Γυναικοκτονία έξω από ΑΤ: Προστατεύουμε πραγματικά τις γυναικείες ζωές;

H Κυριακή Γρίβα είναι ένα ακόμη πρόσωπο σε μια μακρά λίστα γυναικοκτονιών στη χώρα, το 5ο για το 2024. Ήταν μόλις 28 χρονών, νηπιαγωγός, θύμα ενδοοικογενειακής βίας από τον πρώην αρραβωνιστικό της, τον 39χρονο Θάνο, που φέρεται να αντιμετωπίζει ψυχολογικά προβλήματα και να έκανε χρήση ναρκωτικών ουσιών. Η Κυριακή Γρίβα συνειδητοποίησε ότι αυτή δεν ήταν η ζωή που ήθελε να ζήσει και αποφάσισε να αλλάξει σελίδα. Χωρίσε. Η απόφασή της, η ελεύθερη βούλησή της για το τι θα κάνει με τη ζωή της και το σώμα της δεν είναι κάτι που έγινε αποδεκτό από τον πρώην σύντροφό της, κατά τα πρότυπα του πατριαρχικού μοντέλου εξουσίας. Ο 39χρονος δεν θα επέτρεπε στο «κτήμα» του να τον εγκαταλείψει. Το ότι την σκότωσε έξω από το Αστυνομικό Τμήμα, όπου η Κυριακή είχε προσφύγει να ζητήσει προστασία, είναι απλώς η σταγόνα που ξεχειλίζει το ποτήρι της οργής.  

Γυναικοκτονία έξω από αστυνομικό τμήμα 

Δεν ικέτευσε αρκετά η 28χρονη την αξιωματικό υπηρεσίας και την επόπτρια του ΑΤ Αγίων Αναργύρων; Δεν το έκανε με τον σωστό τρόπο; Πώς δύο γυναίκες αστυνομικοί αφήνουν μια φοβισμένη, κακοποιημένη γυναίκα να βγει από το Αστυνομικό Τμήμα χωρίς να διασφαλίσουν την προστασία της, έστω μέχρι να φτάσει στο σπίτι της; Πώς δεν κάνουν αυτό που θα έκανε η καθεμία από εμάς, αν μας χτυπούσε την πόρτα ένα φοβισμένο πλάσμα; Ένας φίλος σχολίασε ότι «η Κυριακή πήγε να βρει προστασία στο οικείο ΑΤ· περισσότερους θα έβρισκε σε οικείο Everest». Πόσο αλήθεια. Και όχι μόνο αριθμητικά. Ίσως και από την άποψη της διάθεσης για βοήθεια. Μπορώ να φανταστώ ότι ένας – δύο άνθρωποι θα προσφέρονταν να την συνοδεύσουν στο σπίτι. Όχι, πως θα μπορούσαν να σταματήσουν το δολοφονικό αμόκ του πρώην συντρόφου. Πιθανότατα όχι, όπως απέδειξε και το γεγονός ότι η Κυριακή είχε έναν φίλο μαζί της, που όμως δεν μπόρεσε να σταματήσει τον δολοφόνο. Γιατί η αλήθεια είναι πως οι περισσότερες/οι από εμάς δεν είμαστε εκπαιδευμένες/οι να μπορούμε να σταματάμε δολοφονικές επιθέσεις εις βάρος μας ή εις βάρος ανθρώπων που συνοδεύουμε για να μην είναι μόνες/οι σε μια δύσκολη στιγμή. Σε αντίθεση με τους αστυνομικούς. Όπως ο φρουρός του ΑΤ Αγίων Αναργύρων, για παράδειγμα, που όπως όλοι οι φρουροί Αστυνομικών Τμημάτων και άλλων ευαίσθητων υπηρεσιών, είναι εκεί για να εμποδίσουν μια επίθεση στο κτίριο -δηλαδή (υποτίθεται ότι) επαγρυπνούν, ειδικά τις βραδινές ώρες. Το τι έκανε ή δεν έκανε το προσωπικό του ΑΤ Αγίων Αναργύρων είναι κάτι που θα διαπιστώσει η εισαγγελική έρευνα, βέβαια, αλλά το γεγονός παραμένει. Και μια γυναικοκτονία έξω από Αστυνομικό Τμήμα εκτός από την ουσία, έχει και κορυφαία σημειολογική αξία. Αν μια γυναίκα δεν μπορεί να προστατευθεί εκεί και από εκείνους που ως κοινωνία έχουμε συμφωνήσει ότι είναι οι αρμόδιοι για την προστασία μας και την αντιμετώπιση της εγκληματικότητας, τότε πού; Τότε ποιος;

Πώς θα προστατέψουμε τις γυναίκες;

Το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη διαβεβαιώνει ότι υπάρχουν πρωτόκολλα, ότι οι αστυνομικοί εκπαιδεύονται, πως ανοίγουν συνεχώς νέα γραφεία ενδοοικογενειακής βίας και πως το panic button σώζει ζωές. Καμία αντίρρηση. Ωστόσο, αυτά δεν αρκούν. Ο δρόμος για να φθάσουμε εκεί που θέλουμε είναι μακρύς και η διαδικασία αποδεδειγμένα έχει τρύπες. Στο μεταξύ, οι δολοφονίες συνεχίζονται. Γυναίκες χάνουν τη ζωή τους, ανεξαρτήτως αν έχουν κάνει ό,τι περνά από το χέρι τους για να σωθούν. Ούτε η Κυριακή Γρίβα σώθηκε. Όπως δεν σώθηκαν και άλλες πριν από εκείνην. Όπως δεν θα σωθεί και η επόμενη από εμάς. Αν δεν πάρουμε, ως κοινωνία, στα σοβαρά ότι οι γυναίκες κινδυνεύουν και ότι οι ζωές τους έχουν αξία. Δεν είναι μόνο ότι είναι ισότιμες με κάθε άνδρα πολίτη αυτής της χώρας και άρα δικαιούνται προστασίας, αλλά πρέπει να αποδεχθούμε ότι αντιμετωπίζουν έναν έξτρα κίνδυνο συγκριτικά με τους άνδρες συμπολίτες: την πατριαρχία -με όποιον τρόπο αυτή εκδηλώνεται- και άρα θα πρέπει να κάνουμε περισσότερα. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να τις προστατεύσουμε με κάθε τρόπο, με κάθε κόστος.

Ίσως και πολιτικό κόστος σε ό,τι αφορά την κυβέρνηση. Γιατί ίσως η κυβέρνηση θα πρέπει να σκεφτεί σοβαρά την αξία της ζωής, την αξία της ζωής μιας γυναίκας, κάθε γυναίκας, και να προχωρήσει πάρα πέρα από τα panic button και τα Τμήματα Ενδοοικογενειακής Βίας. Δεδομένου ότι η «αποδοχή του όρου γυναικοκτονία», στις μέρες μας, δεν είναι καμιά φοβερά προωθημένη αντίληψη (ούτε μας κάνουν χάρη που τον αποδέχονται), ίσως θα πρέπει να εξετάσουν τη νομική κατοχύρωση του όρου. Η συζήτηση ανοίγει κάθε φορά που χάνεται μια γυναίκα και διαρκεί μερικά 24ωρα, όσο το θέμα είναι στην επικαιρότητα. Ίσως αυτή τη φορά θα μπορούσαμε να συζητήσουμε πιο σοβαρά το ζήτημα της θέσπισης του αδικήματος της γυναικοκτονίας. Δεν θα είμαστε και οι πρώτοι, άλλωστε.

Γυναικοκτονία και Ποινικός Κώδικας: Τρία ευρωπαϊκά παραδείγματα

Αν και πολλές χώρες της Λατινικής Αμερικής έχουν πρωτοστατήσει στην ένταξη του όρου στο ποινικό τους οπλοστάσιο, η Κύπρος, η Μάλτα και η Κροατία είναι ευρωπαϊκά κράτη που έχουν προχωρήσει στην αλλαγή του Ποινικού Κώδικά τους, προκειμένου να προβλέπεται ως αυτοτελή μορφή ανθρωποκτονίας.

Στην Κύπρο θεσπίστηκε το ιδιώνυμο αδίκημα της γυναικοκτονίας τον Ιούλιο του 2022. Η ποινή για την γυναικοκτονία που προβλέπεται από τον νόμο είναι ισόβια κάθειρξη. Προηγήθηκε ευρεία διαβούλευση και αντιπαράθεση για το εάν «έπρεπε», για να καταλήξει η πλειοψηφία στο να προχωρήσει και με αυτόν τον τρόπο «ο νομοθέτης να προσδώσει ορατότητα σε μια κοινωνική ανησυχητική πραγματικότητα».

Ο νόμος για τη γυναικοκτονία στη Μάλτα θεσπίστηκε επίσης το καλοκαίρι του 2022 και υπερβαίνει τους παραδοσιακούς νόμους περί ανθρωποκτονιών, καθιστώντας τη δολοφονία μιας γυναίκας από οποιοδήποτε μέλος της οικογένειας ως επιβαρυντικό αδίκημα, ανεξάρτητα από κίνητρο ή σενάριο. Ο νόμος για τη γυναικοκτονία της Μάλτας είναι πιο αυστηρός και λεπτομερής από άλλους αντίστοιχους, ενώ δεν επιτρέπει στους δράστες να ξεφύγουν, επικαλούμενοι προσωρινή παραφροσύνη ως ελαφρυντικό.

Στην Κροατία, η γυναικοκτονία αναγνωρίστηκε ως διακριτό ποινικό αδίκημα στα μέσα του περασμένου μήνα (14/03/24). Οι κυρώσεις για γυναικοκτονία στην Κροατία περιλαμβάνουν ποινές φυλάκισης από 10 έως 40 χρόνια, που είναι και η μέγιστη ποινή σύμφωνα με την κροατική νομοθεσία. Η εισαγωγή της γυναικοκτονίας ως διακριτού εγκλήματος ευθυγραμμίζεται με τη δέσμευση της χώρας για την προστασία των δικαιωμάτων, της ασφάλειας και της αξιοπρέπειας των γυναικών, στέλνοντας ένα σαφές μήνυμα ότι η βία κατά των γυναικών είναι απαράδεκτη, γράφαμε στα σχετικά ρεπορτάζ. Η έμφαση στο «μήνυμα».

Το μέσο είναι το μήνυμα

Όπως βλέπουμε στα παραδείγματα άλλων ευρωπαϊκών χωρών, η γυναικοκτονία δεν επιφέρει κάποια αυστηρότερη ή διαφορετική ποινή από την ανθρωποκτονία (γιατί αθρώνονται και κάτι αστειότητες τύπου "μήπως θέλετε να επιστρέψουμε στη θανατική ποινή;"). Το μέσο είναι το μήνυμα. Δηλαδή ο νόμος καθαυτός δίνει ορατότητα στην ουσία του εγκλήματος. Εξηγεί τι είναι ο φόνος γυναίκας ακριβώς επειδή είναι γυναίκα, μόνο και μόνο λόγω του φύλου της -όχι με κίνητρο τη ληστεία ας πούμε-, και στέλνει το μήνυμα ότι η έμφυλη βία δεν είναι αποδεκτή.

Στη συζήτηση που διεξήχθη στην Κύπρο, για παράδειγμα, εκφράστηκαν απόψεις σχετικά με το ποιο είναι το έννομο αγαθό που καλείται να προστατεύσει η τυποποίηση της γυναικοκτονίας. Οι υποστηρικτές της γυναικοκτονίας ως αυθύπαρκτου εγκλήματος βλέπουν σε αυτή μία μορφή διακεκριμένη της ανθρωποκτονίας, καθώς ο ίδιος ο ορισμός της γυναικοκτονίας εξειδικεύει την ανθρωποκτονία προσδίδοντας στον δράστη διαφορετικής απαξίας άδικο λόγω της ευαλωτότητας του θύματος. Επιπλέον, αν και το έννομο αγαθό είναι το ίδιο για όλους τους ανθρώπους, δηλαδή η προστασίας της ζωής, το ζήτημα εδώ είναι πως η γυναικοτονία ξεπερνά το συγκεκριμένο σημείο που γίνεται η εγκληματική πράξη και εκτείνεται σε όλα τα χρονικά σημεία που εξέθρεψαν τη συγκεκριμένη συμπεριφορά, σε πράξεις ή παραλείψεις για να φθάσουμε τελικά στη γυναικοκτονία: από άλλα επεισόδια ενδοοικογενειακής βίας, που συνήθως κλιμακώνεται όπως καλά έχουμε διαπιστώσει από σειρά γυναικοκτονιών, μέχρι την καλλιέργεια σεξιστικών συμπεριφορών στην κοινωνία και τη μεταχείριση που επιφυλάσσεται σε μια/ κάθε γυναίκα βάσει του φύλου της. Και εκεί ακριβώς είναι η αφετηρία για μια συζήτηση σχετικά με το τι είδους κοινωνία έχουμε και τι είδος κοινωνία θα θέλαμε να διαμορφώσουμε.

Μπορεί να μην είναι εύκολες συζητήσεις, αλλά όπως βλέπουμε άλλες χώρες τις φέρνουν εις πέρας. Και τελικά, βασίζονται σε μια πολύ απλή αρχή: την ανάγκη πραγματικής προστασίας της ζωής της γυναίκας. Ειδικά σε μια περίοδο που η βία έχει αυξηθεί κατακόρυφα - ακόμη και μεταξύ παιδιών και εφήβων-, μετά βεβαιότητας είναι περισσότερα αυτά που μπορούμε και θα πρέπει να κάνουμε για να προστατέψουμε την επόμενη Κυριακή Γρίβα.