Πρωταπριλιά: Γιατί λέμε ψέματα σήμερα - Πώς ξεκίνησε το «έθιμο»

Πρωταπριλιά σήμερα (1.4) και μικροί και μεγάλοι προετοιμάζουν τα ...αθώα ψέματα που θα πουν, ή τις φάρσες που θα κάνουν στο σχολείο, το εργασιακό περιβάλλον και τις παρέες τους. Το έθιμο της Πρωταπριλιάς στηρίζεται στη δοξασία ότι όποιος κοροϊδέψει τον άλλον θα έχει καλή τύχη.

Πρωταπριλιά: Γιατί λέμε ψέματα σήμερα

Πρόκειται για μία παράδοση, η οποία είχε ξεκινήσει στην Ευρώπη και η «γέννησή» της τόσο χρονικά όσο και τοπικά έχει δύο επικρατέστερες εκδοχές.

Συγκεκριμένα, όπως αναφέρει η πρώτη εκδοχή, το έθιμο ξεκίνησε από τους Κέλτες. Λαός της βορειοδυτικής Ευρώπης, οι Κέλτες, ήταν δεινοί ψαράδες. Η εποχή του ψαρέματος ξεκινούσε την 1η Απριλίου. Όσο καλοί ψαράδες όμως και να ήταν, την εποχή αυτή του χρόνου τα ψάρια πιάνονται δύσκολα. Έτσι και αυτοί, όπως προστάζει ο «κώδικας δεοντολογίας» των ψαράδων όλων των εποχών, έλεγαν ψέματα σχετικά με τα πόσα ψάρια είχαν πιάσει. Αυτή η συνήθεια έγινε, με το πέρασμα του χρόνου, έθιμο.

Ως προς τη δεύτερη εκδοχή, η οποία ιστορικά θεωρείται από πολλούς και ως η πιο βάσιμη, θέλει γενέτειρα του εθίμου τη Γαλλία του 16ου αιώνα. Μέχρι το 1564 η πρωτοχρονιά των Γάλλων ήταν η 1η Απριλίου. Τη χρονιά αυτή όμως, και επί βασιλείας Καρόλου του 9ου, αυτό άλλαξε και Πρωτοχρονιά θεωρούνταν πλέον η 1η Ιανουαρίου. Στην αρχή αυτό δεν το δέχτηκαν όλοι οι πολίτες. Οι αντιδραστικοί συνέχιζαν να γιορτάζουν, την παλαιά πλέον, πρωτοχρονιά τους την 1η Απριλίου, ενώ οι υπόλοιποι τους έστελναν πρωτοχρονιάτικα δώρα για να τους κοροϊδέψουν. Το πείραγμα αυτό μετατράπηκε με τον καιρό σε έθιμο.

Η Πρωταπριλιά στην Ελλάδα

Το έθιμο αυτό, όπως ήταν αναμενόμενο, υιοθετήθηκε και στην Ελλάδα με το πέρασμα του χρόνου, αποκτώντας, ωστόσο, μία ελληνική «νότα». Η κεντρική ιδέα βέβαια παρέμεινε ίδια.

Ειπώνονται αθώα ψέματα με σκοπό να ξεγελάσουμε το «θύμα» μας. Μάλιστα, σε κάποιες περιοχές, θεωρούν ότι όποιος καταφέρει να ξεγελάσει τον άλλο, θα έχει την τύχη με το μέρος του όλη την υπόλοιπη χρονιά. Αλλού πιστεύουν ότι ο «θύτης» θα έχει καλή σοδειά στις καλλιέργειες του. Ακόμα, το βρόχινο νερό της πρωταπριλιάς, θεωρούν μερικοί, ότι έχει θεραπευτικές ιδιότητες. Όσο για το «θύμα», πιστεύεται ότι, σε αντίθεση με τον «θύτη», θα έχει γρουσουζιά τον υπόλοιπο χρόνο και πιθανότατα αν είναι παντρεμένος θα χήρεψει γρήγορα.

Όπως επισημαίνει ο Έλληνας λαογράφος Λουκάτος, το έθιμο αποτελεί ένα σκόπιμο «ξεγέλασμα των βλαπτικών δυνάμεων που θα εμπόδιζαν την όποια παραγωγή» όπως είναι η αρχή του μήνα τόσο για τον Μάρτιο, όσο και τον Απρίλιο υποχρεώνοντας πολλούς να λαμβάνουν διάφορα «αντίμετρα».

Από την πλευρά του, ο Έλληνας λαογράφος Γ. Μέγας συμφωνεί πως η πρωταπριλιάτικη «ψευδολογία» παραπλανά ελλοχεύουσες δυνάμεις του κακού, ούτως ώστε να θεωρείται από τον λαό ως σημαντικός όρος μαγνητικής ενέργειας (έλξης ή αποτροπής) για μια επικείμενη επιτυχία.

Πρωταπριλιά: Ψέματα και φάρσες που έμειναν στην ιστορία

Δεν λείπουν, μάλιστα, οι περιπτώσεις που σαν σήμερα 1 Απριλίου, τα ψέματα αυτά τα πίστεψαν εκατομμύρια άνθρωποι. Ακολουθούν κάποια από τα μεγαλύτερα ψέματα όλων των εποχών. Πρόκειται για φάρσες που έμειναν στην ιστορία: Από την εισβολή εξωγήινων στη Γη, στα μακαρονόδεντρα και από τους πιγκουίνους που πετούν, στο χωριό του Αστερίξ που ανακαλύφθηκε.

Το 1957, σαν σήμερα Πρωταπριλιά, το BBC είχε ανακοινώσει ότι καρποφόρησαν... μακαρονόδεντρα στην Ιταλία, στα σύνορα με την Ελβετία, προβάλλοντας μάλιστα και εικόνες από τη «συγκομιδή». Χαμογελαστοί αγρότες μάζευαν μακαρόνια από το δέντρο. Χιλιάδες Άγγλοι ζήτησαν να μάθουν πώς μπορούσαν να προμηθευτούν τον σπόρο και να καλλιεργήσουν τα δικά τους μακαρόνια με μεράκι και φροντίδα.

Το 2008, πάλι το BBC, πρόβαλε εικόνες με πιγκουίνους στην Ανταρκτική να μεταναστεύουν σε πιο θερμά μέρη, αναζητώντας ζεστασιά. Λεπτομέρεια: Οι πιγκουίνοι δεν πετούν. Αρκετοί τηλεθεατές πίστεψαν ότι τα θαλάσσια πτηνά έγιναν... αποδημητικά πουλιά.

Οι Ρωμαίοι έκαναν τα πάντα για να το κατακτήσουν. Μόνο που το μαγικό φίλτρο του Πανοραμίξ σε συνδυασμό με το ανυπότακτο πνεύμα των Γαλατών, την εξυπνάδα - εφευρετικότητα του Αστερίξ και την τρομακτική δύναμη του Οβελίξ τούς χαλούσαν πάντα τα σχέδια. Μόνο που αυτά συνέβαιναν στις ιστορίες των Αλμπέρ Ουντερζό και Ρενέ Γκοσινί.

Το 1993 μια γαλλική εφημερίδα δημοσίευσε άρθρο, σύμφωνα με το οποίο ανακαλύφθηκε το... χωριό του Αστερίξ. Ανάμεσα στα ευρήματα ήταν και νομίσματα με εικόνες από... αγριογούρουνα.

Στις 30 Οκτωβρίου 1938, ο Όρσον Γουέλς κατάφερε να προκαλέσει πανικό στις ΗΠΑ. Ο διάσημος ηθοποιός και σκηνοθέτης πέτυχε να κοροϊδέψει εκατομμύρια Αμερικανούς, οι οποίοι κοιτούσαν έντρομοι από τα παράθυρα των σπιτιών τους, νομίζοντας ότι βρίσκεται σε εξέλιξη εισβολή εξωγήινων από τον Άρη.

Όλα ξεκίνησαν όταν ο Όρσον Γουέλς διάβασε στο ραδιόφωνο το βιβλίο επιστημονικής φαντασίας «Ο Πόλεμος των Κόσμων». Πολλοί, μάλιστα, ήταν εκείνοι που έπαιρναν τηλέφωνο στον σταθμό, ρωτώντας με αγωνία αν είναι αλήθεια αυτά που άκουγαν στη ραδιοφωνική εκπομπή. «Είμαι ακόμη στον αέρα;» μια από τις πολλές ατάκες του Γουέλς που έμειναν στην ιστορία, καθώς έδινε ακόμα μεγαλύτερο ρεαλισμό στη «ζωντανή» μετάδοση της εξωγήινης εισβολής.

Άλλες πρωταπριλιάτικες φάρσες που έμειναν στην ιστορία

Ήταν το 1698 όταν πολίτες κλήθηκαν για πρώτη φορά να παρευρεθούν στο «πλύσιμο των λιονταριών» στον Πύργο του Λονδίνου. Ένα αντίστοιχο κάλεσμα συνέβη το 1848 όταν ένας δημοσιογράφος μοίρασε κάρτες που προσκαλούσαν το κοινό στο πλύσιμο των λιονταριών. Όπως έγραψε ένας θεατής: «Δεν ήμουν προετοιμασμένος για την εξαιρετική ευπιστία του βρετανικού κοινού. Μαζεύτηκαν σε κοπάδια για να δουν τα λιοντάρια να πλένονται. Οι φύλακες ήταν σχεδόν τρελαμένοι». 

Το 1980, η Παγκόσμια Υπηρεσία του BBC ανακοίνωσε ότι στο πιο διάσημο ορόσημο του Λονδίνου γινόταν λίφτινγκ. Ο τηλεοπτικός σταθμός είπε στους ακροατές ότι, για να βοηθήσουν τους τουρίστες να δουν την ώρα, ο πύργος του ρολογιού του Μπιγκ Μπεν θα γίνει ψηφιακός και στο εξής θα είναι γνωστός ως «Digital Dave» . Το νέο και βελτιωμένο μνημείο δεν θα έδειχνε μόνο την ώρα – θα εξέδιδε επίσης ένα πεντάλεπτο δελτίο ειδήσεων κάθε βράδυ. Επιπλέον, τα εμβληματικά bongs θα αντικατασταθούν με μπιπ. Ενώ ορισμένοι ακροατές πίστευαν ότι αυτό ήταν πρωταπριλιάτικο αστείο, πολλοί άλλοι φώναξαν για να εκφράσουν την οργή τους. Ένας εκπρόσωπος του BBC σχολίασε: «Παράξενο, λίγοι άνθρωποι το θεώρησαν αστείο».

Το 1962, χρόνια πριν κυκλοφορήσει η έγχρωμη τηλεόραση στη Σουηδία, οι θεατές της Sveriges Television εξαπατήθηκαν να πιστέψουν ότι μπορούσαν να μεταμορφώσουν τις ασπρόμαυρες οθόνες τους με ένα εύκολο hack DIY. Ο Kjell Stensson, ένας «τεχνικός εμπειρογνώμονας», αναφέρθηκε με περίπλοκες λεπτομέρειες σχετικά με το πώς το τέντωμα ενός φύλλου πλέγματος πάνω από τις οθόνες του θα μπορούσε να κάμψει τα μήκη κύματος του φωτός, επιτρέποντας στους θεατές να δουν με χρώμα. Αυτό θα μπορούσε εύκολα να επιτευχθεί με ένα αντικείμενο που βρίσκεται σε πολλά σπίτια: νάιλον κάλτσες. Καθώς ήταν το μοναδικό τηλεοπτικό δίκτυο στη Σουηδία εκείνη την εποχή, που απολάμβανε την εμπιστοσύνη του πληθυσμού, χιλιάδες άνθρωποι πίστεψαν τη φάρσα.