Μαθαίνοντας από την πυρκαγιά του Έβρου: Η επόμενη μέρα για την επαναφορά του φυσικού τοπίου

942.500 στρέμματα καμμένης γης. Αυτός ήταν ο απολογισμός του περσινού καλοκαιριού στον Έβρο που σημαδεύτηκε από τη μεγαλύτερη σε έκταση πυρκαγιά που έχει καταγραφεί ποτέ στην Ευρώπη. Για 16 συνεχόμενες ημέρες η πυρκαγιά έκαιγε και αυτό που άφησε πίσω της ήταν 20 νεκροί, 810.000 στρέμματα καμμένων δασών και δασικών εκτάσεων, η καταστροφή του 58% του Εθνικού Πάρκου Δαδιάς, απώλειες περιουσιών. Ο Έβρος έχει πια πληγεί και τα δεδομένα έχουν αλλάξει. Κι αν το δάσος καεί ξανά αυτό θα σημάνει την απόλυτη καταστροφή. 

Πυρκαγιά στον Έβρο: Οι ευκαιρίες που χάθηκαν και όσα δεν έγιναν 

Η πυρκαγιά δεν τελειώνει όταν σβήσει η φωτιά. Κι αυτό το γνωρίζει πολύ καλά το WWF Hellas που εκπόνησε στο πλαίσιο αυτό δύο ολοκληρωμένες μελέτες με στόχο να αποτελέσουν μελλοντικά πρότυπο μελετών και διαδικασιών που θα πρέπει να ακολουθούνται μεταπυρικά για οποιαδήποτε πληγείσα περιοχή της χώρας μας.

Η αξιολόγηση διήρκεσε από τον Νοέμβριο 2023 έως και τον Απρίλιο 2024. Συγκεκριμένα, η πρώτη μελετά τη συμπεριφορά της πυρκαγιάς που σημειώθηκε στον Έβρο πέρυσι το καλοκαίρι, αξιολογώντας τον μηχανισμό δασοπυρόσβεσης και προτείνοντας συγκεκριμένα μέτρα για τη βελτίωσή του. Η δεύτερη προτείνει τις διαχειριστικές κατευθύνσεις για τη συνολική μεταπυρική αποκατάσταση της περιοχής που έπληξε η πυρκαγιά. Αξίζει να σημειωθεί πως και οι δύο μελέτες εκπονήθηκαν αποκλειστικά με πόρους του WWF Ελλάς.

Παρκάτω μπορείτε να δείτε ένα Timelapse με τη χαρτογραφική απεικόνιση της εξάπλωσης της πυρκαγιάς του Έβρου:

Συνοπτικά, τα τεκμηριωμένα από την εφαρμογή επιστημονικών μεθόδων ευρήματα, είναι τα εξής:

1. Δεν αναγνωρίστηκαν σημαντικά παράθυρα ευκαιρίας που θα συνέβαλαν καθοριστικά σε μια πιο αποτελεσματική διαχείριση της πυρκαγιάς. Παράλληλα, παρατηρήθηκε πως κατά περίπτωση δεν πάρθηκαν οι κατάλληλες αποφάσεις για τη διάθεση, τη χωρική διασπορά και την ανάπτυξη των απαραίτητων επίγειων δασοπυροσβεστικών δυνάμεων.
2. Απουσία πρακτικά χρήσιμης επιστημονικής υποστήριξης, προκείμενου να γίνεται επεξεργασία όλων των δεδομένων συμπεριφοράς της πυρκαγιάς σε πραγματικό χρόνο και έτσι, να υποστηρίζονται οι επιχειρησιακές αποφάσεις.
3. Σημαντικές ελλείψεις στο πρόγραμμα σπουδών και τη διά βίου εκπαίδευση και κατάρτιση αξιωματικών και πυροσβεστών του Πυροσβεστικού Σώματος (ΠΣ), που σχετίζονται με τη μειωμένη αποτελεσματικότητα κατά την καταστολή δασικών πυρκαγιών.
4. Λανθασμένη αξιολόγηση των διαθέσιμων δεδομένων (π.χ. μετεωρολογικές  προβλέψεις), με αποτέλεσμα να καούν επιπλέον 120.000 στρέμματα, συμπεριλαμβανομένου και του μικρού πυρήνα του Εθνικού Πάρκου- Δάσος Δαδιάς- Λευκίμης- Σουφλίου.
5. Χρόνιες παθογένειες στο σύστημα δασοπυρόσβεσης (π.χ. απουσία ενός αξιόπιστου συστήματος διαχείρισης πληροφοριών) που συχνά δημιουργούν σοβαρά προβλήματα συντονισμού μεταξύ διαφορετικών φορέων.

Η αντιπυρική περίοδος του 2023 ήταν η 2η χειρότερη περίοδος από το 1980 ως προς τις καμένες εκτάσεις και η χειρότερη ως προς τις επιπτώσεις σε προστατευόμενες περιοχές.  Το Εθνικό Πάρκο Δαδιάς είναι μια περιοχή διεθνούς σημασίας για τη διατήρηση της φύσης. Αποτελεί παγκόσμια κοιτίδα για τα αρπακτικά πουλιά, καθώς φιλοξενεί 36 από τα 39 είδη ημερόβιων αρπακτικών πουλιών της Ευρώπης, και παρέχει καταφύγιο σε 3 από τα 4 ευρωπαϊκά είδη γύπα (όρνιο, ασπροπάρης και μαυρόγυπας). Εκτός από το Εθνικό Πάρκο Δαδιάς, η συγκεκριμένη πυρκαγιά επηρέασε πολύ σημαντικούς βιότοπους αναπαραγωγής και τροφοληψίας αρπακτικών, αρχέγονα δάση αποτελούμενα από δρυ, οξιά και μαύρη πεύκη, ενώ έκαψε σχεδόν ολοκληρωτικά τη δασική περιοχή της Ζώνης Ειδικής Προστασίας του Νότιου Δασικού Συμπλέγματος και καταφύγια άγριας ζωής.

Δασικές πυρκαγιές: Η επόμενη μέρα στον Έβρο

Οι κύριοι διαχειριστικοί άξονες σύμφωνα με το WWF για την αποκατάσταση των δασικών οικοσυστημάτων, λαμβάνοντας υπόψη και τις κοινωνικο-οικονομικές παραμέτρους της περιοχής που επηρεάστηκαν, προβλέπουν τα εξής:

• Ένα σημαντικό μέρος της καμένης έκτασης (πάνω από το 1/3) κάηκε με υψηλή δριμύτητα. Για τον λόγο αυτό, προτάθηκε ένα συγκεκριμένο πλάνο περιορισμένων υλοτομιών για να μη διαταραχθούν περαιτέρω τα οικοσυστήματα που ανακάμπτουν.
• Η περιοχή με τη μεγαλύτερη προτεραιότητα για άμεσες αναδασωτικές εργασίες είναι γύρω από το χωριό Μελία. Έχει βαρύ ιστορικό προηγούμενων πυρκαγιών και χαμηλή δυνατότητα φυσικής αναγέννησης. Παράλληλα, αποτελεί μία σημαντική περιοχή φυσικής τροφοληψίας για τον μαυρόγυπα και τον ασπροπάρη, αλλά και φωλεοποίησης και τροφοληψίας για άλλα σημαντικά είδη αρπακτικών. Γι’ αυτήν την έκταση εκπονήθηκαν 3 μελέτες αναδάσωσης στο πλαίσιο της γενικής μελέτης.
• Θα πρέπει να υπάρξει συστηματική παρακολούθηση βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων σε όλες τις προτεινόμενες εκτάσεις. Αν και είναι νωρίς ακόμα, οι πρώτες ενδείξεις σε πολλές θέσεις είναι καλές, με αναγέννηση τόσο των κωνοφόρων, όσο και των πλατύφυλλων ειδών.
• Εκτιμάται ότι η φετινή φυσική αναγέννηση των κωνοφόρων, θα είναι περιορισμένη, λόγω της δριμύτητας καύσης, αλλά και του άνυδρου χειμώνα που ακολούθησε της πυρκαγιάς.
• Η φυσική αναγέννηση του πληθυσμού της μαύρης πεύκης μπορεί να εξασφαλιστεί μακροπρόθεσμα στις περιοχές, όπου έχουν απομείνει άκαυτες συστάδες του είδους και άκαυτες νησίδες, οι οποίες χαρτογραφήθηκαν.
• Η παρουσία άκαυτων νησίδων, η θωράκισή τους ή και η κατά περίπτωση ήπια διαχείρισή τους, αναμένεται να αποτελέσει πυρήνα επαναποίκισης και αποκατάστασης των πληθυσμών της άγριας χλωρίδας και πανίδας συνολικά.
• Δεν θα πρέπει να υπάρξουν πολύχρονες απαγορεύσεις βόσκησης και θα πρέπει να διατηρηθεί η εκτατική και ημι-εκτατική κτηνοτροφία, τόσο στις άκαυτες εκτάσεις, όσο και στις περιοχές που κάηκαν, βάσει όμως συγκεκριμένων κανόνων βόσκησης και με παροχή κινήτρων στους κτηνοτρόφους. Παράλληλα, είναι σημαντική η ενίσχυση των κτηνοτρόφων με μεγάλες ποσότητες ζωοτροφών, με στόχο να περιοριστεί ο κίνδυνος υπερβόσκησης των μη καμένων εκτάσεων και να αποφευχθεί η βόσκηση των καμένων εκτάσεων για όσο καιρό διαρκέσουν οι σχετικές απαγορεύσεις.
• Η παρακολούθηση, προστασία και βελτίωση της μελισσοκομικής χλωρίδας,  θα μπορούσαν να βελτιώσουν τις συνθήκες της μελισσοκομίας το αμέσως επόμενο κρίσιμο διάστημα.

«Η τραγωδία του Έβρου κατέδειξε με τον πλέον καταστροφικό τρόπο τις χρόνιες και βαθιά ριζωμένες παθογένειες του συστήματος», επισημαίνει η Παναγιώτα Μαραγκού, επικεφαλής προγραμμάτων προστασίας περιβάλλοντος. «Τα πρώτα βήματα που έχουν γίνει είναι προς της σωστή κατεύθυνση, αλλά σίγουρα απομένουν να γίνουν πολλά ακόμα. Η ανάλυση του Έβρου δείχνει τον δρόμο που πρέπει να ακολουθηθεί. Είναι θέμα πολιτικής βούλησης και αποφασιστικότητας το κατά πόσο τα διδάγματα αυτά θα συντελέσουν σε μία συνολική αλλαγή για την προστασία, όχι μόνο των δασών μας, αλλά και των συμπολιτών μας και της περιουσίας τους».