«Ένα παιδί μετράει τα άστρα»: Πρεμιέρα με Λουντέμη στις Πανελλήνιες

Οι Πανελλήνιες 2024 ξεκίνησαν για τα ΕΠΑΛ και οι υποψήφιοι εξετάστηκαν σήμερα (30.5) στο μάθημα των Νέων Ελληνικών και σε θέματα για το Βιβλίο και τη Φιλαναγνωσία, ενώ ως λογοτεχνικό κείμενο κλήθηκαν να απαντήσουν σε ερωτήσεις, διαβάζοντας απόσπασμα από το μυθιστόρημα του Μενέλαου Λουντέμη «Ένα παιδί μετράει τ' άστρα». 

Ήδη το Υπουργείο Παιδείας έδωσε στη δημοσιότητα τα θέματα που έπεσαν σήμερα στις Πανελλήνιες 2024 και το μάθημα των Νέων Ελληνικών (δείτε τα θέματα ΕΔΩ). Οι υποψήφιοι κλήθηκαν να απαντήσουν σε ερωτήσεις κατανόησης διασκευασμένου άρθρου από το διαδίκτυο σχετικά με το Βιβλίο, τη σημασία, αλλά και τη χρησιμότητά του για τον άνθρωπο, ενώ κλήθηκαν να γράψουν κείμενο ομιλίας για τη φιλαναγνωσία, στην οποία θα παρουσίαζαν την αξία του βιβλίου για τον άνθρωπο. Σε ό,τι αφορά το λογοτεχνικό κείμενο, οι υποψήφιοι μελέτησαν απόσπασμα από το βιβλίο του Μενέλαου Λουντέμη, «Ένα παιδί μετράει τ' άστρα» και κλήθηκαν να απαντήσουν σύντομα - μεταξύ άλλων - στο ερώτημα «ποια θεωρείτε ότι είναι η στάση των νέων της εποχής μας απέναντι στο βιβλίο;»

Ποιος ήταν ο Μενέλαος Λουντέμης και τι πραγματεύεται το έργο του «Ένα παιδί μετράει τ' άστρα» που «έπεσε» στις Πανελλήνιες 

Το μυθιστόρημα «Ένα παιδί μετράει τ' άστρα» είναι από τα πιο γνωστά έργα του Μενέλαου Λουντέμη. Το βιβλίο περιγράφει τους αγώνες και τους κόπους που καταβάλει ένα παιδί, ο Μέλιος, για να μορφωθεί, να πάει στο σχολείο και τελικά να επιβιώσει.

Το μυθιστόρημα ξεκινάει με τη χαρακτηριστική φράση: «Ο αέρας φύσαγε σα γύφτος» και εξιστορεί την περιπέτεια του Μέλιου Καδρά -ενός φτωχού και ορφανού αγοριού: Στο χωριό του Μέλιου το αφεντικό του δεν τον αφήνει να μορφωθεί, διότι υποστηρίζει πως θα του αποσπά την προσοχή από τη δουλειά. Ένας καλός δάσκαλος του χωριού θα καταλάβει τη δίψα του παιδιού για μάθηση και θα του δώσει, αρχικά, κάποια βιβλία. Ο Μέλιος μοιάζει να συγκλονίζεται από τα βιβλία, όσες φορές κι αν τα διαβάσει. Η όρεξή του για μάθηση, τελικά, θα τον προδώσει στο αφεντικό, που μόλις μαθαίνει ότι ο Μέλιος ασχολείται με τα βιβλία θυμώνει πολύ και του απαγορεύει να ξανασυναντήσει τον δάσκαλο. Οι δρόμοι του παιδιού και του δασκάλου χωρίζουν, ο Μέλιος πηγαίνει στην πόλη ολομόναχος, για να πάει σχολείο. Εκεί, θα ζήσει την αδικία και το δίκιο, την αγάπη και το μίσος, την καλοσύνη και την κακία, τη φιλία και την έχθρα, αλλά ο μόνιμος συνοδοιπόρος του σε αυτό το κακοτράχαλο ταξίδι θα είναι πάντα το βιβλίο και η αστείρευτη δίψα του για μάθηση.

Το μυθιστόρημα χαρακτηρίζεται ως αυτοβιογραφικό. Διακρίνεται από λυρισμό, και από ζωντανούς χαρακτήρες που έχουν βάθος. Στο μυθιστόρημα, επίσης, χρησιμοποιείται απλή δημοτική γλώσσα με ιδιωματισμούς. Το βιβλίο «Ένα παιδί μετράει τ' άστρα» έχει μεταφερθεί και στο θέατρο.

Ο συγγραφέας του μυθιστορήματος, Μενέλαος Λουντέμης, γεννήθηκε στο χωριό Αγία Κυριακή του Αιγιαλού (Γιάλοβα) Μικράς Ασίας το 1912. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στη Μακεδονία. Το λογοτεχνικό του ψευδώνυμο το εμπνεύστηκε από τον ποταμό Λουδία της μετέπειτα πατρίδας του. Πρωτοεμφανίστηκε στα ελληνικά γράμματα σε πολύ νεαρή ηλικία, δημοσιεύοντας ποιητικές συλλογές στην «Αγροτική Ιδέα» της Έδεσσας το 1927 και το 1928, τις οποίες υπέγραφε με το πραγματικό του όνομα (Δημήτριος Βαλασιάδης). Γύρω στο 1930 δημοσιεύει ποιήματα και διηγήματα του στο περιοδικό «Νέα Εστία». Η πρώτη φορά που χρησιμοποίησε το ψευδώνυμό του ήταν το 1934 στο διήγημα «Μια νύχτα με πολλά φώτα κάτω από μια πόλη με πολλά αστέρια». Τιμήθηκε με το Κρατικό βραβείο Πεζογραφίας το 1938 για τη συλλογή διηγημάτων του. Τα πλοία δεν άραξαν και με τη Χρυσή Δάφνη Πανευρώπης στο Παρίσι το 1951. Επίσης τιμήθηκε και με το βραβείο «Μενέλαου Λουντέμη» που το καθιέρωσε προς τιμήν του η Ελληνική Εταιρία Λογοτεχνών και απονέμεται κάθε χρόνο στο καλύτερο πεζογράφημα του προηγούμενου έτους.

Πρόσφυγας από την Αγία Κυριακή της Γιάλοβας (Αιγιαλός) της Μικράς Ασίας μετά τον Μεγάλο Ξεριζωμό της Μικρασιατικής Καταστροφής,εγκαθίσταται με την οικογένεια του πρώτα στην Αίγινα, μετά στην Έδεσσα και τελικά στο χωριό Εξαπλάτανος της Πέλλας, στο οποίο έζησε από το 1923 μέχρι το 1932 που έφυγε για την Κοζάνη. Έζησε για λίγο στο κρατικό οικοτροφείο της Έδεσσας. Η οικογένεια του ήταν εύπορη, αλλά χρεοκόπησε κατά τη Μικρασιατική Καταστροφή και ο Λουντέμης αναγκάστηκε να εργαστεί σκληρά στην εφηβεία του ως λαντζιέρης, λούστρος, ψάλτης, δάσκαλος σε χωριά της Αλμωπίας, ακόμη και ως επιστάτης στα υπό κατασκευή την εποχή εκείνη, έργα του Γαλλικού ποταμού. Στην Δ΄ τάξη του - εξατάξιου τότε - Γυμνασίου «αποσύρθηκε» για πολιτικούς λόγους και απεβλήθη απ' όλα τα Γυμνάσια της χώρας. (Η στράτευσή του στην Αριστερά και η πολιτική δράση μέσα από τις γραμμές του ΚΚΕ του στοίχισε την αποβολή του απ' όλα τα γυμνάσια της χώρας.

Μέσα από συνεχείς μετακινήσεις, από την Έδεσσα σε ένα οικοτροφείο της Κοζάνης κι από εκεί στο Βόλο, ακολουθώντας κάποιο περιφερόμενο «μπουλούκι» της εποχής, φτάνει τελικά στην Αθήνα και συνδέεται στενά με τους Κώστα Βάρναλη, Άγγελο Σικελιανό και Μιλτιάδη Μαλακάση. Ο τελευταίος θα τον βοηθήσει να διοριστεί βιβλιοθηκάριος της «Αθηναϊκής Λέσχης» το 1938 και να ανασάνει κάπως οικονομικά.[2] Την ίδια εποχή, η φιλία του με τον καθηγητή της Φιλοσοφικής Νικόλαο Βέη, θα τον βοηθήσει να παρακολουθήσει ως ακροατής μαθήματα στη Φιλοσοφική Σχολή των Αθηνών. Θα ακολουθήσουν αρκετές συγγραφικές επιτυχίες και θα γίνει μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών, με πρόεδρο τότε τον Nίκο Καζαντζάκη.

Στην κατοχή πήρε ενεργό μέρος στην Εθνική Αντίσταση στο πλευρό του ΕΑΜ και διετέλεσε γραμματέας της οργάνωσης διανοουμένων. Κατά τον εμφύλιο συλλαμβάνεται και δικάζεται για εσχάτη προδοσία και καταδικάζεται σε θάνατο - ποινή του δεν εκτελέστηκε ποτέ. Αντ' αυτού, εξορίζεται σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Μακρόνησο και στον Άι Στράτη, μαζί με τον Θεοδωράκη, τον Ρίτσο, τον Κατράκη, τον Θέμο Κορνάρο και πολλούς άλλους.

Το 1956 δικάζεται εκ νέου για το βιβλίο του «Βουρκωμένες μέρες» και απαγορεύεται η κυκλοφορία των βιβλίων του. Μετά τη δίκη εκπατρίζεται στο Βουκουρέστι και το 1967 χάνει την ελληνική ιθαγένεια από τη δικτατορία του Παπαδόπουλου. Το 1956 εξελέγη μέλος του Παγκοσμίου Συμβουλίου της Ειρήνης. Στη Ρουμανία συνεχίζει το συγγραφικό του έργο, ως και λίγο μετά τη μεταπολίτευση. Την περίοδο της αυτοεξορίας ο Λουντέμης πραγματοποίησε αρκετά ταξίδια, φτάνοντας μέχρι την Κίνα και το Βιετνάμ. Το οδοιπορικό του αυτό το αποτύπωσε το 1966 στο βιβλίο του «Μπατ-Τάι». Το 1976 επανακτά την ελληνική του ιθαγένεια και επιστρέφει στην Ελλάδα. Ένα χρόνο αργότερα, το 1977, πεθαίνει από καρδιακή προσβολή και η σορός του εκτίθεται σε λαϊκό προσκύνημα.

Βιβλία του μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες, κυρίως στις ανατολικές χώρες, όπως η Πολωνία, η Ρουμανία, η Βουλγαρία κ.ά. Επίσης κάποια απ' αυτά μεταφράστηκαν στα κινεζικά και στα βιετναμέζικα. Στην Ευρώπη δημοσιεύθηκαν αρκετά αποσπάσματα από το έργο του, κυρίως σε καλλιτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες. Το μυθιστόρημα του «Ένα παιδί μετράει τ' άστρα» έχει μεταφραστεί και στα γερμανικά. Κάποια ποιήματα του μελοποιήθηκαν, με γνωστότερα το «Ερωτικό κάλεσμα» από τους αδερφούς Κατσιμίχα και το «Οι κερασιές θ’ ανθίσουνε και φέτος» που ερμηνεύει η Ελένη Βιτάλη, σε μουσική του Σπύρου Σαμοΐλη. Επίσης έχει μελοποιηθεί το ποίημα του "ΕΙΜΑΙ ΚΑΛΑ", από τον Σπύρο Σαμοΐλη, που κυκλοφορεί σε δίσκο, μαζί με άλλα ποιήματα, με τον γενικό τίτλο "ΚΡΑΥΓΗ ΣΤΑ ΠΕΡΑΤΑ" και ερμηνευτές τον Χρήστο Στυλιανέα και την Ισιδώρα Σιδέρη.

Ο Μενέλαος Λουντέμης άφησε πίσω του πνευματική κληρονομιά περίπου σαράντα πέντε βιβλίων, που τον καθιστούν έναν από τους πολυγραφότερους Έλληνες συγγραφείς και μια κόρη, τη Μυρτώ. Ο Λουντέμης ανήκει στους Έλληνες λογοτέχνες του μεσοπολέμου που στράφηκαν προς τον κοινωνικό ρεαλισμό. Το έργο του καθίσταται ιδιότυπο λόγω του "ερασιτεχνικού" τρόπου γραφής του συγγραφέα, τον οποίον υπηρέτησε με πλήρη συνείδηση, καθώς ο ίδιος υποστήριζε πως δεν τον ενδιαφέρει η Τέχνη. Αντίθετα, σκοπός του είναι η καταγραφή της πραγματικότητας και η κατάδειξη της κοινωνικής ανισότητας. Το έργο του εντάσσεται στο ρεύμα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού (Μαξίμ Γκόρκι, Κνουτ Χάμσουν): ρεαλιστική απεικόνιση τοπίων και προσώπων με έντονη αισθηματολογία, που αγγίζει κάποτε και το μελοδραματισμό, βιωματική γραφή, ηθογραφικά και συμβολικά στοιχεία. Ο Μενέλαος Λουντέμης έχει την τάση να στρέφεται γύρω από ένα κεντρικό πρόσωπο - αφηγητή, που ανήκει στους περιθωριακούς τύπους των καταπιεσμένων κοινωνικά στρωμάτων.