Αλέξανδρος Τομπάζης: Πέθανε ο πατέρας της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής

Κατά πολύ φτωχότερος από σήμερα ο κόσμος της ελληνικής αρχιτεκτονικής, καθώς πέθανε ο βραβευμένος και πρωτοπόρος αρχιτέκτονας Αλέξανδρος Τομπάζης, ο «πατέρας» της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής σε μεγάλη κλίμακα στην Ελλάδα.

Ο Τομπάζης που εφάρμοσε την απλότητα, υπηρετώντας, ωστόσο, με πίστη τον τεχνολογικό νεωτερισμό και την βιοκλιματική αρχιτεκτονική, αγάπησε επίσης και την ζωγραφική και συνολικά τις Τέχνες, καταφέρνοντας έτσι να «συνομιλήσει» με ομόλογους του και όχι μόνο από το διεθνές περιβάλλον

Ο Αλέξανδρος Ν. Τομπάζης, γεννήθηκε στο Καράτσι –επικράτεια τότε των βρετανικών Ινδιών-  στις 10 Απριλίου 1939. Σε ηλικία έξι ετών η οικογένεια του μετακόμισε στη Βρετανία και το 1947, εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα. Το 1962 αποφοίτησε από την Αρχιτεκτονική Σχολή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, ως αριστούχος και τιμηθείς με το βραβείο Θωμαΐδιο και Χρυσοβέργειο. Την περίοδο 1963 - 1965 ήταν επιμελητής στον Τομέα Αρχιτεκτονικών Συνθέσεων του ΕΜΠ.

Από το 1964 έως το 1966 εργάστηκε ως επιστημονικός βοηθός του Κωνσταντίνου Α. Δοξιάδη, όπου ασχολήθηκε με θεωρητικές μελέτες και έρευνα. Το 1963 ίδρυσε το Γραφείο Μελετών "Αλέξανδρου Ν. Τομπάζη" και ανέλαβε μεγάλης κλίμακας αρχιτεκτονικά έργα, τόσο εντός όσο και εκτός συνόρων.

Ήταν το άσβεστο ενδιαφέρον του για την Τεχνολογία και η πρώτη πετρελαϊκή κρίση που τον ώθησε να ασχοληθεί επισταμένως με τη χρήση τόσο της ηλικιακής, όσο και άλλων εναλλακτικών πηγών ενέργειας. Αποτέλεσμα αυτού ήταν να γίνει ο πρώτος που από τη δεκαετία του '70 και μετά καταπιάστηκε με πάθος με τον βιοκλιματικό σχεδιασμό στην αρχιτεκτονική.

Έμπνευση για τον Τομπάζη η πρώτη πετρελαϊκή κρίση

«Το να σχεδιάζεται ένα κτήριο λαμβάνοντας υπόψη το κλίμα και όχι ενάντια στο κλίμα. Το να προσπαθείς να κάνεις μια κατασκευή, με όσο μπορείς πιο απλά μέσα. Με λιγότερες μηχανολογικές εγκαταστάσεις, με ανανεώσιμα υλικά, χαμηλής «ενσωματωμένης ενέργειας» (της ενέργειας, δηλαδή, που ξοδεύεται για να παραχθεί το υλικό, να μεταφερθεί και να τοποθετηθεί στη θέση του). Να ελαχιστοποιείς τις απώλειες, με αυξημένες θερμομονώσεις. Να εισάγεις φυσικό φωτισμό και εξίσου φυσικά να μπορείς να το αερίζεις – που σημαίνει να ανοίγεις παράθυρα όταν είναι λογικό να τα ανοίγεις. Να μην έχεις απροστάτευτα τζάμια το καλοκαίρι αλλά να τα σκιάζεις, και μάλιστα από έξω, γιατί έχει μεγάλη διαφορά. Επίσης, να μπορείς να αφήνεις τον ήλιο να μπαίνει το χειμώνα για να ζεσταίνει το εσωτερικό. Να υπάρχει αρκετή μάζα κτιρίου –δηλαδή, τοίχοι χοντροί, δάπεδο βαρύ κ.λπ.– ώστε η ενέργεια που εισάγεται, είτε πρόκειται για δροσιά είτε για ζέστη, να μπορεί να αποθηκεύεται εκεί και να αποδίδεται με μια υστέρηση. Να μεταχειρίζεσαι ανεμιστήρες οροφής αντί για κλιματισμό και πιθανόν να υποβοηθάς τον αερισμό με κάποιο σύστημα απορροφητήρων. Να μπορείς να εξοικονομείς νερό. Όλα αυτά δεν είναι θέματα τεχνολογίας, αλλά αντίθετα σχεδιασμός μείωσης της τεχνολογίας. Αν θέλετε, είναι αντι-τεχνολογία. Όχι ότι δεν χρησιμοποιείται τεχνολογία –τουναντίον–, αλλά γίνεται με μέτρο και λογική. Αφού προηγηθούν όλα τα παραπάνω, μπορούν να προστεθούν εφεδρικές πηγές ηλεκτρικής ενέργειας (φωτοβολταϊκές εγκαταστάσεις ή ανεμογεννήτριες) για να παράγεται ρεύμα από ανανεώσιμες πηγές και όχι μόνο από κάρβουνο, πετρέλαιο ή πυρηνική ενέργεια»: αυτή ήταν η σπουδαία απάντησή του όταν είχε ρωτηθεί από την Athens Voice για το τι ακριβώς συνιστά αυτό που αποκαλείται «βιοκλιματικός σχεδιασμός».

Αρχιτεκτονικά έργα και κείμενά του έχουν δημοσιευθεί σε εκδόσεις εντός και εκτός Ελλάδος, σε αρχιτεκτονικά περιοδικά, τον ημερήσιο και περιοδικό τύπο καθώς και σε πρακτικά συνεδρίων.

Είχε λάβει μέρος ως κριτής σε πολλούς αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς, και σε επιτροπές ειδικών σε θέματα εναλλακτικών πηγών ενέργειας. Υπήρξε επισκέπτης εξεταστής των σχολών αρχιτεκτονικής του Δουβλίνου και του Strathclyde στη Γλασκώβη, ενώ είχε δώσει διαλέξεις σε περισσότερες από 24 χώρες.

Γόνος παλιάς ναυτικής οικογένειας της Ύδρας, ο Αλέξανδρος Τομπάζης είχε πάντα κατά τον νου την ελευθερία που οι ανοιχτές θάλασσες και η απρόσκοπτη θέα μπορούν να εξασφαλίσουν στην εμπειρία του να ζεις ή να εργάζεσαι σε ένα κτήριο.

Η φιλοσοφία του Τομπάζη στην αρχιτεκτονική

«Προσωπικά, δεν μπορώ να κάνω κάτι το οποίο είναι μια αντιγραφή οιουδήποτε στιλ, κλασικού, λαϊκού ή οτιδήποτε. Πρέπει να μαθαίνεις από την παράδοση. Όπως στα παλιότερα χρόνια, που ο άνθρωπος δεν είχε τις σημερινές ευκολίες και χρειαζόταν να είναι πιο προσεκτικός, λύνοντας με πιο λιτά μέσα το πρόβλημά του. Όσο λιγότερα μέσα έχεις, τόσο πιο πολύ πρέπει να σκέπτεσαι. Όταν έχεις πολλά, πιθανόν και να μη σκέπτεσαι. Ίσως ορισμένα ζητήματα να μην επιλύονταν τότε στο βαθμό πληρότητας που επιτρέπουν τα σημερινά μέσα, αλλά, εν πάσει περιπτώσει, δεν μπορεί να γίνεται αλόγιστη χρήση τους. Η ματαιοδοξία του σημερινού ανθρώπου τυχαίνει να είναι και ενεργειοβόρα. Η βιοκλιματική αρχιτεκτονική μπορεί να ικανοποιεί αυτή τη ματαιοδοξία και ταυτόχρονα να γλιτώνει τη σπατάλη ενέργειας; Το πιστεύω ακράδαντα αυτό. Έχω πει ότι «το λιγότερο είναι και ομορφότερο», με την έννοια ότι το «λιγότερο» δεν είναι το «λίγο». Το «λίγο» πιθανόν να προϋποθέτει και κάποια θυσία. Το «λιγότερο» σημαίνει ότι υπεύθυνα επιλέγεις αυτό που πρέπει και όχι παραπάνω. Και αυτό είναι ωραιότερο, με τη λογική ότι αποτελεί φιλοσοφία. Δεν είναι μόνο ότι έτσι βοηθάς τον πλανήτη, επειδή δεν καταστρέφεις, εξοικονομείς ενέργεια ή μολύνεις λιγότερο. Το «λιγότερο», αυτό καθαυτό, έχει μια εσωτερική ομορφιά. Κι απ’ αυτή την άποψη, νομίζω ότι δίνω και απάντηση στο ερώτημα», είχε αναφέρει ο Τομπάζης στην ίδια συνέντευξη στην Athens Voice.

Τιμήθηκε σε περισσότερους από 95 πανελλήνιους ή διαγωνισμούς με πρόσκληση και σε 15 διεθνείς διαγωνισμούς. Είναι μέλος του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος (ΤΕΕ), του Συνδέσμου Ελληνικών Γραφείων Μελετών (ΣΑΔΑΣ), του Συνδέσμου Ελληνικών Γραφείων Μελετών (ΣΕΓΜ), της International Solar Energy Society (ISES),της American Solar Energy Society (ASES), της Ελληνικής Εταιρίας Ηλιακής Ενέργειας (ΕΛΕΤΗΛΕΝ), αποτελεί Life Fellow της Passive and Low Energy Architecture (PLEA), είναι Honorary fellow του Αμερικανικού Συλλόγου Αρχιτεκτόνων (AIA), μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου Ελληνικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής (ΕΙΑ) και της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής Εταιρίας.

Ο γιος του, Νικόλας Τομπάζης ήταν ο αρχισχεδιαστής της ομάδας Formula 1 της Ferrari.