Μανώλης Τσικαλάκης: «Ο νους και η καρδιά του πλοίου είναι ο άνθρωπος»

Να σας αποκαλώ «κ. πρόεδρε» ή «κ. πλοίαρχε;» ήταν το πρώτο πράγμα που ρώτησα τον γενικό γραμματέα της Πανελλήνιας Ναυτικής Ομοσπονδίας και πλοίαρχο Εμπορικού Ναυτικού Μανώλη Τσικαλάκη, όταν μιλήσαμε στο τηλέφωνο για τη συνέντευξη αυτή. «Καπτά Μανώλη» μου απάντησε. Απόφοιτος της ΑΕΝ Ασπροπύργου, ταξίδεψε από το 1988 ως το 2004 με διάφορους τύπους πλοίων, από φορτηγά και τάνκερ έως επιβατηγά-οχηματαγωγά. Από το 2004 έως το 2015 ανέλαβε αρχιπλοίαρχος και στη συνέχεια διευθυντής Ναυτικής Λειτουργίας/DPA, στις Μινωικές Γραμμές. Το 2016 εξελέγη πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Πλοιάρχων Εμπορικού Ναυτικού και από το 2021 είναι γενικός γραμματέας της Πανελλήνιας Ναυτικής Ομοσπονδίας.

Μανώλης Τσικαλάκης: Συνέντευξη με τον γενικό γραμματέα της Πανελλήνιας Ναυτικής Ομοσπονδίας

 

― Πόσο εύκολη είναι η προστασία των εργασιακών δικαιωμάτων των ναυτικών, δεδομένης της φύσης του επαγγέλματος; Τι διαφοροποιεί τον συνδικαλισμό στη θάλασσα από εκείνον στη στεριά;
Από το 1800 σε όλον τον κόσμο υπήρξε η ανάγκη σε ομάδες εργαζομένων με το ίδιο αντικείμενο εργασίας να συνενώνονται και συλλογικά να διεκδικούν τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας τους, των αμοιβών τους και γενικότερα να προασπίζονται τα συμφέροντά τους. Υπάρχουν άλλωστε ημερομηνίες ορόσημα διεθνώς για τον μεγάλο αγώνα που δινόταν για την επίτευξη όλων των παραπάνω. Στη χώρα μας, στις αρχές του 1900, αυτή ακριβώς η ανάγκη έκανε τους ναυτεργάτες να συνενώνονται και να ιδρύουν τις ναυτεργατικές τους οργανώσεις ανά ειδικότητα. Οι πιο πολλές πρωτοβάθμιες ναυτεργατικές οργανώσεις που υπάρχουν και σήμερα έχουν δημιουργηθεί από τότε. Η Πανελλήνια Ναυτική Ομοσπονδία ιδρύθηκε το 1920 και αποτελεί το δευτεροβάθμιο συνδικαλιστικό όργανο για τους Έλληνες ναυτεργάτες.

Υπάρχει μεγάλη διαφοροποίηση του ναυτεργατικού συνδικαλιστικού κινήματος σε σχέση με το συνδικαλιστικό κίνημα της στεριάς. Οι ιδιομορφίες του ναυτικού επαγγέλματος το καθιστούν δύσκολο με δεδομένο ότι οι ναυτεργάτες είναι στο καράβι, που στην ουσία είναι και το σπίτι τους για αρκετούς μήνες τον χρόνο. Ταξιδεύουν ανά τον κόσμο και λείπουν πολύ καιρό. Αυτό, λοιπόν, δημιουργεί μια σειρά προβλήματα, όπως το να μην υπάρχει μεγάλη συμμετοχή σε πολλές εκδηλώσεις και δράσης του κινήματος και να πρέπει οι διοικήσεις να καταβάλλουν τεράστια προσπάθεια ώστε να καλύψουν αυτή την αδυναμία που αντικειμενικά προκύπτει λόγω της ιδιομορφίας του ναυτικού επαγγέλματος.

Όμως, παρ’ όλο που τα ποσοστά στο στεριανό συνδικαλιστικό κίνημα, με βάση τα στοιχεία που έχουν δει το φως της δημοσιότητας –για το πόσοι εργαζόμενοι είναι εγγεγραμμένοι στα σωματεία τους– είναι χαμηλά, το ποσοστό στους ναυτεργάτες είναι πολύ υψηλότερο και, όταν πρόκειται για πολύ σοβαρά ζητήματα που αφορούν την εργασία τους, επιλέγουν να απευθύνονται στους εκπροσώπους τους.

Η Πανελλήνια Ναυτική Ομοσπονδία τα τελευταία δύο χρόνια κάνει μια πολύ σοβαρή προσπάθεια για να αλλάξει αρνητικά φαινόμενα του παρελθόντος που προφανώς υπήρχαν. Είναι μια αργή και δύσκολή διαδικασία, αλλά απ’ ότι φαίνεται υπάρχει θετικός αντίκτυπος στους συναδέλφους μας από τις δράσεις της, όπως είναι η υπογραφή ικανοποιητικών συλλογικών συμβάσεων εργασίας, και είμαστε από τους λίγους κλάδους που έχουμε περιφρουρήσει την ύπαρξη και την ανανέωσή τους. Οι μεικτοί έλεγχοι διενεργούνται με αξιοπιστία από την ΠΝΟ και τις Αρχές και παρ’ όλες τις δυσκολίες θα συνεχίσουμε να εκπροσωπούμε και να απαιτούμε το καλύτερο δυνατό για τους συναδέλφους μας. Ακριβώς μέσω αυτής της διαδικασίας, νέοι συνάδελφοι θα εγγράφονται στα σωματεία τους και νέοι συνάδελφοι θα ασχολούνται με τα κοινά. Γιατί θα έπρεπε να είναι αυτονόητο η ανανέωση να είναι πρώτο μέλημα κάθε καλού συνδικαλιστή.

― Πώς η τεχνολογία αλλάζει το ναυτικό επάγγελμα; Ποια θεωρείτε ότι είναι η μεγαλύτερη καινοτομία της εποχής και πώς επηρεάζει τη ναυτική τέχνη;
Από αρχαιοτάτων χρόνων ο άνθρωπος είχε αντιληφθεί τη μεγάλη σημασία της θάλασσας, τουλάχιστον σε επίπεδο αλιείας, για την εξασφάλιση της τροφής του. Αυτή του η ανάγκη τον ωθούσε να βρίσκει διάφορους τρόπους και μέσα για να καλύπτει μεγάλες θαλάσσιες διαδρομές. Στο πέρασμα των χρόνων, η παραπάνω διαδικασία έμελλε να πυροδοτήσει μια σειρά κοσμογονικών εξελίξεων, όπως την ανακάλυψη νέων ηπείρων, νέων πολιτισμών. Άρχισε να αναπτύσσεται σε εμβρυακό στάδιο η μεταφορά ανθρώπων και  η ανταλλαγή εμπορευμάτων. Τα πλεούμενα μέσα που χρησιμοποιούσε είναι τα γνωστά. Τα κουπιά, τα πανιά και όταν περίπου στο 1800 τελειοποιήθηκε η παλινδρομική μηχανή, κινητήρια δύναμή ήταν ο ατμός που παραγόταν αρχικά με τη χρήση κάρβουνου, μετέπειτα πετρελαίου και φτάσαμε στο σήμερα που ζούμε αυτό το τεχνολογικό θαύμα.

Όμως, σε όλη αυτή τη θαλάσσια διαδρομή αιώνων, ο κύριος και πιο σημαντικός παράγοντας ήταν πάντα ο άνθρωπος. Έτσι και τώρα, όποια κι αν είναι η τεχνολογική εξέλιξη, ο ανθρώπινος εγκέφαλος, η λογική παραγωγική σκέψη και η λήψη αποφάσεων σε κρίσιμες στιγμές της ναυσιπλοΐας δεν μπορούν να αντικατασταθούν γιατί ακόμη κι αυτή η περίφημη Τεχνητή Νοημοσύνη είναι δημιούργημα του ανθρώπου.

Απαντώντας, λοιπόν, στο παραπάνω ερώτημα, είμαστε υπέρ της τεχνολογικής εξέλιξης στις θαλάσσιες μεταφορές, η οποία συμβάλλει τα μέγιστα. Όμως, ο νους και η καρδιά του πλοίου, όπως και τότε έτσι και τώρα, είναι ο άνθρωπος.

Γι’ αυτό και η Πανελλήνια Ναυτική Ομοσπονδία με μεγάλη προσοχή παρακολουθεί όλες τις εξελίξεις. Για το ζήτημα της ναυτικής εκπαίδευσης, το οποίο είναι επίκαιρο με δεδομένο ότι έχει κηρυχθεί το 2024 ως έτος ναυτικής εκπαίδευσης, έχει καταθέσει συγκεκριμένες θέσεις και απόψεις για την αναβάθμιση αυτής σε κατεπείγουσα βάση, ώστε να υπάρχει μια παράλληλη ανάπτυξη της εκπαίδευσης των ναυτικών μας με την εξέλιξη της τεχνολογίας.

― Η μετάβαση στην «πράσινη ναυτιλία» είναι το μεγάλο στοίχημα για τη ναυτική βιομηχανία. Τι εφόδια πρέπει να έχουν οι ναυτικοί για να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις της επόμενης μέρας;
Είναι γνωστό ότι το 80% του παγκόσμιου εμπορίου γίνεται διά θαλάσσης. Χιλιάδες πλοία συμμετέχουν συνεχώς σε αυτή την τεράστια μεταφορική δραστηριότητα εμπορευμάτων. Ως εκ τούτου, δεν θα μπορούσε να λείπει το αποτύπωμα των εκπομπών ρύπων των πλοίων και το πώς επηρεάζουν στην κλιματική αλλαγή, που αποτελεί διεθνώς ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα. Όμως, είναι ένα σύνθετο θέμα το πώς τα πλοία θα γίνουν φιλικά προς το περιβάλλον με δεδομένο τα μεγέθη των ίδιων, αλλά και της μεταφορικής τους ικανότητας. Η διεθνής ναυτιλιακή κοινότητα συμμετέχει σε όλη αυτή τη συζήτηση, όμως από αυτή τη διαδικασία προκύπτει και σύγκρουση συμφερόντων. Αυτό που διαφαίνεται είναι ότι κάποια στιγμή θα είναι μονόδρομος η μετάβαση σε τεχνολογίες που οι εκπομπές ρύπων από τη δραστηριότητα των πλοίων θα είναι έως και μηδενικές. Εδώ όμως, πάλι θα πρέπει να υπάρξει συγχρονισμός της ναυτικής εκπαίδευσης, της κατάρτισης των αξιωματικών που χειρίζονται τα πλοία σε σχέση με τις νέες τεχνολογίες. 

― Το ναυτικό επάγγελμα παραμένει «μη θελκτικό» για τους νέους. Πόσο μακριά είμαστε από το να έχουμε έναν ελληνόκτητο στόλο χωρίς Έλληνες αξιωματικούς; Ποιες οι θέσεις της ΠΝΟ για την προσέλκυση νέων στο επάγγελμα;
Το ερώτημα που θέτετε δεν αφορά μόνο τον ελληνόκτητο στόλο και τους Έλληνες ναυτικούς, γιατί υπάρχουν πάρα πολλά καράβια ελληνόκτητα που στελεχώνονται από αλλοδαπούς συναδέλφους μας. Η παγκόσμια ναυτιλιακή κοινότητα είναι γεγονός ότι τα επόμενα χρόνια θα αντιμετωπίσει πολύ σοβαρό πρόβλημα έλλειψης αξιωματικών πλοιάρχων και μηχανικών, όπως προκύπτει και από τα συμπεράσματα μελετών διεθνών οίκων που έχουν δει το φως της δημοσιότητας. Ας δούμε όμως αυτή τη στιγμή τι συμβαίνει στη χώρα μας.

Για τους Έλληνες αξιωματικούς, όπως και για τις υπόλοιπες ειδικότητες, είναι αλήθεια ότι επί σειρά ετών υπήρξαν αυτές οι προϋποθέσεις που οδήγησαν σε μια φθίνουσα πορεία στον αριθμό των Ελλήνων ναυτεργατών. Ανεξάρτητα από τις ιδιαιτερότητες του ναυτικού επαγγέλματος, όπως προανέφερα, αντιμετωπίζουμε διαχρονικά μια σοβαρή κατάσταση δυσλειτουργίας στις παρεχόμενες υπηρεσίες της δημόσιας ναυτικής εκπαίδευσης, που πολλές φορές λειτουργούν ανασταλτικά στο να αποφασίσει ένας νέος να υποστεί όλη αυτή τη διαδικασία.

Θα ήθελα εδώ να αναφέρω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα το οποίο είναι και σε εξέλιξη σε ό,τι αφορά τη ναυτική εκπαίδευση. Η έκθεση του Ιδρύματος Ευγενίδου με τίτλο: «Διαμόρφωση νέου θεσμικού πλαισίου της Ναυτικής Εκπαίδευσης στην Ελλάδα». Ούτε λίγο ούτε πολύ προτείνουν να νομοθετηθεί ότι οι απόφοιτοι των Ακαδημιών Ε.Ν. Πλοίαρχοι και Μηχανικοί όταν, μετά από τέσσερα χρόνια, αποφοιτούν και παίρνουν το πτυχίο τους Ανθυποπλοιάρχου και Γ’ Μηχανικού, αντίστοιχα αυτό να ενταχθεί στο εθνικό πλαίσιο προσόντων επιπέδου 5. Δηλαδή ισότιμο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Ο παραλογισμός της απαίτησης αυτής έγκειται στο γεγονός ότι οι σπουδαστές των Ακαδημιών Ε.Ν. εισάγονται στις ανωτέρω σχολές μέσω Πανελληνίων εξετάσεων.

Η ΠΝΟ έχει κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου ότι πρέπει να δοθούν άμεσα λύσεις στα προβλήματα όπως: η ανωτατοποίηση των αποφοίτων των Ακαδημιών Ε.Ν., η συμμετοχή τους σε μεταπτυχιακά προγράμματα, η αναβάθμιση του ΚΕΣΕΝ και πολλά άλλα, ο εκσυγχρονισμός της παρεχόμενης εκπαίδευσης και κυρίως των εργαστηρίων που δυστυχώς υπολείπεται κατά πολύ της τεχνολογίας που εφαρμόζεται στα πλοία σήμερα.

― Τι θα λέγατε σε έναν νέο που θέλει να γίνει ναυτικός;
Είναι γνωστό ότι οι απολαβές των εργαζομένων στη θάλασσα είναι πολύ υψηλότερες από οποιοδήποτε άλλο επάγγελμα. Όμως, αυτό από μόνο του δεν αποτελεί κριτήριο επιλογής του Ναυτικού επαγγέλματος. Σίγουρα παίζει σημαντικό ρόλο, ωστόσο θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι ιδιομορφίες του ναυτικού επαγγέλματος και συνολικά ένα νέο παιδί να αξιολογήσει με τα δεδομένα που υπάρχουν.

Μεγάλο ρόλο παίζει η αγάπη για τη θάλασσα, για τα ταξίδια, το ενδιαφέρον να γνωρίζει νέους τόπους και συνεκτιμώντας όλα αυτά να κάνει την επιλογή του. Αυτό όμως που είναι σίγουρο είναι ότι η ενασχόληση ενός νέου με το Ναυτικό επάγγελμα, κυρίως με τις ειδικότητες Πλοιάρχου και Μηχανικών, είναι ότι τους ανοίγει δρόμους σε ένα διεθνές επαγγελματικό πεδίο με πολύ μεγάλες οικονομικές απολαβές, αλλά και με προοπτικές εξέλιξης.

Επιπλέον, οι συνθήκες που επικρατούν στη ναυτιλία και τα πλοία σήμερα δεν έχουν καμία σχέση με τις συνθήκες περασμένων ετών και προσφέρουν στους ανθρώπους που εργάζονται στη θάλασσα αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας και διαβίωσης. Με βάση τα παραπάνω, η Πανελλήνια Ναυτική Ομοσπονδία κι εγώ, ως Γενικός Γραμματέας, ενθαρρύνουμε τους νέους να επιλέξουν το Ναυτικό επάγγελμα.