Κλιματική κρίση: Εσείς πώς νιώθετε που το καλοκαίρι δεν είναι πια αυτό που ήταν;

Ο πρώτος καύσωνας φέτος το καλοκαίρι ήρθε νωρίς. Εδώ και δύο εβδομάδες, μπαίνω σχεδόν κάθε μέρα στο σάιτ του Εθνικού Αστεροσκοπείου να διαβάσω τις προβλέψεις. «Σημαντική επιδείνωση των πυρομετεωρολογικών συνθηκών στη χώρα μας 10-15 Ιουνίου». Κλιματική κρίση. Αφόρητη ζέστη. Κι αμέσως μετά, το φαινόμενο Hot-Dry-Windy από Τρίτη 18 έως και Παρασκευή 21 Ιουνίου. Οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες έχουν ξεράνει την καύσιμη ύλη των δασών και σε συνδυασμό με τους ισχυρούς ΒΔ ανέμους υπάρχει αυξημένος κίνδυνος πυρκαγιάς. «O χάρτης επικινδυνότητας είναι ένα βήμα πριν από τον κόκκινο συναγερμό». Ακραίος κίνδυνος. 

Ο δυνατός αέρας ρίχνει τις γλάστρες στη βεράντα όσο στο κινητό σκάνε κάθε τόσο τα μηνύματα της Πολιτικής Προστασίας για τη φωτιά στο Κορωπί. Το 112 ευτυχώς που υπάρχει. Έχει όμως αυτό τον ήχο που σε κάνει να πετάγεσαι, κάτι κακό συμβαίνει. Παίρνω τηλέφωνα τους φίλους μου που μένουν κοντά στα μέτωπα της φωτιάς. Λαγονήσι, Κορωπί, Μαρμάρι. Κάθε μισή ώρα ξεσπά μια νέα πυρκαγιά. Και είναι μόνο Ιούνιος. Καλοκαίρι 2024.

Κλιματική κρίση: Καλοκαίρι με καύσωνες, φωτιές, αφρικανική σκόνη

Θέλω να ξέρω ποιες μέρες ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος και πού. Δεν με απασχολεί μόνο θεωρητικά. Είναι ένα είδος ψυχικής άμυνας. Οι ατελείωτες μέρες ακραίας ζέστης και οι συνέπειές τους έχουν εγγραφεί στη σωματική μου μνήμη σαν τραύμα. Το καλοκαίρι του 2021 είχαμε «ιστορικό κύμα καύσωνα» – 27 Ιουλίου με 6 Αυγούστου, 188 ώρες, η μεγαλύτερη διάρκεια τα τελευταία 43 χρόνια (ακολουθούσαν ο καύσωνας του Ιουνίου του 2007 και του Ιουλίου του 1987), με κατά τόπους 45άρια και κάποιες μέρες ισχυρούς ανέμους. Όλοι θυμόμαστε τι έγινε το καλοκαίρι του 2021. Ανάμεσα σε πολλές άλλες φωτιές, είχαμε τον πύρινο εφιάλτη στη Βαρυμπόμπη που ξεκίνησε τη μέρα της κορύφωσης της ζέστης, 3 Αυγούστου, και δυο μέρες μετά στη Μαλακάσα, τον Άγιο Στέφανο και τις γύρω περιοχές εκατέρωθεν της εθνικής οδού. Σε θρίλερ εξελίχθηκε και η καταστροφική φωτιά στην Εύβοια, επίσης από 3 Αυγούστου, που για 10 ολόκληρες μέρες κατέκαψε το βόρειο κομμάτι του νησιού από το Αιγαίο μέχρι τον Ευβοϊκό.

Και ο περσινός; Πώς να ξεχάσεις τον περσινό καύσωνα; Νέο ιστορικό ρεκόρ το 2023, μόλις δύο χρόνια μετά το προηγούμενο. 13 έως 27 Ιουλίου, από τους μεγαλύτερους σε διάρκεια που έχουν καταγραφεί ποτέ στη χώρα μας. Στέγνωσε η γη. Ακολούθησαν οι δυνατοί άνεμοι και στις 28 Ιουλίου ξεκίνησε η φωτιά στη Ρόδο, μέχρι τις 2 Αυγούστου το νησί ήταν σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Και μετά η φωτιά στη Ροδόπη, τον Έβρο και στο δάσος της Δαδιάς για 17 ολόκληρες μέρες, από 19 Αυγούστου μέχρι 2 Σεπτέμβρη. 962.016 στρέμματα, η πιο καταστροφική σε έκταση που έχει καταγραφεί στην ιστορία της ΕΕ από το 2000 όταν ξεκίνησε η καταγραφή σχετικών δεδομένων. Αύγουστος μήνας με βαριά καρδιά, ξεχνιέται;

Όταν λοιπόν σφίγγεται η καρδιά σου τόσο πολύ για τόσο πολύ καιρό, δεν είναι πλέον κάτι θεωρητικό. Μέχρι πρότινος λέγαμε «η κλιματική κρίση απειλεί τον πλανήτη» και εννοούσαμε το λιώσιμο των πάγων στην Ανταρκτική. Πλέον το καταλαβαίνουμε με τρόπο οδυνηρό: ο καιρός –το κλίμα– έχει αλλάξει. Κάθε φορά που λέω σε μια παρέα «ήρθε το καλοκαίρι αλλά δεν νιώθω πια αυτή την ανεμελιά», οι συνομιλητές μου σπεύδουν αποκαρδιωμένοι να συμφωνήσουν «κι εγώ…». Είναι ένα καινούργιο συναίσθημα για το οποίο δεν συζητάμε δημόσια. «Φέτος δεν έκανε χειμώνα», σχολιάζουμε μεταξύ μας κάπως αμήχανα, «φέτος δεν έβρεξε», «φέτος ο καύσωνας ήρθε νωρίς». Το έχουμε εμπεδώσει. Η κλιματική κρίση σημαίνει ένας θερμότερος πλανήτης, κι ένας θερμότερος πλανήτης δεν σημαίνει απλώς ακραία ζέστη: οι παρατεταμένοι καύσωνες στεγνώνουν το έδαφος, φέρνουν ξηρασία, mega fires, φυσικές καταστροφές.

Κάθε φορά που λέω σε μια παρέα «ήρθε το καλοκαίρι αλλά δεν νιώθω πια αυτή την ανεμελιά», οι συνομιλητές μου σπεύδουν αποκαρδιωμένοι να συμφωνήσουν «κι εγώ…». Είναι ένα καινούργιο συναίσθημα...

Δεν είναι μόνο οι φωτιές. Καθώς η ατμόσφαιρα θερμαίνεται, συγκρατεί περισσότερο νερό, οδηγώντας σε ισχυρότερες βροχοπτώσεις. Οι αδιανόητοι τόνοι βροχής που πλημμύρισαν το φθινόπωρο τη Θεσσαλία, ήταν ένα ακόμα οδυνηρό βίωμα. Ολόκληρα χωριά βούλιαξαν, ο Ντάνιελ έκανε τόσους ανθρώπους πρόσφυγες στον ίδιο τους τον τόπο. Συχνά τους σκέφτομαι. Πώς να νιώθουν άραγε κάποιους μήνες μετά; Πόσος χρόνοα χρειάζεται για να συνέλθεις μετά από μια φυσική καταστροφή; Η κλιματική κρίση μάς γεννά ενσυναίσθηση γιατί ξέρουμε –πλέον– ότι όλο αυτό δεν αφορά μόνο τους άλλους. Έλεγαν οι επιστήμονες πέρσι, «ούτε μπορούμε να φανταστούμε τι θα είχε συμβεί, αν αυτοί οι τόνοι νερού είχαν πέσει στην Αττική…» Οι φυσικές καταστροφές που συμβαίνουν σε έναν τόπο μας αγγίζουν με έναν τρόπο που δεν συνέβαινε παλιά. Χωρίς να το καταλάβουμε, βάζουμε τον εαυτό μας στη θέση των πληγέντων. Πού θα είμαστε ο καθένας από εμάς την επόμενη φορά; 

Καλοκαιράκι, λοιπόν. Η ζωή –στην πόλη ιδιαίτερα– δύσκολη. Πώς μπορείς να δουλεύεις όταν η θερμοκρασία σκαρφαλώνει στους 40 βαθμούς; Ή όταν σταθερά καρφιτσώνεται στους 35 όλο το 24ωρο; Πώς να περπατήσεις μέχρι το μετρό, να πας σούπερ μάρκετ, να μαγειρέψεις, να κοιμηθείς; Πώς να αντέξεις την καυτή άσφαλτο που σου καίει το δέρμα και τη ζεστή ατμόσφαιρα που σου εμποδίζει τις ανάσες; Οι καύσωνες στην Αθήνα λόγω της κλιματικής κρίσης θα είναι όλο και χειρότεροι. «Κάθε φορά που ανοίγω το αιρκοντίσιον υποχρεώνω τον εαυτό μου να σκέφτεται ότι είναι μέρος του προβλήματος», γράφει μια φίλη μου στο Facebook. Φαύλος κύκλος. Θέλω κι εγώ να κάνω ένα ποστ. «Κάθε φορά που φυσάει αυτός ο δαιμονισμένος αέρας στη βεράντα, το μυαλό μου πηγαίνει στο κακό». Το έχουμε δει το έργο. Το καλοκαίρι μας κάνει να φοβόμαστε. Ο φόβος στρεσάρει τον οργανισμό. Όχι μόνο ο φόβος.

Στο site του Εθνικού Αστεροσκοπείου διαβάζω ότι υπάρχει κάτι που λέγεται θερμική καταπόνηση (στρες) λόγω ζέστης. Με βάση τον Παγκόσμιο Δείκτη Θερμικού Κλίματος στους 32-38 βαθμούς κελσίου η θερμική καταπόνηση του ανθρώπινου οργανισμού είναι «ισχυρή», στους 38-46 «πολύ ισχυρή», άνω των 46 «ακραία». Από εδώ και πέρα, λένε οι επιστήμονες, θα είναι όλο και πιο πολλές οι μέρες και οι ώρες που εμπίπτουν στην κατηγορία «πολύ ισχυρή». Κι ότι το περσινό δύσκολο καλοκαίρι ήταν το λιγότερο θερμό σε σχέση με όσα θα έρθουν. Συμβαίνει τώρα. Ο φετινός Ιούνιος, μέχρι στιγμής, ήταν ένας συνεχής καύσωνας με ένα πολύ μικρό διάλειμμα. Στην κούραση όλης της χρονιάς, προστίθεται η θερμική καταπόνηση που αισθανόμαστε λόγω ακραίας ζέστης.

Στην κούραση όλης της χρονιάς, προστίθεται η θερμική καταπόνηση που αισθανόμαστε λόγω ακραίας ζέστης

Οι προβλέψεις λένε ότι από σήμερα, Κυριακή, προοδευτικά το μελτέμι θα εξασθενίσει (λιγότερη δροσιά, μικρότερος κίνδυνος πυρκαγιάς). Η υγρασία θα είναι σε υψηλά επίπεδα μαζί με αφρικανική σκόνη. Από την προηγούμενη Πέμπτη στους μετεωρολογικούς χάρτες φαινόταν ένα μεγάλο σύννεφο σκόνης πάνω από την κεντροδυτική Μεσόγειο. Το γαλάζιο του ουρανού αυτές τις μέρες είχε πάλι αυτή την κιτρινωπή, γαλακτώδη όψη. Όσο το κλίμα γίνεται Αφρικής, η σκόνη από τη μαύρη ήπειρο κυκλοφορεί πια σχεδόν μόνιμα στον αέρα που αναπνέουμε, υποβαθμίζοντας την ποιότητα της ατμόσφαιρας. Οι φωτιές μέχρι στιγμής αντιμετωπίστηκαν, υποβαθμίζοντας το τοπίο και τη ζωή των ανθρώπων στις περιοχές που πέρασαν. Σαρωνίδα, Αργολίδα, Αρκαδία, Ηλεία, Ύδρα, Ροδόπη, Κερατέα, Καλύβια Αττικής, Εύβοια, Άνδρος... Μόνο το τελευταίο 24ωρο εκδηλώθηκαν 66 πυρκαγιές σε όλη τη χώρα.

«Καλή δύναμη», σχολιάζω κάτω από ανάρτηση που δείχνει στο βάθος τους μαύρους καπνούς σε μια διαδικτυακή μου φίλη που μένει στην Άνδρο, όσο η φωτιά ακόμα μαίνεται. «Εντάξει είμαστε προς το παρόν. Αλλά αν υποψιαστώ ότι χάθηκε η πιο ωραία πλευρά του νησιού…» απαντάει. Τη νύχτα καίγονταν σπίτια, τρομάζουν τι θα αντικρίσουν την επόμενη μέρα.

Δεν είναι μόνο η ανησυχία, το στρες, ο φόβος. Σιγά-σιγά εγκαθίσταται μέσα μας ένα συναίσθημα νοσταλγίας: για τον τόπο μας που έχασε την ομορφιά του, για το γαλάζιο του ουρανού που θολώνει από τη σκόνη, για το αίσθημα αποσυμπίεσης που αισθανόμασταν όταν άρχιζε το καλοκαίρι: που ήταν πάντα η εποχή του χρόνου που ονειρευόμασταν να χαλαρώσουμε, να δροσιστούμε στη θάλασσα, να γεμίσουμε μπαταρίες. Όχι ότι δεν θα βρούμε στιγμές ανεμελιάς και αυτό το καλοκαίρι, ότι δεν κάνουμε σχέδια και όνειρα για διακοπές, ανάπαυλα και μπάνια, το χρειαζόμαστε. Κι έπειτα είμαστε προσαρμοστικά όντα, η ζωή βρίσκει τον τρόπο. Απλώς είναι δύσκολο πια να μην έχουμε ένα κράτημα μέσα μας. Μια σιωπηλή, αμήχανη παραδοχή, που όλο και πιο συχνά ομολογούμε: το καλοκαίρι δεν είναι όπως ήταν.