Θεόδωρος Βώκος: «Τα Ποσειδώνια θεωρούνται δικαίως η πιο σημαντική ναυτιλιακή έκθεση στον κόσμο»

― Είστε η τρίτη γενιά που βρίσκεται στο τιμόνι μιας διεθνούς διοργάνωσης που αποτελεί σημείο αναφοράς. Τι αφήσατε πίσω και τι νέο κληθήκατε να υιοθετήσετε στην πορεία ώστε τα Ποσειδώνια να παραμένουν επίκαιρα; 

Τα Ποσειδώνια ξεκίνησαν με ελληνική πρωτοβουλία το 1965, όταν ο Θεόδωρος Βώκος, δημοσιογράφος και ιδρυτής της Ναυτιλιακής-Ναυτεργατικής, μαζί με τον φίλο του Richard (Dick) Stubbs, στέλεχος δημοσίων σχέσεων, αναγνώρισαν την ανάγκη να δημιουργηθεί στην Ελλάδα μια έκθεση για τη ναυτιλία, η οποία θα προωθούσε τη δύναμη της ελληνικής ναυτιλίας και τη σημασία του ελληνικού στόλου για τη βιομηχανία σε παγκόσμιο επίπεδο. Η έκθεση πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1969 στο Ζάππειο Μέγαρο, με τη συμμετοχή 80 ναυπηγείων και ναυτιλιακών εταιρειών από 15 χώρες, ενώ από το 1970 διοργανώνεται κάθε δύο χρόνια, τον Ιούνιο.

Έκτοτε, τα Ποσειδώνια διατηρούν επάξια τον τίτλο της σημαντικότερης διεθνούς ναυτιλιακής έκθεσης, χάρη στη μοναδική κληρονομιά και τη μακρόχρονη παράδοσή τους στη δημιουργία νέων επιχειρηματικών ευκαιριών. Το 2022, η μεγαλύτερη ναυτιλιακή έκθεση στον κόσμο ξεπέρασε κάθε προηγούμενο ρεκόρ, φιλοξενώντας 1.964 εκθέτες από 88 χώρες και περίπου 29.000 επισκέπτες από 103 χώρες και επικράτειες, που κατέκλυσαν τον εκθεσιακό χώρο και τις συνεδριακές αίθουσες. Ο αριθμός των συνολικών συμμετεχόντων, συμπεριλαμβανομένων εκθετών, επισκεπτών και εκπροσώπων του Τύπου, ξεπέρασε τα 40.000 άτομα.

Η έκθεση αποτελεί πλατφόρμα ενημέρωσης και συζητήσεων για τις τελευταίες εξελίξεις και τάσεις στον χώρο της ναυτιλίας διεθνώς, καθώς στην ατζέντα της έχει προστεθεί ένα πλούσιο πρόγραμμα συνεδρίων και σεμιναρίων, που καλύπτει τις περισσότερες πτυχές θεμάτων τα οποία απασχολούν τον ναυτιλιακό κλάδο. Το πρόγραμμα των Ποσειδωνίων έχει επεκταθεί και πλέον διαρκεί 10 ημέρες, αφού τα τελευταία χρόνια έχουν προστεθεί και τα Posidonia Games – μια σειρά από αθλητικούς αγώνες για στελέχη της ναυτιλίας που παρέχουν επιπλέον ευκαιρίες δικτύωσης για τους χιλιάδες συμμετέχοντες της έκθεσης.

Όλα αυτά διαμορφώθηκαν στο πέρασμα του χρόνου με προσαρμογή στις ανάγκες του κλάδου, με σεβασμό στην παγκόσμια ναυτιλιακή κοινότητα, αλλά και με διάθεση να παρουσιάσουμε καινοτομίες που μπορούν να προσελκύσουν έναν από τους πιο ισχυρούς κλάδους της παγκόσμιας οικονομίας. Αν σε αυτά προσθέσουμε και την πρωτοφανή για όλους εμπειρία της πανδημίας, μπορούμε να πούμε ότι τα τελευταία σχεδόν 60 χρόνια έχουμε μάθει στα Ποσειδώνια να ξεπερνάμε τις δυσκολίες, να αφήνουμε πίσω τα εμπόδια και να συνδυάζουμε αρμονικά καινοτομίες και σταθερές αξίες που κάνουν τη διοργάνωσή μας μοναδική. Η εμπειρία της ομάδας μας στη διοργάνωση της Έκθεσης, η ώθηση από τα εντυπωσιακά μεγέθη του 2022 και η σταθερή δυναμική της ελληνικής ναυτιλίας, μπορούν να γίνουν η πυξίδα μας για ακόμα μεγαλύτερες επιτυχίες, φέτος και τα επόμενα χρόνια.

― Με τη διάδοση των εικονικών εκδηλώσεων και της ψηφιακής αλληλεπίδρασης γιατί προτιμάτε τη διοργάνωση μιας φυσικής έκθεσης μεγάλης κλίμακας; Το ψηφιακό και το φυσικό μπορούν να λειτουργήσουν συμπληρωματικά ή, μοιραία, η σχέση τους θα είναι πάντα ανταγωνιστική;

Αναφέρθηκα προηγουμένως στην εμπειρία της πανδημίας και αυτό το παράδειγμα νομίζω ότι μπορεί να δώσει απάντηση στο ερώτημά σας. Κατά την περίοδο της πανδημίας, η ψηφιακή αλληλεπίδραση προκρίθηκε ως η μοναδική ασφαλής εναλλακτική στη φυσική παρουσία. Και παρ’ ότι είναι βέβαιο ότι το ψηφιακό δεν μπορεί να υποκταστήσει πλήρως το φυσικό, ειδικά στην περίπτωση τόσο μεγάλων εκδηλώσεων, είναι επίσης βέβαιο ότι εξακολουθεί να προσφέρει ευκαιρίες και να αίρει εμπόδια ακόμα και μετά την επιστροφή σε φυσικές εκδηλώσεις. Ωστόσο, η φυσική εκδήλωση παραμένει ο «βασιλιάς», τόσο χάρη στις ευκαιρίες δικτύωσης που προσφέρει όσο και χάρη στην προστιθέμενη αξία της στην οικονομία. Άλλωστε, τα Ποσειδώνια ανέκαθεν αποτελούσαν σημαντική πηγή εσόδων για την τουριστική βιομηχανία και άλλους συναφείς κλάδους της ελληνικής οικονομίας, αφού υπολογίζεται ότι πάνω από 10.000 άτομα ταξιδεύουν στη χώρα μας για την έκθεση κάθε δύο χρόνια. Επιπλέον, η διοργάνωση μιας έκθεσης τόσο μεγάλου βεληνεκούς στην Αθήνα, συμβάλλει στη δημιουργία θετικής εικόνας της Ελλάδας στο εξωτερικό και προωθεί την πρωτεύουσα, αλλά και τη χώρα συνολικά, ως πιθανό προορισμό για σημαντικές διεθνείς εκδηλώσεις. Και βέβαια εκδηλώσεις όπως τα Posidonia Games, που ήδη ανέφερα, δεν θα μπορούσαν να πετύχουν το αποτέλεσμά τους αν δεν γίνονταν με φυσική παρουσία.

Όλα αυτά τα είδαμε ξεκάθαρα στη διοργάνωση του 2022, στο πάθος και τον ενθουσιασμό όσων συμμετείχαν στα Ποσειδώνια μετά τη διετή διακοπή εξαιτίας της πανδημίας. Επομένως, κρατάμε τα θετικά του ψηφιακού, τα εντάσσουμε στο φυσικό και προχωράμε.

― Σε κάθε διοργάνωση η ατζέντα διαφοροποιείται. Πώς αφουγκράζεστε τις ανάγκες της ναυτιλιακής κοινότητας και πώς εξασφαλίζετε ότι τα Ποσειδώνια θα αποτελούν έναν χώρο δεκτικό για τις νέες τάσεις στο ναυτιλιακό γίγνεσθαι;

Την ημέρα που τελειώνουν τα Ποσειδώνια, ξεκινάει η προετοιμασία για την επόμενη διοργάνωση. Όταν μιλάμε για την παγκόσμια ναυτιλία που έχει τέτοια δύναμη και δυναμική, κάθε μέρα είναι τροφή για σκέψη και ιδέες, και φέρνει εξελίξεις που μπορεί να αλλάζουν τα δεδομένα. Έτσι, επί δύο χρόνια προετοιμαζόμαστε εντατικά, παρακολουθούμε τις εξελίξεις, μιλάμε με όλους τους φορείς και τους ηγέτες της ναυτιλιακής βιομηχανίας και διαμορφώνουμε από κοινού την κατάλληλη και επίκαιρη πλατφόρμα για να τεθούν επί τάπητος όλα τα ζωτικής σημασίας θέματα της ναυτιλίας. Η δυναμική του κλάδου τροφοδοτεί τη σταθερή δέσμευσή μας να είναι κάθε διοργάνωση των Ποσειδωνίων μια αξέχαστη συγκέντρωση όπου τα μέλη της παγκόσμιας ναυτιλιακής κοινότητας δικτυώθηκαν, ενημερώθηκαν και αλληλεπέδρασαν με το βλέμμα στο αύριο. Τα Ποσειδώνια συνεργάζονται στενά με την ελληνική ναυτιλιακή κοινότητα και κοινός σκοπός μας είναι οι θέσεις της να ακούγονται και να συζητιούνται με τους διεθνείς φορείς που συμμετέχουν στα Ποσειδώνια.

― Πριν από λίγες μέρες μιλήσατε για τον ρόλο της Τεχνητής Νοημοσύνης στη ναυτιλία. Ποιος θα είναι ο ρόλος των εταιρειών τεχνολογίας και καινοτομίας στη φετινή διοργάνωση;

Η ζήτηση εκθεσιακού χώρου από εταιρείες προηγμένης τεχνολογίας και καινοτομίας που παρέχουν υπηρεσίες στη ναυτιλιακή βιομηχανία έχει αυξηθεί σημαντικά στα φετινά Ποσειδώνια. Και δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς, αφού μία διεξοδική μελέτη για το μελλοντικό τοπίο της Τεχνητής Νοημοσύνης στον ναυτιλιακό τομέα, με τίτλο «Out of the box», η οποία εκπονήθηκε από το Lloyd’s Register και την εταιρεία συμβούλων ναυτιλιακής καινοτομίας Thetius, δείχνει ότι η αγορά συστημάτων ΑΙ και αυτονομίας σκαφών αναμένεται να αγγίξει σε συνολική αξία τα 5 δισ. δολάρια έως το 2028. Σύμφωνα με τη μελέτη, σήμερα υπάρχουν ήδη 276 ενεργές εταιρείες που τοποθετούνται στον τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης για τη ναυτιλία. Και η υιοθέτηση της Τεχνητής Νοημοσύνης δεν περιορίζεται μόνο στον κατασκευαστικό τομέα, αλλά αγκαλιάζεται γρήγορα και από τους τομείς των υπηρεσιών. Τα ποσοστά επένδυσης στο ΑΙ δεν αφήνουν καμία αμφιβολία ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη γίνεται βασικός παράγοντας στην ψηφιοποίηση της ναυτιλιακής βιομηχανίας, προσφέροντας οφέλη όπως μειωμένο κόστος, λιγότερους κινδύνους, μειωμένες εκπομπές αερίων, βελτιωμένες προβλέψεις και ταχύτερες παραδόσεις μέσω βελτιστοποιημένων διαδρομών.

Καθώς η ναυτιλιακή βιομηχανία οδεύει προς την ψηφιακή ωριμότητα, η Τεχνητή Νοημοσύνη πρόκειται να διαδραματίσει ολοένα και πιο καθοριστικό ρόλο στη βελτιστοποίηση των λειτουργιών, τη διασφάλιση της ασφάλειας και την ώθηση του κλάδου προς ένα βιώσιμο και τεχνολογικά προηγμένο μέλλον. Τα Ποσειδώνια αποτελούν απόδειξη της συλλογικής αναγνώρισης των δυνατοτήτων της Τεχνητής Νοημοσύνης από τη βιομηχανία, σηματοδοτώντας την αυγή μιας νέας εποχής στη ναυτιλιακή καινοτομία.

― Τι διαφορετικό θα δούμε φέτος;

Η βασικότερη αλλαγή είναι ότι τα Ποσειδώνια είναι πλέον ένα γεγονός δύο εβδομάδων, καθότι οι «ποσειδωνιακές» εκδηλώσεις δεν περιορίζονται πλέον μόνο στην εβδομάδα της έκθεσης, αλλά ξεκινούν την προηγούμενη.

Καθώς τα Ποσειδώνια μεγαλώνουν, μία εβδομάδα για να συζητηθούν όλα τα θέματα απλώς δεν είναι αρκετή. Για τον λόγο αυτό, το συνεδριακό πρόγραμμα ξεκινά μία εβδομάδα νωρίτερα από την έκθεση, με το Συνέδριο Marine Insurance Greece, που θα επικεντρωθεί στο να φέρει μεσίτες, ασφαλιστές και άλλους ενδιαφερόμενους κοντά στην ελληνική ναυτιλιακή κοινότητα, για να συζητήσουν όλες τις πτυχές της ναυτικής ασφάλισης, η οποία πρέπει να προσαρμοστεί σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο γεωπολιτικό περιβάλλον. Αλλά και η Ένωση Ελλήνων Εφοπλιστών ξεκινά με δικές τις εκδηλώσεις την προηγούμενη εβδομάδα, όπως και πολλοί εκθέτες που οργανώνουν στοχευμένες εκδηλώσεις για την ελληνική αγορά.

Μια σημαντική νέα πτυχή των Ποσειδωνίων είναι οι οργανωμένες προσπάθειες προσέλκυσης νέων στη ναυτιλία, που γίνεται πλέον από πλειάδα φορέων – κρατικών και ιδιωτικών.

Τα Ποσειδώνια παραμένουν σταθερά προσηλωμένα στην προσέλκυση της νεότερης γενιάς στη ναυτιλιακή βιομηχανία, όπως φαίνεται από την έναρξη του διαδικτυακού μαθήματος Posidonia Masterclass in Shipping (www.PosidoniaMasterclass.com), που δίνει τη δυνατότητα σε κάποιον να εξοικειωθεί με τις ευκαιρίες που προσφέρει η ναυτιλία με έναν άμεσο και απλό τρόπο. Η συνεργασία με την πλατφόρμα YES Forum (Young Executives in Shipping), το Isalos.net και το Adopta Ship στοχεύει να μυήσει την επόμενη γενιά στον κλάδο, να παρουσιάσει ευκαιρίες καριέρας και να καλλιεργήσει το ενδιαφέρον τους για αυτόν τον δυναμικό τομέα.

― Τα τελευταία χρόνια έχει ανοίξει η συζήτηση για τη σχέση εκδηλώσεων και περιβάλλοντος. Πώς τοποθετούνται τα Ποσειδώνια απέναντι στα ζητήματα βιωσιμότητας;

Όπως σε όλα τα ζητήματα, έτσι και στη βιωσιμότητα είμαστε πρωτοπόροι. Τα 27α Ποσειδώνια, το 2022, ήταν όχι μόνο τα μεγαλύτερα αλλά και τα πλέον περιβαλλοντικά και κοινωνικά βιώσιμα στην ιστορία του θεσμού και έγιναν η πρώτη Πιστοποιημένη Βιώσιμη Έκθεση στην Ελλάδα, λαμβάνοντας την πιστοποίηση ISO 20121. Η δέσμευση της Εκθέσεις Ποσειδώνια Α.Ε. να ενσωματώσει πτυχές βιωσιμότητας σε όλα τα στάδια σχεδιασμού και υλοποίησης των Ποσειδωνίων αποτυπώνεται στα στοιχεία του Event Sustainability Report, τα οποία μεταξύ άλλων δείχνουν ότι στη διοργάνωση του 2022 καταγράφηκε:

• 11,25% μείωση στην κατανάλωση ρεύματος από τους εκθέτες
• 21,25% μείωση της συνολικής κατανάλωσης νερού
• 18,33% αύξηση επαναχρησιμοποιούμενων περιπτέρων σε σύγκριση με την έκθεση του 2018
• 55% των εκθετών εφάρμοσε πρακτικές βιωσιμότητας στη συμμετοχή του, κατόπιν σχετικών προτροπών και καθοδήγησης από τους διοργανωτές
• 90% μείωση εταιρικών εκτυπώσεων και ψηφιοποίηση όλου του προωθητικού υλικού.

Στην ίδια κατεύθυνση κινούμαστε και στη φετινή διοργάνωση και είμαστε υπερήφανοι που αυτές οι επιδόσεις δείχνουν τον δρόμο που χαράζει η εκθεσιακή βιομηχανία για το μέλλον: βιώσιμες εκδηλώσεις, με έμφαση στο περιβαλλοντικό και κοινωνικό αποτύπωμά τους, προς όφελος όλων.

― Μερικά από τα στοιχεία του 2022: συμμετείχαν 1.964 εταιρείες, αναπτύχθηκαν 24 εθνικά περίπτερα και οι συμμετέχοντες ξεπέρασαν τις 40.000, προερχόμενοι από 103 χώρες. Φέτος τα ρεκόρ αυτά αναμένεται να σπάσουν. Υπάρχει όριο;

Τα ρεκόρ υπάρχουν για να σπάνε, αυτό το ξέρουμε καλά εμείς στα Ποσειδώνια. Γι’ αυτό και επιλέγουμε να μη θέτουμε δεσμευτικά όρια, προς τα πάνω ή προς τα κάτω, παρά μόνο στη δέσμευσή μας να παράγουμε μια υψηλής ποιότητας, διεθνώς αναγνωρισμένη διοργάνωση. Είμαστε, όμως, αισιόδοξοι ότι τα φετινά μεγέθη θα ξεπεράσουν αυτά του 2022, με περισσότερους από 2.000 εκθέτες και 40.000 συμμετέχοντες. Η διαρκής εξέλιξη του κλάδου, αλλά και της Έκθεσης αντικατοπτρίζεται στους περίπου 45 νεοεισερχόμενους εκθέτες στα φετινά Ποσειδώνια, οι οποίοι αντιπροσωπεύουν τόσο προϊόντα λογισμικού και εξοπλισμού όσο και κρατικούς φορείς από όλον τον κόσμο. Σε αυτήν την τάση συμβάλλει και η χρονική συγκυρία διεξαγωγής των φετινών Ποσειδωνίων, καθώς την περίοδο αυτή πρέπει να συζητηθούν πολλές παράμετροι που επηρεάζουν τη ναυτιλία και να αναληφθούν νέες πρωτοβουλίες.

Τα τελευταία δύο χρόνια υπήρξαν σημαντικές γεωπολιτικές προκλήσεις, με νέες κρίσεις να ξεσπούν σε όλον τον κόσμο και τη ναυτιλία να καλείται να προσαρμοστεί σε νέα δεδομένα και απαιτήσεις κάθε έξι μήνες. Οι πόλεμοι στην Ουκρανία και τη Γάζα, το προσωρινό κλείσιμο της διόδου της Ερυθράς Θάλασσας, οι περιορισμοί στη Διώρυγα του Παναμά και άλλες εξελίξεις, έχουν επηρεάσει τον σχεδιασμό και τη λειτουργία ολόκληρης της ναυτιλιακής βιομηχανίας. Επιπρόσθετα σε όλα τα παραπάνω, οι νέοι κανονισμοί και η προσπάθεια του κλάδου να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις βιωσιμότητας, ήταν ο καταλύτης για τις τελευταίες εξελίξεις στον κλάδο.

Αυτή τη στιγμή το εκθεσιακό κέντρο θέτει τα όρια στην ανάπτυξη των Ποσειδωνίων, καθώς πλέον δεν έχει άλλους διαθέσιμους χώρους για να φιλοξενήσουμε περισσότερους εκθέτες. Ευελπιστούμε το 2026 να έχει ολοκληρωθεί το αναπτυξιακό του πρόγραμμα και να διαθέτει πλέον πρόσθετες αίθουσες που θα μας επιτρέψουν να προσθέσουμε νέες υπηρεσίες και εκθέτες.

― Τα Ποσειδώνια μετρούν περισσότερο από μισό αιώνα ζωής. Μπορείτε να απαριθμήσετε τις έως σήμερα μεγαλύτερες επιτυχίες τους; Ποια είναι η μεγαλύτερη δυσκολία που συναντήσατε;

Από το «ταπεινό» ξεκίνημά τους, πριν από σχεδόν 60 χρόνια, τα Ποσειδώνια έχουν εξελιχθεί εντυπωσιακά και σήμερα θεωρούνται δικαίως η πιο σημαντική ναυτιλιακή έκθεση στον κόσμο. Αυτή η διαδρομή συνιστά από μόνη της μια πορεία επιτυχίων, καθώς σταδιακά, από την περιορισμένη –αν και φιλόδοξη για την εποχή– Έκθεση στο Ζάππειο (1969), τα Ποσειδώνια μεταφέρθηκαν στον επιβατικό Σταθμό του ΟΛΠ στον Πειραιά, συμβάλλοντας καθοριστικά στη διεθνή προβολή της πόλης ως παγκόσμιο ναυτιλιακό κέντρο, και από εκεί (2006) στο Εκθεσιακό Κέντρο Ελληνικού, στον χώρο του πρώην Ανατολικού Αερολιμένα Αθηνών, για να φτάσουν στο Athens Metropolitan Expo (2012), όπου έως σήμερα καταρρίπτουν το ένα ρεκόρ μετά το άλλο, σε εκθέτες και επισκέπτες.

Οι επιτυχίες μας ήταν ταυτόχρονα και οι μεγαλύτερες δυσκολίες μας, καθότι κάθε αλλαγή εκθεσιακού κέντρου συνεπάγεται πρόσθετες προκλήσεις, αντίδραση από τους εκθέτες, νέες ανησυχίες για την επιτυχία και φυσικά επηρεάζει τη χημεία της έκθεσης. Αλλά μέχρι στιγμής κάθε αλλαγή εκθεσιακού κέντρου αποτέλεσε εφαλτήριο για μεγέθυνση της έκθεσης, συνεπώς κάθε εμπόδιο για καλό.

Μεγάλη δυσκολία αποτέλεσε και η πανδημία, όπως προανέφερα, καθότι απείλησε την επιβίωση όχι μόνο των Ποσειδωνίων, αλλά του συνόλου του εκθεσιακού κλάδου. Αλλά η ολική επαναφορά του κλάδου ανέδειξε τη σημασία που έχουν οι διαπροσωπικές σχέσεις στο επιχειρείν, ενώ η άμεση επαφή μεταξύ των συμμετεχόντων είναι αυτή που επιτρέπει στη ναυτιλία να συνεχίσει να βασίζεται στην ιστορική αρχή «my word is my bond». Η εμπιστοσύνη που δημιουργείται από την προσωπική επαφή και γνωριμία των συμμετεχόντων αποτελεί τη βάση για την ομαλή λειτουργία του κλάδου.

― Τελικά τι κρατάει την ελληνική ναυτιλία στην κορυφή;

Ανθεκτικότητα και προσαρμοστικότητα. Και εξηγούμαι: Η ελληνική ναυτιλία έχει ιδιαίτερη βαρύτητα τόσο για την ελληνική οικονομία (συνεισφέρει το 7%-8% του ΑΕΠ και δημιουργεί πάνω από 100.000 θέσεις εργασίας) όσο και για την παγκόσμια οικονομία. Τα ελληνόκτητα πλοία αποτελούν το 20% του παγκόσμιου στόλου και το 60% του ευρωπαϊκού στόλου. Άρα από όλα τα αγαθά που έρχονται στην Ευρώπη, πάνω από τα μισά μεταφέρονται με ελληνικά πλοία.

Τα προηγούμενα δύσκολα χρόνια, τόσο εξαιτίας της πανδημίας όσο και των συνεχών γεωπολιτικών αναταράξεων, αναδείχθηκε περισσότερο η σημασία της ελληνικής ναυτιλίας για το παγκόσμιο στερέωμα. Τόσο σε επίπεδο αξιοπιστίας –όταν στις πιο αντίξοες συνθήκες λειτούργησε κανονικά και επιτέλεσε το έργο της– όσο και σε επίπεδο ανεξαρτησίας. Ο ελληνικός στόλος παραμένει πάντα ένας από τους πρώτους στόλους, καθώς είναι ανεξάρτητος και έτοιμος να συνεργαστεί με όλες τις χώρες, ανά πάσα στιγμή, και να συνεχίσει να επιτελεί το έργο του.

Αξίζει να σταθούμε στο προφίλ του ελληνικού στόλου: Παλαιότερα θεωρούνταν ο μεγαλύτερος, πλέον δεν είναι μόνο ο μεγαλύτερος, αλλά και ο πιο σύγχρονος και πιο κατάλληλα εξοπλισμένος. Βρισκόμαστε στη διαδικασία υιοθέτησης νέων τεχνολογιών, τόσο για την καλύτερη λειτουργία των πλοίων όσο και για τη μεγαλύτερη προστασία του περιβάλλοντος.

Και βέβαια οι οικογενειακοί δεσμοί και το γεγονός ότι η γνώση και το μεράκι του κλάδου μεταφέρονται από γενιά σε γενιά, με αποτέλεσμα να υπάρχει συνέχεια, τόσο στις ναυτιλιακές εταιρείες όσο και στις παραναυτιλιακές επιχειρήσεις. Βλέπουμε ακόμα και σήμερα να ανοίγουν συνεχώς καινούργιες ναυτιλιακές εταιρείες, γεγονός που μας γεμίζει αισιοδοξία για το μέλλον.