Η καθημερινότητα της καραβομαραγκού Ιωάννας Μουτουσίδη. Οι προκλήσεις του επαγγέλματος και η προσπάθεια να διασωθεί ο ναυτικός πλούτος της χώρας
Στον ταρσανά κατασκευάζονται παραδοσιακά σκάφη από ξύλο. Με το όνομα αυτό ως τοπωνύμιο αναφέρονται πολλές περιοχές – συνήθως όρμοι, όπου υπάρχουν ή υπήρξαν κάποτε παρόμοιες εγκαταστάσεις. Στο καρνάγιο γίνεται η ανέλκυση και καθέλκυση σκαφών για τις απαραίτητες εργασίες συντήρησης και επισκευής. Και στις δύο μονάδες, μια τέχνη με ιστορία που ταξιδεύει αιώνες πίσω, αυτή της ναυπηγοξυλουργικής, πασχίζει να επιβιώσει και να διατηρήσει ζωντανές τις πρακτικές της ελληνική ναυτικής παράδοσης. Δεδομένης της καμπής στο επάγγελμα και του ότι εκλείπουν στη χώρα μας οι αντίστοιχες σχολές για καραβομαραγκούς, η τέχνη ανθεί σε έναν εξαιρετικά κλειστό κύκλο που περνά από γενιά σε γενιά, σε ορισμένα νησιά κυρίως των Κυκλάδων και στα Δωδεκάνησα.
Τι είναι αυτό που θα έκανε έναν νέο τεχνίτη, που δεν τον συνδέει κάποια οικογενειακή δραστηριότητα, να ασχοληθεί με την εν λόγο τέχνη; Η 30χρονη Ιωάννα Μουτουσίδη με καταγωγή από τη Χαλκίδα, επέλεξε να γίνει καραβομαραγκός και δραστηριοποιείται στη Σύρο.
Ιωάννα Μουτουσίδη: Mια 30χρονη καραβομαραγκός
Αρχικά σπούδασε στο τμήμα μηχανικών σχεδίασης προϊόντων και συστημάτων του Πανεπιστημίου Αιγαίου και έπειτα σε μια σχολή παραδοσιακής ξυλοναυπηγικής στη Χώρα των Βάσκων για τρία χρόνια. Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα, έστησαν με τον σύντροφό της, Γιάννη Μπορμπαντωνάκη, το δικό τους μικρό εργαστήριο και έριξαν στο νερό το πρώτο τους σκάφος. Πώς ξεκίνησαν όμως όλα αυτά;
«Την τέχνη της ξυλοναυπηγικής την ερωτεύτηκα και την ακολούθησα λόγω του Νίκου Δαρουκάκη – wooden boat builder & designer στην Αίγινα. Πριν λίγα χρόνια βρισκόταν στο καρνάγιο του Μαυρίκου στη Σύρο και σκάρωνε ένα ξύλινο ιστιοφόρο. Εκεί έτυχε να τον γνωρίσουμε με τον Γιάννη και μέσα από τις ιστορίες του και το πάθος του την ξυλογλυπτική, μπήκαμε σε διαδικασία να ψάξουμε, να μελετήσουμε και εν τέλει να την ακολουθήσουμε.
»Εκεί επίσης γνωρίσαμε και τον τότε βοηθό του, Πάρη Αρμενάκη, και πλέον οι τρεις μας συνεργαζόμαστε σε διάφορα πρότζεκτ. Για παράδειγμα αναλαμβάνουμε την κατασκευή, ανακατασκευή και συντήρηση ξύλινων σκαφών».
Σε σχέση με τις περασμένες δεκαετίες, οι ναυπηγήσεις σήμερα αφορούν συνήθως μικρότερα σκάφη, όπως τουριστικά και αλιευτικά, το καθένα με τις δικές του ιδιαιτερότητες ως προς τoν σχεδιασμό. Παράδειγμα αποτελεί το παραδοσιακό καναδικό, τρίμετρο σκαφάκι με ιστιοφορία, που κατασκεύασαν πρόσφατα.
«Το εργαστήριό μας είναι μικρό, έχει όμως χώρο για να σκαρώνουμε βάρκες μέχρι επτά μέτρα. Κατά κύριο λόγο φτιάχνουμε ιστιοφόρα και κωπήλατα, τα οποία είναι συνήθως αναψυχής. Κάποια ξύλα που χρησιμοποιούνται είναι το πεύκο, ο δρυς, η ακακία, το καραγάτσι, το έλατο και το κυπαρίσσι από ελληνικά, ενώ προτιμούμε και ξυλία από εξωτικά δέντρα όπως είναι το τικ, το ιρόκο, το νιαγκόν, το σίπο που δεν τα βρίσκεις στην Ελλάδα. Το κάθε ξύλο έχει τις δικές του ιδιότητες και χαρακτηριστικά και χρησιμοποιείται σε διαφορετικά μέρη του σκάφους.
Οι προκλήσεις στο επάγγελμα του καραβομαραγκού
»Βασικό χαρακτηριστικό της δουλειάς είναι ότι πρέπει να λαμβάνεις υπόψη σου πολλές παραμέτρους ταυτόχρονα, γιατί όλα τα στάδια είναι αλληλένδετα. Η λεπτομέρεια είναι επίσης πολύ σημαντική για λόγους πλευστότητας, αντοχής, ασφαλείας και αισθητικής. Το κάθε πρότζεκτ από μόνο του είναι μια ευχάριστη πρόκληση!»
Η Σύρος δεν επιλέχθηκε τυχαία από την Ιωάννα. Κατά τα πρώτα χρόνια ίδρυσης του ελληνικού κράτους, υπήρξε στο εμπορικό επίκεντρο της χώρας με πληθώρα ναυπηγείων. Σήμερα αυτά μπορεί να είναι μετρημένα στα δάχτυλα, αλλά αποτελούν τις παλαιότερες επιχειρήσεις στο νησί. Αναρωτιέμαι πώς είναι η καθημερινότητα στο εργαστήριό της στην Ερμούπολη.
«Τη Σύρο την επιλέξαμε γιατί είναι ένα μέρος με πλούσια ναυπηγική παράδοση. Επίσης το λιμάνι της έχει καλό δίκτυο με το γύρω νησιωτικό σύμπλεγμα κάτι που διευκολύνει τη δουλειά. Τυπική μέρα όπως θα την όριζε κάποιος που εργάζεται σε ένα γραφείο, δεν υπάρχει πιστεύω. Ανάλογα με τη δουλειά που έχουμε αναλάβει μπορεί να βρισκόμαστε στο εργαστήριο, στο καρνάγιο, σε κάποιον ιδιωτικό χώρο που υπάρχει το σκάφος, στη Σύρο, στην Πάρο ή κάπου αλλού.
»Τα καρνάγια ιστορικά και λόγω πρακτικότητας βρίσκονται κοντά στη θάλασσα κι αποτελούν ένα προνομιακό γεωγραφικό χώρο εργασίας, εκτεθειμένα βέβαια σε όλες τις καιρικές συνθήκες όπως ήλιο, κρύο κι άνεμο. Το κάθε καρνάγιο έχει τη δική του ομορφιά και ιδιαιτερότητες».
Η Ιωάννα Μουτουσίδη για τον ναυτικό πλούτο της χώρας
Σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Ναυτιλίας, τα προηγούμενα χρόνια καταστράφηκαν πάνω από 10.000 παραδοσιακά αλιευτικά πλοία, στο πλαίσιο του πρόγραμματος απόσυρσης αλιευτικών σκαφών για τη μείωση της υπεραλίευσης. Πολλά από αυτά θα μπορούσαν να μετατραπούν σε ιδιωτικά ή επαγγελματικά σκάφη αναψυχής. Παράδειγμα αποτελούν τα 450 πλοία αναψυχής που έχουν χαρακτηριστεί ως παραδοσιακά, τα οποία σήμερα δουλεύουν με τουρίστες. Θα μπορούσε να ανακάμψει η ναυπηγική τέχνη μετά από αυτό το πλήγμα;
«Παρατηρώ ανά περιόδους πως υπάρχει κάποια κινητοποίηση και μια ανάγκη ως προς τη διατήρηση της τέχνης της ξυλοναυπηγικής, και αυτό μόνο θετικό μπορεί να χαρακτηριστεί. Τα τελευταία χρόνια το ναυτικό μουσείο στη Σάμο κάνει αξιόλογες προσπάθειες να δημιουργήσει μια σχολή ξυλοναυπηγικής όπου νέα άτομα θα μπορέσουν να διδαχθούν την τέχνη. Τα νέα άτομα είναι απαραίτητος συνδετιός κρύκος ώστε να μπορέσει να υπάρξει και μελλοντικά η τέχνη, που είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον ναυτικό μας πολιτισμό. Όσο για τον τελευταίο, θα μπορούσαμε να τον αξιοποιήσουμε και να τον διασώσουμε. Συνηθίζουμε να τον μνημονεύουμε ως κάτι παρελθοντικό και όχι σαν κάτι ζωντανό και εξελίξιμο».
