Ήμασταν στο μνημόσυνο των θυμάτων των Τεμπών: θρήνος, θυμός και ερωτηματικά

Παρότι είχε κάμερες, ήταν ιδιωτική στιγμή – δεν μπορείς να πεις Ρεπορτάζ από το Μνημόσυνο των Τεμπών. Μπορείς ίσως να πεις θα προσπαθήσω να μεταφέρω το κλίμα από την επαφή μου με τους ανθρώπους κι από τον θρήνο τους. Στον πόνο του άλλου νιώθεις αμήχανα, όταν ο άνθρωπος έχει χάσει το παιδί του, τον αδελφό του, την αδελφή του, το εγγόνι του, δεν υπάρχει τίποτα να πεις, σφίγγεις τα χείλια. Το βλέμμα παύει να είναι δημοσιογραφικό, έχεις πάει εκεί για να τιμήσεις τη μνήμη των 57 νεκρών.

Στο ετήσιο μνημόσυνο των θυμάτων των Τεμπών

Φτάνοντας νιώθω ξένο σώμα μέσα στο πλήθος συγγενών που η μοίρα τους έφερε κοντά – κι ας με πιάνει ένας κόμπος στον λαιμό από τα πρώτα λεπτά από εκείνο τον πατέρα που άρχισε να μας λέει για τον Ιορδάνη του, που έπαιζε ποδόσφαιρο και δεν φοβόταν τίποτα, «τρία παιδιά είχα, τρία παιδιά έχω», τόσο αξιοπρεπής στον πόνο του. Τους ανθρώπους που θρηνούν είναι αδιακρισία να τους κοιτάς στα μάτια, κι όμως εκεί ανάμεσά τους, στο ετήσιο μνημόσυνο στα Τέμπη, δεν μπορείς να μη συμμετέχεις στον θρήνο τους κι ας μην είχες ιδέα τι έχουν περάσει. Λένε ότι όταν περνάει ο πρώτος χρόνος, και όλες αυτές οι πρώτες φορές  χωρίς τον άνθρωπό σου, το πένθος αρχίζει να ηρεμεί – μόνο που όλο αυτό το συγκεντρωμένο πλήθος δεν έχει προλάβει να πενθήσει και ο πόνος ποτέ δεν θα σιγήσει μέσα τους, το καταλαβαίνεις αμέσως, σαν να συνέβη χθες. Το άκουσα με πολλούς τρόπους, το είδα και στα μάτια τους: εκείνη τη μέρα η ζωή τους σταμάτησε. Ο θρήνος λες και είχε βουτήξει μέσα τους, άλλοτε σιωπηλός και άλλοτε σαν κλάμα, σου άρπαζε την ψυχή και στη διέλυε, εσένα, έναν ξένο.

Η λέξη θλίψη είναι πολύ λίγη αλλά την ένιωθες στην ατμόσφαιρα ήδη όταν φίλοι και συγγενείς έφταναν με τα αυτοκίνητά τους στη μέση του πουθενά, κρατώντας λευκά τριαντάφυλλα, ένα τσιμεντένιο τούνελ και στο βάθος μία τέντα. Τα πρόσωπα σκυθρωπά, τα μάτια κόκκινα, στεφάνια και κεριά, φωτογραφίες και λουλούδια σε μικρά αυτοσχέδια μνήματα, θρήνος. Ήταν μια συννεφιασμένη μέρα και από το ύψωμα που ήταν οι φωτογραφίες των θυμάτων έβλεπες στο βάθος τα χορτάρια να τρεμοπαίζουν στον αέρα.

Προσπαθείς να καταλάβεις: Εδώ πιο πάνω έγινε η σύγκρουση, από αυτή εδώ την κατηφοριά έπεσαν τα φλεγόμενα βαγόνια, εδώ πιο κάτω που είναι η τέντα έπεσαν οι λαμαρίνες του πρώτου βαγονιού κι έγιναν κομματάκια, εδώ κάπου φούντωσε η φωτιά του κυλικείου, εδώ έσπασαν πόδια και αυχένες όσοι πήδηξαν για να σωθούν και εδώ βρέθηκαν τα άψυχα σώματα, τα μέλη, τα ελάχιστα κομμάτια που έπρεπε οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι να ταυτοποιήσουν για να μπορέσουν να κάνουν τις κηδείες. Δεν μπορείς να μην το σκεφτείς, τι δύναμη χρειαζόταν για αυτούς να βρίσκονται εδώ σε αυτό τον τόπο, να συζητούν, να κλαίνε, να παρηγορούν ο ένας τον άλλο. Μου λένε πως κάποιοι έρχονται συχνά, για άλλους ήταν η πρώτη φορά. Κι έπειτα, πόσο θάρρος είχαν να έρθουν ως εδώ οι ίδιοι οι επιβάτες του μοιραίου τρένου, νέοι και νέες που πριν από έναν χρόνο βγήκαν με πολλαπλά τραύματα στην ψυχή και στο σώμα έχοντας χάσει τους φίλους τους τόσο άδικα και φρικτά;

Στην επιμνημόσυνη ακολουθία ακόμα και ο πιο ψύχραιμος θα λύγιζε, ποιος θα περίμενε παπάς να ψέλνει κλαίγοντας, ο πάτερ Ευάγγελος (όπως θα μάθαινα αργότερα το όνομά του) ακούγεται σαν ήρωας τραγωδίας επί σκηνής, τόσο αργά και εκφραστικά αρθρώνει σαν να εννοεί μία μία τις λέξεις, κι όταν μνημονεύει τα 57 ονόματα ένα-ένα η φωνή του κλονίζεται σαν το κλάμα του να έρχεται μέσα από την ψυχή του – Μετά των Αγίων ανάπαυσον Χριστέ την ψυχήν της δούλης σου, ένθα ουκ έστι πόνος, ου λύπη, ου στεναγμός, αλλά ζωή  ατελεύτητος... Κύριε, ανάπαυσον την ψυχήν της κεκοιμημένης δούλης σου, εν τόπω φωτεινώ, εν τόπω χλοερώ, εν τόπω αναψύξεως, ένθα απέδρα οδύνη, λύπη και στεναγμός. ... Αιωνία σου η μνήμη, αξιομακάριστε και αείμνηστε αδελφή ημών. Αιωνία η μνήμη, αιωνία η μνήμη, αιωνία αυτής η μνήμη...

Κάποιοι λένε δυο λόγια, μετά την ακολουθία. Όπως αυτός ο πατέρας που δεν άκουσα καθαρά το όνομά του.

Για τα παιδιά μας που τόσο άδικα στερηθήκαμε εκείνο το βράδυ της Τρίτης 28, Φεβρουαρίου 11:18:30. Σε τούτο εδώ το καταραμένο τόπο, μια μαύρη τρύπα στο χρόνο. Είναι μια μέρα που κάποιοι άλλοι ευθύνονται για όσα βιώνουμε. Μια μέρα που δεν θα θέλαμε ποτέ να ζήσουμε, μια μέρα που πέρασε αλλά πάντα θα μας στερεί στιγμές από το μέλλον μας από που περιμέναμε να ζήσουμε με τους αγαπημένους ανθρώπους μας: στιγμές χαράς, στιγμές λύπης, στιγμές αγωνίας, στιγμές προσμονής, στιγμές περηφάνιας στιγμές δημιουργίας, στιγμές μιας τρυφερή αγκαλιές, μιας ζεστής κουβέντας, στιγμές, στιγμές, στιγμές… Από τότε που ο καθένας από μας ζει ανάμεσα σε ζωντανούς και νεκρούς, ο καθένας έχει βρει τον δικό του τρόπο να θρηνήσει για τα παιδιά του, τους γονείς του, τα αδέλφια του. Πέρα από την απερίγραπτη θλίψη, όλοι ακούμε τις φωνές τους για δικαίωση, για απόδοση ευθυνών, για παραδειγματική τιμωρία. Των ενόχων που φέρουν ευθύνη. Η μοίρα ήταν να μας ενώσει σε αυτό τον κοινό σκοπό, είναι η ελάχιστη ανταπόδοση στη μνήμη αυτών που χάθηκαν. Είμαστε ταγμένοι σε αυτόν τον σκοπό, να κάνουμε αυτόν τον αγώνα μαζί. Τέλος θα ήθελα να μου επιτρέψετε κάτι προσωπικό αφιερωμένο στην κόρη μου... γλυκό μου, πόσο μου λείπεις γιατί να ζω εγώ και όχι εσύ.

Ειναι λόγια όλων τους. Όπως και της μαμάς της Φραντζέσκας.

Πέρασε ένας χρόνος από τη μία μου φαίνεται σαν ένας αιώνας, και από την άλλη σαν να σταμάτησε ο χρόνος εκείνη τη νύχτα. Ένας χρόνος Γολγοθάς, κάθε μέρα τυραννία. Από την ώρα που αρχίσαμε να σε ψάχνουμε δεν ήθελα με τίποτα να πιστέψω τη στιγμή της ταυτοποίησης. Και όμως εσύ βρισκόσουν ήδη στους ουρανούς. Και τι δεν θα ‘δινα να σε είχα ένα λεπτό στην αγκαλιά μου, να σε έβλεπα για μια στιγμή… Μια μάνα δυστυχώς ποτέ δεν ησυχάζει, πόσο μάλλον όταν χάνει το παιδί της. Το νεκροταφείο έγινε το δεύτερο σπίτι μας, και το σπίτι μας δεύτερο νεκροταφείο. Σου ζητώ ένα μεγάλο συγνώμη που σε έφερα σε αυτόν τον απάνθρωπο κόσμο και δεν κατάφερα να σε σώσω, δε μου δόθηκε η παραμικρή ευκαιρία να σε σώσω. Σου κατέστρεψαν τα όνειρά σου, την ύπαρξή σου, είχες την δίψα για ζωή και όλοι αυτοί δε σε άφησαν να δώσεις και να απολαύσεις. … Αγαπούσες πολύ τη χώρα σου αλλά αυτή σε πρόδωσε, συγνώμη μωρό μου, ήμουν και θα είμαι περήφανη μανούλα για σένα. Δεν πρόλαβα να σε χορτάσω, Φραντζέσκα μου, μας λείπεις το κενό είναι τεράστιο για όλους μας. Όταν έρθει η ώρα θα βρεθούμε ξανά μαζί. Καλή αντάμωση πριγκίπισσα της καρδιάς μου και άγγελε της ψυχής μου.

Ακολούθησε ο καφές, το στάρι στα σακουλάκια, το κλίμα σε μικρές συναναστροφές λίγο πιο ελαφρύ ακόμα και στην πιο βαριά θλίψη, κάποιοι σιωπηλοί, ο θρήνος διάχυτος, η ατμόσφαιρα μουντή, κι όλη την ώρα κλάματα. Στέκομαι σε μια ομήγυρη, ένας άντρας στο κέντρο και γύρω του ακούνε με προσοχή. Τον ρωτούν για τον άνθρωπό τους: πού καθόταν, με ποιους, πώς πέρασε τις τελευταίες του στιγμές, με ποιο τρόπο ακριβώς πέθανε, αν υπέφερε, σε ποιο σημείο βρέθηκε – εκείνος απαντάει με ακρίβεια: ξέρει ακριβώς για τον καθένα και την καθεμία, έχει όλη τη σκηνή πριν, κατά τη διάρκεια και μετά στο μυαλό του. Στα λόγια του γίνονται μάρτυρες των τελευταίων τους στιγμών, μερικές φορές διστάζει, δεν είναι εύκολα πράγματα αυτά που έχει αν τους πει, μη μας λυπάσαι πες το, λέει μια μαμά. Και να μας τρυπήσεις αίμα δεν θα βγει, λέει ένας αδελφός. «Όποιος ήταν στο πρώτο βαγόνι δεν πρόλαβε να νιώσει κάτι, φανταστείτε μια μοτοσικλέτα που πήγαινε με 180 χλμ. και χτύπησε σε ένα τοίχο. Δεν υπήρχε περιθώριο να προλάβει κάποιος να αντιληφθεί το οτιδήποτε». Είμαστε από τους τυχερούς άτυχους, λέει μια άλλη μαμά. Κάποιος είπε ότι υπήρχε καλό κλίμα, ότι γελούσαν, το έχετε ακούσει εσείς; Ήτανε χαρούμενοι, γελούσαν, ήταν εξωστρεφή παιδιά! Για λίγο σαν να ησυχάζουν επειδή κάτι λίγο περισσότερο μαθαίνουν, είναι πολύ βαρύ όλο αυτό αλλά ένα είναι βέβαιο: έχουν ανάγκη να ξέρουν και κάτι πάρα πάνω: απαιτούν να μάθουν όλη την αλήθεια, όσο σκληρή κι αν είναι.

Στον δρόμο της επιστροφής βρίσκω πως είναι ο κ. Κώστας Λακαφώσης, από την Επιτροπή των Ανεξάρτητων Εμπειρογνωμόνων που ερεύνησαν την υπόθεση για λογαριασμό των οικογενειών, για αυτό τα ξέρει όλα μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια. Διαβάζω για τα νέα στοιχεία που έφερε πρόσφατα στο φως η έκθεσή τους, στοιχεία που υποδεικνύουν λάθη και παραλείψεις και ζητούν απαντήσεις, πέρα από την επί επτά χρόνια αμέλεια του Υπουργείου Μεταφορών να φτιάξει τα συστήματα ασφαλείας και τον τρόπο επιλογής και αξιολόγησης του προσωπικού: Όπως, τι προκάλεσε την έκρηξη που φούντωσε τη φωτιά – πέντε από τα θύματα κάηκαν. Όπως, γιατί σε δείγματα από το σημείο της σύγκρουσης ανιχνεύθηκε στο Γενικό Χημείο του Κράτους η χημική ουσία ξυλόλιο, που χρησιμοποιείται στην παρασκευή χρωμάτων και στη νόθευση καυσίμων, μεταφέρονταν παράνομα επικίνδυνα φορτία; Όπως, γιατί μεταφέρθηκαν συντρίμμια της αμαξοστοιχίας από τον χώρο του δυστυχήματος και γιατί το σημείο καλύφθηκε με χαλίκι και άσφαλτο, προτού γίνει δειγματοληψία υλικών; Όπως, γιατί τους εμπόδιζαν την πρόσβαση στις κάμερες για τη φόρτωση της αμαξοστοιχίας; Και επίσης, σύμφωνα με το πόρισμά τους πάντα, και μόνο η φωτοσήμανση να λειτουργούσε θα είχαμε γλιτώσει το μοιραίο. Πώς και σε ποιους επιμερίζονται οι ευθύνες;

Οι συγγενείς των θυμάτων των Τεμπών δεν θα ησυχάσουν αν δεν μάθουν τι πραγματικά έγινε. Ο καθένας τους θρηνεί με τον δικό του τρόπο, κι όλοι πίσω από την απερίγραπτη οδύνη τους έχουν θυμό ή και οργή. Αισθάνονται πως τους έχουν πει ψέματα και στον αβάσταχτο πόνο της απώλειας έχει προστεθεί η απογοήτευση. Για αυτό έναν χρόνο μετά, στο μνημόσυνο των παιδιών τους, αντί να υπάρχει μόνο θλίψη, πένθος και σπαραγμός, υπάρχουν και οι λέξεις: συγκάλυψη και δικαίωση.

Το είπε η μαμά της Φραντζέσκας στο τέλος του συγκινητικού, πένθιμου λόγου της:

Θα ήθελα να προσθέσω και κάτι ακόμα. Απευθυνόμενοι στους εκπροσώπους του ελληνικού κοινοβουλίου, αν κάποιος είναι εδώ, δεν σας φοβόμαστε δεν σας θέλουμε εχθρούς, ως εκλεγμένοι εκπρόσωποί μας έχετε ιερό σκοπό και εντολή να υπερασπίζετε τα δικαιώματά μας και να προτείνετε, να εφαρμόζετε, να προωθείτε ό,τι σχετίζεται με την ασφάλεια του ελληνικού λαού και την τήρηση και εφαρμογή του κράτους δικαίου. Όχι άλλος πόνος, όχι αλλά θύματα. Σας ευχαριστώ πολύ. 

Άνθρωποι που αντιμετώπισαν στην αρχή αυτό που τους συνέβη με νηφαλιότητα και ψυχραιμία, τώρα αισθάνονται εμπαιγμό και ένα μεγάλο παράπονο, αν όχι οργή: για τον υπουργό που ξανακατέβηκε στις εκλογές και για το πολιτικό κόστος που δεν έχει συνέπειες, για μεθοδεύσεις της Εξεταστικής, για απαράδεκτες συμπεριφορές και τοποθετήσεις, για έρευνες που δεν έφεραν στο φως όλα τα στοιχεία, για μάρτυρες που δεν καλούνται. Να αισθάνεσαι ότι σου λένε ψέματα για τον θάνατο του παιδιού σου;

Φορούν όλοι αυτοκόλλητα «Δεν ξεχνώ», μια φράση με διττή σημασία. Η μνήμη για τους νεκρούς μιας εθνικής τραγωδίας και το αίτημα για δικαιοσύνη είναι αλληλένδετα. Το αίτημα για δικαιοσύνη δεν μπορεί να έχει κομματική ταυτότητα, δεν μπορείς να μη σκεφτείς ότι ο πόνος αυτών των ανθρώπων εργαλειοποιείται με πολιτική ατζέντα και πως πολλοί από όσους τώρα φωνάζουν και καλούν σε πορείες τότε είχαν γυρίσει την πλάτη στους συγγενείς των θυμάτων από το Μάτι κατηγορώντας τους πως φταίνε. Όσοι εξυπηρετούν κομματικές ατζέντες νοιάζονται αλήθεια για τα θύματα; Σε εκείνο το μνημόσυνο δεν είχα πάει, δεν ξέρω πώς ήταν, αλλά όσες φορές παρακολούθησα τη δίκη ένιωθα ντροπή που είχαμε αφήσει τους ανθρώπους αυτούς να παλεύουν μόνοι τους, οι συγγενείς εκείνων των θυμάτων όχι μόνο δεν αισθάνθηκαν δικαιωμένοι αλλά αντιμετώπισαν καχυποψία και εχθρότητα όλα εκείνα τα 4 χρόνια μέχρι να γίνει η δίκη, ενώ σήμερα, 6 χρόνια μετά, η υπόθεση σε πρώτο βαθμό παραμένει ανοιχτή. Ούτε αυτές οι μάνες θα συνέλθουνε ποτέ κι αν τις ρωτήσεις νιώθουν πικραμένες, και όχι μόνο από το δικαστήριο. Κι από την άλλη, αν οι δύο αυτές εθνικές τραγωδίες έχουν οπωσδήποτε διαφορές, έχουν ωστόσο την εξής ομοιότητα: η διαλεύκανσή τους μας αφορά (μας αφορούσε στην περίπτωση του Ματιού) όλους, η απόδοση δικαιοσύνης. Όχι μόνο γιατί τις αντιλαμβανόμαστε ως συλλογικά τραύματα, μας συγκινούν και μας διεγείρουν, ούτε γιατί θα μπορούσε ο καθένας από εμάς να είναι στη θέση τους και όλοι απαιτούμε από το κράτος να εγγυάται την ασφάλειά μας. Αλλά και επειδή δεν είναι υγιές να αφήνεται μια κοινωνία να πιστεύει ότι κύριο μέλημα του πολιτικού συστήματος είναι να προστατεύει τον εαυτό του.

Για τους συγγενείς των θυμάτων δικαιοσύνη θα είναι να αποδοθούν οι πολιτικές ποινικές ευθύνες, εφόσον αποδειχθεί πως υπάρχουν. Και πάντως σίγουρα, αν δεν δοθούν πειστικές απαντήσεις, όλο και περισσότεροι πολίτες θα μένουν με αυτή την ιδέα ότι δεν υπάρχει κράτος δικαίου. Η δημοκρατία μας δεν μπορεί να μακροημερεύσει με έναν λαό που θα πιστεύει βαθιά μέσα του ότι το σύστημα πάντα καλύπτει τους δικούς του στον βωμό συντεχνιών και άλλων συμφερόντων.

Ήταν κι αυτά σκέψεις από το ετήσιο μνημόσυνο, τα δύο πρόσωπα του Δεν ξεχνώ. Ο τόπος εκείνος στα Τέμπη θα έχει πάντα μια άλλη ενέργεια που την αισθανόσουν, τόπος μαρτυρίου, και ίσως το μνημείο που υποσχέθηκε ότι θα φτιάξει ο περιφερειάρχης κ. Κουρέτας να μείνει ως ελάχιστος φόρος μνήμης και τιμής των ανθρώπων που έφυγαν τόσο άδικα στην καλύτερη στιγμή τους, στη γιορτή της νιότης τους, από τη ζωή.