μικρά μαγαζιά της γειτονιάς, όπως και στους δρόμους της Αθήνας – διαπίστωνε ότι η ανθρωπογεωγραφία άλλαζε με γοργούς ρυθμούς. Η ομογενοποιημένη εικόνα των Ελλήνων, έδινε σταδιακά της θέση της σε ένα πολυπολιτισμικό μωσαϊκό.

«Ήθελα να μπορώ να συνεννοηθώ με τους νέους μου γείτονες. Η ανάγκη για επικοινωνία και σύνδεση με τους γύρω ήταν πάντα το κίνητρό μου», σημειώνει και αποφασίζει να δράσει. 

Ηλιάδα Διαμαντώνη: Η δημιουργία της ομάδας «Γέφυρες» 

Η ομάδα «Γέφυρες» δημιουργήθηκε το 2007 στην Κυψέλη, στη διάρκεια της κατάληψης της «Ανοιχτής Αγοράς», ως απάντηση στις προσπάθειες κατεδάφισης του κτιρίου από τον τότε δήμαρχο Αθηναίων Νικήτα Κακλαμάνη. Οι δραστηριότητες περιλάμβαναν μαθήματα ελληνικών για μετανάστες που ζούσαν στην περιοχή. Ήταν μια εποχή με μεγάλα προσφυγικά και μεταναστευτικά κύματα, κυρίως από την Αφρική. Τότε, η οικονομική κρίση βρισκόταν προ των θυρών, ενώ παράλληλα αυξανόταν –ειδικά στους δρόμους κάτω και γύρω από την Πατησίων– η δύναμη της Χρυσής Αυγής.

Ενώ διανύουμε το 2010, η Ηλιάδα τηλεφωνεί στην «ψυχή» του εγχειρήματος, τη δημοσιογράφο Άννα Δαμιανίδη και θέτει τον εαυτό της στην υπηρεσία της ομάδας. «Θέλετε βοήθεια στη γραμματειακή υποστήριξη;» ρωτάει. «Όχι, δασκάλες και δασκάλους θέλουμε» της λέει η κ. Δαμιανίδη. «Έτσι, βρέθηκα στην τάξη και πολύ γρήγορα ανέλαβα δικά μου μαθήματα».

Η Ηλιάδα Διαμαντώνη εργαζόταν ως λογίστρια σε μια ιδιωτική εταιρεία και δεν είχε εκπαιδευτικό υπόβαθρο. Η ενασχόληση με τις «Γέφυρες» την οδήγησε στο να αλλάξει την επαγγελματική της διαδρομή. «Άφησα τη λογιστική γιατί πλέον δεν με γέμιζε και τώρα εργάζομαι ως μεταφράστρια σε εταιρεία συμβούλων». Στην πορεία, αναζήτησε εκπαίδευση και πιστοποιήσεις – παρακολούθησε σεμινάρια στο Κέντρο Ελληνικού Πολιτισμού και έλαβε ευρωπαϊκή πιστοποίηση για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας σε ενήλικες. 

Οι πρώτες σταγόνες του νερού είχαν μπει στο αυλάκι κι έκτοτε έχει αφιερώσει αμέτρητες ώρες στη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας σε πρόσφυγες και μετανάστες. «Ξεκινήσαμε τρεις τέσσερις εθελοντές, αλλά σύντομα γίναμε περισσότεροι. Οργανώσαμε ένα κάλεσμα και ήρθε εξαιρετικός κόσμος να βοηθήσει», θυμάται με συγκίνηση. Σήμερα, περίπου 17 εθελοντές διδάσκουν, αφιερώνοντας τουλάχιστον δύο ώρες από τον χρόνο τους κάθε εβδομάδα. Με τη στήριξη του Δήμου Αθηναίων και της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, το πρόγραμμα επεκτάθηκε σε ένα τριώροφο κτίριο στην οδό Αγίου Ισιδώρου, όπου φιλοξενούνται οι δραστηριότητες της ομάδας.

Η διαδρομή της κ. Διαμαντώνη είναι γεμάτη από ανθρώπινες ιστορίες. «Η εμπειρία αυτή μου έχει δώσει μεγάλο πλούτο. Έχω ζήσει την οικονομική κρίση μέσα από τις ιστορίες των ανθρώπων αυτών και κατάλαβα ότι τα δικά μας προβλήματα είναι μικρά σε σύγκριση με τα δικά τους. Θαυμάζω το πείσμα και τη δύναμή τους. Έμαθα πολλά για τις κουλτούρες τους και πήρα δύναμη από αυτούς».

Η σύνθεση των μαθητών όλα αυτά τα χρόνια ποικίλλει με πρόσφυγες και μετανάστες από το Μπαγκλαντές, το Πακιστάν, το Αφγανιστάν, την Κίνα, την Αφρική, την Ανατολική Ευρώπη και την πρώην Σοβιετική Ένωση, αλλά το προφίλ όσων συμμετέχουν αλλάζει. «Τώρα έχουμε επίσης Τούρκους, Λατινοαμερικανούς και φοιτητές Erasmus από όλο τον κόσμο που αγαπάνε την Ελλάδα και θέλουν να μάθουν τη γλώσσα».

Από την κατάληψη, μέχρι τις απειλές της Χρυσής Αυγής

Πρόκειται για μια ιστορία με όμορφες, αλλά και σκοτεινές σελίδες. Η Ηλιάδα μπήκε στην ομάδα το 2010 – τα μαθήματα γίνονταν το βράδυ στη Δημοτική Αγορά με τη συμμετοχή περίπου 300 μαθητών. «Είχαμε βρει θρανία και καρέκλες. Ήταν κάπως άθλια η κατάσταση, αλλά δεν μας πτοούσε». Οι άνθρωποι δεν μιλούσαν ελληνικά, αλλά γνώριζαν αγγλικά, γεγονός που βοήθησε στην ομαλή διεξαγωγή των μαθημάτων. «Τα πρώτα χρόνια, μέχρι το 2012-2013, είχαμε μόνο άντρες. Εάν έρχονταν καμία γυναίκα, σηκώναμε σημαία, της λέγαμε "έλα να σε κεράσουμε ένα γλυκό για να μη μας φύγεις". Τότε οι γυναίκες κάθονταν στο σπίτι. Δεν είχαν βγει ακόμα στην αγορά εργασίας». 

Μετά από την ανακαίνιση της Δημοτικής Αγοράς, η ομάδα βρέθηκε προσωρινά χωρίς στέγη. Ωστόσο, ο δημοσιογράφος Δημήτρης Ψυχογιός παραχώρησε ένα γραφείο στην Κυψέλη κι έτσι τα μαθήματα συνεχίστηκαν απρόσκοπτα για τρία χρόνια. Το 2013-2014, η ομάδα επέστρεψε στην ανακαινισμένη Αγορά και η Ηλιάδα είχε μια υπέροχη ιδέα: Εκτός από τη γλώσσα, να διδάσκονται οι μετανάστες την ελληνική ιστορία –από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα– χρησιμοποιώντας οπτικό υλικό για καλύτερη κατανόηση. 

Η δηλητηριασμένη περίοδος με την «άνθηση» της Χρυσής Αυγής έφερε προκλήσεις και φόβο για τους μετανάστες και τους εθελοντές, καθώς υπήρχαν τυφλές και απρόκλητες επιθέσεις στους δρόμους. Η Ηλιάδα αφηγείται περιστατικά με τα «τάγματα εφόδου» να διέρχονται έξω από το σημείο όπου γινόταν η διδασκαλία, να κραυγάζουν συνθήματα γεμάτα μίσος και να απειλούν. «Κάναμε μάθημα και ήμασταν στην πίσω αίθουσα, η οποία είχε μια τζαμαρία, μας έβλεπαν όλους. Είχα στην τάξη περίπου 20 άτομα, Σύρους, Αφγανούς, Πακιστανούς». Οι άνθρωποι άρχισαν να φοβούνται, η ίδια υπερέβη τον διάχυτο τρόμο, διατήρησε την ψυχραιμία της και συνέχισε τη διδασκαλία.

«Τους είπα ‘’μη σηκωθείτε, δεν θα μετακινηθείτε καθόλου’’. Συνέχισα το μάθημα σαν να μη συμβαίνει τίποτα. Απ’ έξω ήταν οι χρυσαυγίτες. Φωνάζανε, μας είδανε, αλλά δεν κάνανε τίποτα. Για μένα ήταν μεγάλη πρόκληση να κρατήσω την ψυχραιμία και κυρίως να διατηρήσω ψύχραιμους τους μαθητές. Ο φόβος ήταν απίστευτος γιατί εκείνη την εποχή τους πιάνανε στον δρόμο και τους χτυπούσαν».

Μια άλλη χαρακτηριστική ιστορία αφορά σε έναν μαθητή από το Πακιστάν που έμενε σε ένα ισόγειο διαμέρισμα στη Βικτώρια. Ο νεαρός τηλεφώνησε στην Ηλιάδα τρομοκρατημένος, καθώς μέλη της Χρυσής Αυγής περνούσαν έξω από το σπίτι του και φώναζαν. Ο γείτονάς του τον προειδοποίησε να κλείσει τα παράθυρα για να προστατευτεί. Δεν ξεχνά την αγωνία της ενώ προσπαθούσε να τον καθησυχάσει. «Τους άκουγα από το τηλέφωνο και τρόμαζα. Προσπαθούσα να τον κρατήσω ήρεμο. Ήταν νέο παιδί, 20 χρονών».

Παρόμοιες δυσκολίες αντιμετώπισε και ένας άλλος μαθητής από το Μπαγκλαντές, ο οποίος είχε ένα μαγαζί στην Αχαρνών. Έπεσε θύμα βίαιης επίθεσης από τη Χρυσή Αυγή καταλήγοντας στο νοσοκομείο. Αναγκάστηκε να κλείσει το μαγαζί του.

Η σημασία της εκπαίδευσης των μεταναστών στη δημοκρατία

Με τη συμμετοχή στο πρόγραμμα «Ανοιχτά Σχολεία» του τότε δημάρχου Γιώργου Καμίνη, οι «Γέφυρες» μπήκαν σε αίθουσες σε δύο σχολεία της Κυψέλης, αυξάνοντας την ασφάλεια, αλλά και την προβολή της ομάδας, που αποτελεί ένα φωτεινό παράδειγμα κοινωνικής αλληλεγγύης προσφέροντας πολύτιμες γνώσεις και στήριξη στους μετανάστες. 
Παρά τις δυσκολίες, η ομάδα συνέχισε τη δράση της.

Κατά την πανδημία, η ομάδα προσαρμόστηκε στα νέα δεδομένα, παρέχοντας μαθήματα online. Οι εκπαιδευτικοί, αρχικά λίγοι και θαρραλέοι, κατάφεραν να οργανώσουν και να επεκτείνουν τα μαθήματα μέσω διαδικτύου. Σήμερα, η ομάδα έχει περίπου 15-17 εκπαιδευτικούς οι οποίοι διδάσκουν όχι μόνο ελληνικά, αλλά και ιστορία, γεωγραφία και πολιτικούς θεσμούς.

Η Ηλιάδα Διαμαντώνη τονίζει τη σημασία της εκπαίδευσης των μεταναστών στη δημοκρατία, ιδιαίτερα τώρα που πολλοί ετοιμάζονται να αποκτήσουν την ελληνική υπηκοότητα. Τα πρώτα μαθήματα για την πολιτογράφηση στέφθηκαν με επιτυχία, με όλους τους μαθητές να περνούν τις εξετάσεις, παρά τις δυσκολίες των πρώτων χρόνων.

Με την υποστήριξη του Δήμου Αθηναίων επί δημαρχίας Μπακογιάννη και της Μελίνας Δασκαλάκη, τα μαθήματα της ομάδας γίνονται πλέον με φυσική παρουσία, σε αίθουσες στο Μεταξουργείο και στην Αγίου Ισιδώρου στα Εξάρχεια. «Κάθε χρόνο, βλέπουμε νέες προκλήσεις και νέους μαθητές με πάθος για γνώση».

Τι μένει στην Ηλιάδα ως εθελόντρια εκπαιδευτικό 14 χρόνια μετά; «Ένας μεγάλος πλούτος. Μαθαίνοντας τις ιστορίες αυτών των ανθρώπων, αντιλαμβανόμουν ότι τα δικά μας προβλήματα δεν ήταν τίποτα. Θαύμαζα πάντοτε το πείσμα τους και την αστείρευτη δύναμή τους. Και όταν βλέπεις αυτούς τους ανθρώπους να μη σταματάνε πουθενά, δεν είχα το δικαίωμα να πω ότι είμαι κουρασμένη, απογοητευμένη... Ψυχολογικά με έσωσε κατά κάποιον τρόπο. Και έμαθα τόσα πολλά πράγματα από τις κουλτούρες τους, που νομίζω ότι θα έχω να γράφω πολλά πράγματα στο μέλλον. Είναι μια εμπειρία που πρέπει να αποτυπωθεί». 

Το Εργαστήρι: Το επιστέγασμα μιας προσπάθειας

Ένα από τα πιο πρόσφατα προγράμματα της εθελοντικής ομάδας είναι το «Εργαστήρι». Πρόκειται για έναν μηνιαίο κύκλο διαδραστικών σεμιναρίων, που απευθύνεται σε άτομα τα οποία έχουν αποκτήσει υψηλό επίπεδο γνώσης της ελληνικής γλώσσας. Έχει ως στόχο να εμβαθύνει σε σημαντικά θέματα της δημοκρατίας, της ισότητας φύλου και των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των πολιτών. «Συναντιόμαστε μια φορά τον μήνα με ανθρώπους που είτε προετοιμάζονται για τις εξετάσεις πολιτογράφησης είτε έχουν ήδη ολοκληρώσει τις εξετάσεις» εξηγεί η Ηλιάδα. «Αυτές οι συναντήσεις δεν είναι απλά μαθήματα, αλλά διαδραστικά σεμινάρια, όπου όλοι συμμετέχουν ενεργά στη συζήτηση και την ανάλυση των θεμάτων».

Σε αντίθεση με τα τυπικά μαθήματα που λαμβάνουν χώρα στους χώρους του Δήμου, το Εργαστήρι φιλοξενείται σε βιβλιοπωλεία. «Ο χώρος είναι διαφορετικός, πιο ζεστός και κατάλληλος για τέτοιου είδους συζητήσεις». Η συμμετοχή στα σεμινάρια κυμαίνεται μεταξύ 15 και 20 ατόμων, με σταθερούς και νέους συμμετέχοντες. «Για μένα, το Εργαστήρι είναι το επιστέγασμα. Είναι η ευκαιρία να δούμε τους μαθητές μας να εξελίσσονται σε συνειδητοποιημένους πολίτες».