Πόσο ευθυνόμαστε κι εμείς για την άνοδο της ακροδεξιάς ρητορικής;
Με κάποιες λαμπρές εξαιρέσεις, όλοι εμείς οι υπόλοιποι λέμε —ανάμεσε στις σοφίες με τις οποίες κοσμούμε τον κόσμο— μία σειρά από αφόρητες ανοησίες στα σόσιαλ μίντια, από την πρώτη μέρα που γραφτήκαμε σ’ αυτήν ή σε κείνη την πλατφόρμα, μέχρι σήμερα. Γενικά δεν πειράζει, θα έλεγε κανείς. Αν μη τι άλλο, ένα παιχνίδι είναι αυτό, δεν έγινε και κάτι τρομερό.
Δεν είναι ένα παιχνίδι βέβαια. Και γίνονται πράγματα που είναι τρομερά: για άτομα, για ομάδες ανθρώπων, ακόμη και για χώρες.
Παλιά λέγαμε ότι έτσι «ρίχνουμε νερό στον μύλο της αντίδρασης». Από τις πιο σοφές κουβέντες της αριστεράς, που δεν έχει να περηφανεύεται και για πολλές περισσότερες. Ισχύει ακριβώς αυτό. Για παράδειγμα, δεν λέει κάτι αν βγω (και) γω και πω πόσο κακό ήταν το άρθρο της Λούνα για τον Καραγάτση. (Που δεν ήταν. Ήταν άριστο. Το λέω για όσους δεν θέλουν να χάσουν τον χρόνο τους με τη συνέχεια αυτού του σημειώματος). Αλλά δεν πάει έτσι. Βοτσαλάκι-βοτσαλάκι, γράφε ο ένας, γράφε ο άλλος, νά που χτίστηκε ένας ακόμη πυργίσκος στο κάστρο αυτού που οι φεμινίστριες λένε «πατριαρχία» — και, ω, πόσο δίκιο έχουν να το λένε έτσι. Γιατί βέβαια, οι κριτικές στο άρθρο από τον κάθε νέο Ρένο Αποστολίδη και τον κάθε σύγχρονο Κατσίμπαλη (λες και τις ζητήσαμε) δεν φιλολόγιζαν, καταφέρονταν εναντίον μιας νέας γυναίκας και του δικαιώματός της να μιλά, να εκφέρει γνώμη, να κάνει κριτική για τα ιερά τέρατα (πόθεν άραγε;… αστειευόμαστε) της νεοελληνικής κατάστασης. Μιας νέας γυναίκας που, κοίτα να δεις, είναι και φεμινίστρια. Άρα woke. Και το woke είναι κακό. (Όχι, δεν είναι κακό. Βλ. τι είναι woke στο τέλος του κειμένου).
H εικόνα είναι φτιαγμένη με το πρόγραμμα Copilot.
Ο συνδεδεμένος κόσμος είναι υπέροχος, και η δημόσια πλατεία που συνιστούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι κάτι μαγικό, και για πολλούς ο μόνος τρόπος για να έχουν κι αυτοί φωνή. Μέσα στις πλατφόρμες, εκτός από τα memes και τα βίντεο με γατάκια που ανταλλάσσουμε με τους φίλους μας, ανταλλάσσονται επίσης ιδέες — γεννιούνται κινήματα — αμφισβητούνται κοινωνικοί κανόνες. Και διακινείται, επίσης, μια ύπουλη, υπόγεια, επιβλαβής ρητορική. Μια ρητορική μίσους. Και, μολονότι συχνά «δεν πειράζει» να πούμε και κάτι παραπάνω, ποιος μάς ακούει άλλωστε, νά που λίγο ο ένας, λίγο ο άλλος, που λέγαμε και πριν, ρίχνουμε στ’ αλήθεια νερό στον μύλο της αντίδρασης.
Κι αυτό δεν θα πείραζε, αν η αντίδραση δεν είχε στόχους. Αλλά έχει. Και συχνά οι κινήσεις της για να τους πιάσει έχουν εκτεταμένες συνέπειες, ιδιαίτερα σε εκείνους τα δικαιώματα των οποίων είναι ήδη ευάλωτα και χρειάζονται προστασία. Τα σχολιάκια μας και οι φαινομενικά αβλαβείς αποστροφές μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν εύκολα να ριζώσουν και να εξαπλωθούν. Δεν χρειάζεται να γίνει viral η ανάρτησή μας. Όταν όμως ένας μεγάλος αριθμός ατόμων, φέρ’ ειπείν, απορρίπτουν επανειλημμένα τις εύλογες ανησυχίες για κοινωνική δικαιοσύνη ως «woke», ή όταν χλευάζουν τις εκκλήσεις για ίση μεταχείριση ως «δικαιωματισμό», δεν εκφράζουν απλώς μια προσωπική γνώμη. Συχνά, εν αγνοία τους, συμβάλλουν στο χτίσιμο και στην εδραίωση ενός «αφηγήματος» που απονομιμοποιεί τις πραγματικές προσπάθειες για την αντιμετώπιση της ανισότητας και την προστασία των δικαιωμάτων.
Ο νομοθέτης πάει μπροστά τις κοινωνίες, όχι το αντίθετο· αλλιώς θα ήμασταν ακόμα γκνου.
Μια τέτοια ρητορική μπορεί να κάνει να φαίνονται λογικές και αποδεκτές (αλλά ακόμη και μέινστριμ) κάποιες εξτρεμιστικές απόψεις, τουλάχιστον στα αυτιά ανθρώπων που δεν έχουν τη σκευή να αναλύσουν περισσότερο κάποια πράγματα. Και εξτρεμιστική άποψη εννοώ αυτήν, π.χ., που λέει: «Όχι στην ισότητα του γάμου!», ή αυτήν που λέει, «Όχι στο δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες!» (Προφανώς και κανείς δεν αμφισβητεί το δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες, το ξέρω. Μόνο που οι αντι-woke τού τότε το έλεγαν με μεγάλη φωνή, επί χρόνια. Είχαν βγει στους δρόμους. Είναι το ίδιο πράγμα: ο νομοθέτης πάει μπροστά τις κοινωνίες, όχι το αντίθετο· αλλιώς θα ήμασταν ακόμα γκνου). Μια τέτοια ρητορική μπορεί επίσης να πάρει οποιοδήποτε σοβαρό ζήτημα και να το ρίξει στο καναβάτσο ενός ασπρόμαυρου αγώνα μποξ: εδώ το άσπρο, εδώ το μαύρο. Αυτή η παρανόηση είναι ό,τι ΑΚΡΙΒΩΣ επιζητεί η… μαύρη ακραία προπαγάνδα. Μια τέτοια ρητορική μπορεί να πάρει κάτι καλό, σαν την πολιτική ορθότητα, να δει μόνο τις ακρότητες που φέρει, και να πετάξει στα σκουπίδια ΟΤΙΔΗΠΟΤΕ έχει να κάνει με την πολιτική ορθότητα. Να μιλάμε, δηλαδή, σαν βιντεοκασέτα με τον Τσάκωνα.
Όταν συνεισφέρουμε σε ένα αντιδραστικό αφήγημα, δεν μένουμε εκεί. Για παράδειγμα, ίσως υπονομεύουμε κι εμείς, ακόμη και εν αγνοία μας, τις προσπάθειες στήριξης μίας σειράς ευάλωτων κοινωνικών ομάδων· ίσως καλλιεργούμε ένα κλίμα σκεπτικισμού και κυνισμού απέναντι στους υπερασπιστές τους· ίσως κλείνουμε με το χέρι το στόμα ανθρώπων που ήθελαν (αλλά φοβόντουσαν να το κάνουν) να μιλήσουν για τις εμπειρίες τους. (Ποιες εμπειρίες; Π.χ., το ότι κάποιος —ο σύζυγος, ο πατέρας, ο εραστής— τις ξυλοφόρτωσε). Γενικά, με τούτα και με τ’ άλλα, έχουμε πειστεί ότι τα δικαιώματα είναι… προνόμια, ότι εκείνοι που τα ζητούν απαιτούν ιδιαίτερη μεταχείριση ή μια σειρά από πλεονεκτήματα που δεν τα έχουμε εσείς κι εγώ (που όμως έχουμε από γεννησιμιού μας τα εν λόγω δικαιώματα). Η μαύρη προπαγάνδα χαίρεται να λέει πως η επέκταση αυτών των δικαιωμάτων σε όλους είναι αδικαιολόγητο βάρος — τρίχες κατσαρές. (Σαν αυτές που ακούστηκαν τη Δευτέρα στο Πολεμικό Μουσείο).
Πιστεύω πως χρειάζεται να έχουμε μια πιο συνειδητή, πιο στοχαστική προσέγγιση στις διαδικτυακές αλληλεπιδράσεις μας. Χωρίς γλώσσα που να ευτελίζει ή να χλευάζει τις προσπάθειες κοινωνικής δικαιοσύνης. Κι αν έχουμε όρεξη να υπερασπιστούμε κάποιες ευάλωτες φωνές, ας το κάνουμε. Δεν χρειάζονται λόγια, καμιά φορά. Αρκεί μία καρδούλα: <3 Και κυρίως: δεν χρειάζεται, δα, να μιλάμε πάντα. Στ’ αλήθεια δεν είναι απαραίτητο.
28°
