Σαν σήμερα, ο πόλεμος που κήρυξε η Τουρκία στην Ελλάδα το 1897

Σαν σήμερα, στις 5 Απριλίου 1897, ο Σουλτάνος κήρυξε τον πόλεμο στην Ελλάδα. Ο Ελληνοτουρκικός Πόλεμος του 1897, γνωστός και ως «Μαύρο '97» ή «Ατυχής Πόλεμος», απετέλεσε την πρώτη πλήρους κλίμακας πολεμική εμπλοκή της Ελλάδας, 67 χρόνια μετά από την απόκτηση της ανεξαρτησίας της.

Το Κρητικό Ζήτημα ως αίτιο του Μαύρου '97

Η αναμέτρηση μεταξύ του Βασιλείου της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, έγινε με αφορμή το Κρητικό Ζήτημα, με την πρώτη τουφεκιά να πέφτει στις 6 Απριλίου, ενώ οι πολεμικές συγκρούσεις τερματίστηκαν στις 8 Μαΐου του ίδιου χρόνου με ήττα της Ελλάδας.

Κυβερνήτης της Ελλάδας το 1896 ήταν ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης, ο οποίος είχε να αντιμετωπίσει την κατάσταση στην Κρήτη, που βρισκόταν τότε υπό οθωμανικό ζυγό, ταυτόχρονα με μεγάλα και δυσεπίλυτα οικονομικά προβλήματα.

Η Κρήτη εκείνη την εποχή  ήταν υπό την διοίκηση του Καραθεοδωρή Πασά, ελληνικής καταγωγής, αλλά το φιλελεύθερο πνεύμα του εξόργισε τους Τουρκοκρητικούς, οι οποίοι αποφάσισαν να εξεγερθούν. Σημειωθήκαν ταραχές και δολοφονίες χριστιανών προκρίτων, κάτι συνηθισμένο στη διαβίωση μουσουλμάνων και χριστιανών στην Κρήτη.

Ο τουρκαλβανός Τουρχάν Πασάς διαδέχθηκε τον Καραθεοδωρή Πασά, αλλά και αυτός δεν έγινε αποδεκτός από τους ομοδόξους του. Με προτροπή των μεγάλων δυνάμεων, τη διοίκηση της Κρήτης ανέλαβε ο χριστιανός Γεώργιος Βέροβιτς, πρώην διοικητής της Σάμου. Η κατάσταση, όμως, παρέμεινε σε ένταση και οι δολοφονίες συνεχίζονταν. Οι χριστιανοί Έλληνες, που αποτελούσαν το 80% των κατοίκων της Κρήτης, είχαν ξεσηκωθεί και ζητούσαν αυτονομία.

Οι Μεγάλες Δυνάμεις στέλνουν ενισχύσεις στη Κρήτη

Οι Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής, η Αγγλία, η Γαλλία, η Ρωσία, η Αυστρία και η Ιταλία έστειλαν από ένα πλοίο στην Κρήτη για την προστασία των υπηκόων τους. Το ίδιο ήθελε να πράξει και η Ελλάδα, αλλά εμποδίστηκε από τους πρεσβευτές των Μεγάλων Δυνάμεων στην Αθήνα. Πάντως, βοήθεια έφθανε από την Ελλάδα στην Κρήτη, χάρη σε ιδιώτες και συγκεκριμένα την Εθνική Εταιρεία.

Μετά από έντονες πιέσεις, ο Σουλτάνος δέχθηκε να διορίζει χριστιανό διοικητής της Κρήτης με τη σύμφωνη γνώμη των μεγάλων Δυνάμεων, αλλά την ίδια ώρα ενθάρρυνε τους Τουρκοκρητικούς να γίνονται καθημερινά πιο επιθετικοί.

Ελληνικά στρατεύματα φθάνουν στο νησί

Στις 24 Ιανουαρίου 1897 οι μουσουλμάνοι προέβησαν σε σφαγές χριστιανών στα Χανιά. Ο Δηληγιάννης, σε δύσκολη θέση και υπό πίεση, αναγκάσθηκε να στείλει στρατιωτικές δυνάμεις στην Κρήτη, γνωρίζοντας ότι αυτό θα ήταν αιτία πολέμου για την Υψηλή Πύλη. Στολίσκος πολεμικών πλοίων κατευθύνθηκε στο νησί υπό τον γιο του βασιλιά, Γεώργιο, ενώ ο συνταγματάρχης Τιμολέων Βάσσος με χίλιους άνδρες αποβιβάσθηκε στον όρμο του Κολυμπαρίου (δυτικά των Χανίων), με εντολή να καταλάβει την Κρήτη εν ονόματι του Βασιλιά Γεωργίου Α'.

Η πρώτη επιτυχία της εκστρατείας

Στις 7 Φεβρουαρίου η Ελλάδα είχε την πρώτη επιτυχία, όταν κατανίκησε τετραπλάσια δύναμη τουρκοκρητών και οθωμανικών δυνάμεων. Στρατιωτικά αγήματα είχαν αποβιβάσει στο νησί και οι Μεγάλες Δυνάμεις, που απαγόρευσαν κάθε περαιτέρω επιθετική ενέργεια στον Βάσσο και τους άνδρες του. Με την παρουσία ελληνικών δυνάμεων στην Κρήτη, ο Σουλτάνος δεν είχε άλλη δυνατότητα, παρά να κηρύξει τον πόλεμο κατά της Ελλάδας. Το έπραξε στις 5 Απριλίου 1897.

Την εποχή εκείνη, η ελληνοτουρκική μεθόριος διέτρεχε τη γραμμή από την Άρτα ως τον Όλυμπο. Οι Οθωμανοί είχαν 121.500 άνδρες και 1.300 ιππείς, με αρχηγό τον Ετέμ Πασά. Οι ελληνικές δυνάμεις παρέταξαν 54.000 άνδρες και 500 ιππείς, με επικεφαλής τον διάδοχο Κωνσταντίνο.

Η πρώτη εβδομάδα των επιχειρήσεων αναλώθηκε σε μάχη χαρακωμάτων, μέχρι που στις 12 Απριλίου η Λάρισα καταλήφθηκε από τους Τούρκους, αφού προηγουμένως είχε εκκενωθεί από τους κατοίκους της. Την ίδια μέρα, τουρκική δύναμη κατευθύνθηκε στο Βελεστίνο, όπου αντιμετωπίστηκε από τον Συνταγματάρχη Σμολένσκη και την ταξιαρχία του.

Μετά από ήττες στα Φάρσαλα και στον Δομοκό, ο δρόμος ήταν ανοιχτός για την Αθήνα για τους Οθωμανούς. Σε μια ύστατη προσπάθεια, ο Σμολένσκης, που αποδείχθηκε ο πιο αξιόπιστος στρατιωτικός, διατάχθηκε από τον Κωνσταντίνο να κρατήσει το πέρασμα στις Θερμοπύλες.

Οι Μεγάλες Δυνάμεις επενέβησαν την τελευταία στιγμή

Δεν χρειάστηκε, γιατί επενέβησαν οι Μεγάλες Δυνάμεις. Ο τσάρος Νικόλαος Β', συγγενής του έλληνα βασιλιά Γεωργίου Α', έπεισε τον Σουλτάνο να διατάξει κατάπαυση του πυρός, με τους Οθωμανούς να έχουν ανακαταλάβει όλη τη Θεσσαλία. Στην Ήπειρο οι δυνάμεις του συνταγματάρχη Μάνου κράτησαν τη γραμμή Άρτας – Πέτα και προήλασαν μέσα σε τουρκικό έδαφος. Οι απώλειες για την ελληνική πλευρά ήταν 672 νεκροί, 2.383 τραυματίες και 252 αιχμάλωτοι και για την τουρκική 1.111 νεκροί, 3.238 τραυματίες και 15 αιχμάλωτοι.

Η έλλειψη προετοιμασίας από τον ελληνικό στρατό και η απουσία ξεκάθαρου πλάνου ήταν οι βασικότερες αιτίες για την ήττα στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897. Η κυβέρνηση Δηλιγιάννη, για να αντιμετωπίσει το οικονομικό πρόβλημα της χώρας, είχε περικόψει τις στρατιωτικές δαπάνες, ενώ ο κομματισμός βασίλευε στο στρατό.

Θεόδωρος Πάγκαλος: Η κατάστασις του στρατού μας ήτο οικτρά

Ο στρατηγός και μετέπειτα δικτάτωρ Θεόδωρος Πάγκαλος χαρακτηρίζει στα Απομνημονεύματά του «ένοπλο συρφετό» το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα και αναφέρει σχετικά: «Η κατάστασις του στρατού μας ήτο οικτρά… Τα στελέχη του πεζικού, εκτός ολίγων, ήσαν τελείως αμαθή και ανίκανα. Η μεγίστη πλειοψηφία των ανωτέρων αξιωματικών απετελείτο από αγαθούς τύπους, των οποίων η στρατιωτική μόρφωσις περιωρίζετο εις την τακτικήν της καταδιώξεως, ληστών, φυγοδίκων και ζωοκλεπτών… Αυτός ήτο στρατός, διά του οποίου η ανεκδιήγητος εκείνη κυβέρνησις ενόμιζεν ότι θα νικήση την Τουρκική Αυτοκρατορία…».

Στις 22 Νοεμβρίου 1897 υπογράφεται η Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης

Το οριστικό τέλος του ελληνοτουρκικού πολέμου γράφτηκε στις 22 Νοεμβρίου 1897 στην Κωνσταντινούπολη. Ο Θεόδωρος Δηληγιάννης είχε παραιτηθεί υπό το βάρος της ήττας και τη Συνθήκη της υπέγραψε ο Αλέξανδρος Ζαΐμης. Με τη συμφωνία, που επεξεργάστηκαν οι Μεγάλες Δυνάμεις, οι εδαφικές απώλειες για την Ελλάδα ήταν μικρές, αφού επανέκτησε τη Θεσσαλία, την οποία είχε χάσει στο πεδίο της μάχης.

Οι συνέπειες του πολέμου

Η Ελλάδα υποχρεώθηκε να καταβάλει μια υπέρογκη αποζημίωση στην Τουρκία (4.000.000 τουρκικές λίρες), ως πολεμική επανόρθωση. Αναγκάσθηκε να λάβει ένα ακόμη δάνειο και προκειμένου να ξεπληρώσει το δυσβάστακτο χρέος της τέθηκε υπό Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο.

Αυτό είχε ως συνέπεια να εκχωρήσει πηγές των δημοσίων εσόδων στους πιστωτές της και να δημιουργηθούν έτσι τα περίφημα μονοπώλια στο τσιγαρόχαρτο, το αλάτι, το πετρέλαιο, τον καπνό, τα σπίρτα και τα τραπουλόχαρτα, που θα διατηρηθούν μέχρι την είσοδο της χώρας μας στην ΕΟΚ το 1981.

Η Κρήτη απέκτησε την αυτονομία της το 1898 και ενσωματώθηκε τελικά στην Ελλάδα το 1913.