Λαίδη Έλγιν: Η γυναίκα πίσω από τον Έλγιν και οι επιστολές για τα μάρμαρα

«Όσο για τα υπόλοιπα μάρμαρα που θέλεις να κατεβάσεις από την Ακρόπολη, είναι αδύνατον να τα πάρουμε πριν επιστρέψεις. Ο Κάπτεν Λέισι που ήταν αντίθετος στο να κατεβάσουμε γλυπτά από τον Ναό, τώρα είναι πιο ενθουσιώδης απ’ όλους μας. Εύχεται να μπορούσες να πάρεις ολόκληρο τον Ναό με τις Καρυ…τέτοιες, δεν θυμάμαι πώς τις λένε, ξέρεις με τα αγάλματα των γυναικών», γράφει χαρούμενη σε ένα γράμμα της η Μαίρη Νίσμπετ, σύζυγος του λόρδου Έλγιν, και εννοεί φυσικά τις Καρυάτιδες. (Kary…something στο πρωτότυπο.)

Η Μιμή Ντενίση μιλάει για τις ιδιωτικές επιστολές της Λαίδης Έλγιν

Μιλάω στο τηλέφωνο με τη Μιμή Ντενίση. Ετοιμάζεται να βγει στη σκηνή του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης, εκεί που παίζει με μεγάλη επιτυχία το «Και από Σμύρνη... Σαλονίκη». Η Μιμή ανακάλυψε τα γράμματα της Λαίδης Έλγιν πριν λίγα χρόνια.
«Πού τις βρήκες αυτές τις επιστολές;» τη ρωτάω.
«Ήταν στις αρχές του κορωνοϊού. Εμείς παίζαμε στην Αθήνα, πάλι με μεγάλη  επιτυχία, το “Και από Σμύρνη... Σαλονίκη”. Έπρεπε όμως λόγω της πανδημίας να σταματήσουμε τις παραστάσεις. Έτσι κλείστηκα σπίτι, όπως όλοι μας. Όμως εμένα με ξέρετε... Δεν είμαι ο τύπος που θα κάτσω στο σαλόνι ν’ ακούω με αγωνία τις ειδήσεις. Χρειάζομαι δράση και δημιουργία. Άρχισα λοιπόν να ψάχνω για να γράψω κάτι για το ’21. Είχα όμως ήδη γράψει για τη μεγαλύτερη ηρωίδα, τη Λασκαρίνα. Δεν έβρισκα θέμα. Άρχισα να διαβάζω για τον Έλγιν και παντού έπεφτα πάνω στα γράμματα της Λαίδης Έλγιν. Έτσι, αφού έψαξα σε αρχεία τα οποία αναφέρονται στην περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, έφτασα σιγά σιγά και σε ένα βιβλίο που είχε δημοσιεύσει ο εγγονός της Λαίδης Έλγιν. Ήταν οι επιστολές που έστελνε η Λαίδη στη μητέρα και στον άντρα της. Μου τράβηξε το ενδιαφέρον, αλλά όταν θέλησα να αγοράσω το βιβλίο είδα πως είχαν εξαντληθεί όλα τα αντίτυπα. Υπήρχε ένα και μοναδικό σε μια βιβλιοθήκη του Σικάγου και το αγόρασα. Ήταν σε άθλια κατάσταση, μετά βίας μπορούσα να το διαβάσω».

Από τη Μαίρη Νίσμπετ στη Λαίδη Έλγιν

Πριν όμως μας πει η Μιμή Ντενίση τι διάβασε σε αυτό το βιβλίο, ας μάθουμε μερικές χρήσιμες πληροφορίες. Βρισκόμαστε στον 17ο αιώνα στη Σκωτία. Η Μαίρη Νίσμπετ ήταν η μοναχοκόρη του λόρδου Νίσμπετ, ο οποίος κατείχε μυθική περιουσία που θα κληρονομούσε μετά τον θάνατό του η κόρη του. Έτσι ήταν το σκωτικό έθιμο, τις περιουσίες τις κληρονομούσαν οι κόρες. Η Μαίρη από μικρή έλαβε εξαιρετική παιδεία, διδάχτηκε μαθηματικά, φυσική, αστρονομία, αρχαία ελληνικά, λατινικά, ιταλικά, γαλλικά. Από την άλλη ο Τόμας Μπρους, 7ος κόμης του Έλγιν, ο γνωστός λόρδος Έλγιν, κατάγονταν μεν από αριστοκρατική σκωτική οικογένεια, αλλά ο πατέρας του είχε σπαταλήσει όλη την περιουσία λόγω του πάθους του για τη χαρτοπαιξία. Ο λόρδος Έλγιν από πολύ νέος είχε ανέλθει στο διπλωματικό σώμα, αλλά χρειαζόταν κάποιον πλούσιο χρηματοδότη για να προχωρήσει και ν’ αποκτήσει πρεσβευτικό τίτλο. Μια πλούσια νύφη θα τον βοηθούσε επίσης να ικανοποιήσει το πάθος του για τη συλλογή πινάκων και αρχαιοτήτων. Και ξαφνικά η τύχη του χαμογέλασε και μάλιστα διπλά. Τον Δεκέμβριο του 1798 διορίστηκε πρέσβης της Αγγλίας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι πρέσβεις όμως στην Ανατολή έπρεπε να είναι παντρεμένοι. Στις 11 Μαρτίου του 1799, παντρεύτηκε τη Μαίρη Νίσμπετ η οποία ήταν τότε μόλις 20 χρονών. Τον Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς το ζευγάρι εγκαταστάθηκε στην πρεσβεία, στην Κωνσταντινούπολη.

Από τη Σκωτία στην Υψηλή Πύλη της Κωνσταντινούπολης

«Μπορείς να καταλάβεις» μου λέει η Μιμή, «τι αντιμετώπισε η νεαρή Μαίρη όταν έφτασε στην Πόλη. Από την αριστοκρατία της Σκωτίας και την εθιμοτυπία της, βρέθηκε ξαφνικά στην Ανατολή με τα δικά της παράξενα έθιμα. Στα περισσότερα γράμματα φαίνεται πως όσα γίνονταν στην Αυλή του Σουλτάνου, της προκαλούσαν περιέργεια, αλλά σιγά σιγά θαμπώθηκε από τον πλούτο και τη γενναιοδωρία των Οθωμανών. “Υπάρχουν πολλοί μορφωμένοι άνθρωποι που μιλούν γαλλικά και είναι πολύ περιποιητικοί” σημειώνει. Και σε ένα άλλο γράμμα δείχνει να έχει προσαρμοστεί στην ατμόσφαιρα της Υψηλής Πύλης: “Φάγαμε χτες σε έναν πασά. Ήταν πολύ ευγενικός, μου έκανε δώρο και μια ερμίνα. Άλλοι λένε πως είναι υποψήφιος για να γίνει Μεγάλος Βεζύρης. Άλλοι λένε πως έχει κάνει λάθη και πως θα του κόψουν το κεφάλι. Θα δούμε”, γράφει τελείως αδιάφορη για το αποτέλεσμα».
Σε άλλη επιστολή περιγράφει πως παραβρέθηκε στη συνάντηση του Έλγιν με τον Σουλτάνο, ντυμένη αντρικά ως λόδρος Μπρους, καθώς απαγορεύονταν να παρευρίσκονται γυναίκες σε τέτοιες ακροάσεις.

Τα θαύματα των Αθηνών

Μετά τις νίκες των Βρετανών στην Αίγυπτο, ο λόρδος Έλγιν κατάφερε να αποκτήσει φιρμάνι από τον Καϊμακάμη που του έδινε την άδεια να πάρει σχέδια από τις μετόπες και εκμαγεία από τα αγάλματα. Το φιρμάνι δεν έλεγε πουθενά να πάρει κομμάτια από τον Παρθενώνα. Αλλά η ομάδα του με γερά μπαξίσια στον βοεβόδα της Αθήνας, ξήλωσε πολλά αριστουργήματά του, ενώ η Λαίδη τον παρακολουθούσε περήφανη που ο πύργος της θα είχε σαν διακόσμηση τα γλυπτά του Παρθενώνα.
«Τελικά, τι τύπος ήταν αυτή η γυναίκα;» ρωτώ τη Μιμή. «Ήταν μια αφελέστατη νεαρή γυναίκα, μορφωμένη όμως, που θαύμαζε πολύ τον άντρα της. Συμφωνούσε με τον λόρδο Έλγιν ότι οι Οθωμανοί αδιαφορούσαν γι’ αυτά τα αριστουργήματα και οι Έλληνες ήταν ανίσχυροι να τα προστατέψουν. Δεν τα πήραν όμως για να τα διασώσουν. Κι αν δεν είχαν χωρίσει, τα γλυπτά που αναγκάστηκε να πουλήσει ο Έλγιν θα είχαν κοσμήσει τον πύργο τους».

Η Μιμή Ντενίση και το ντοκιμαντέρ για την Λαίδη Έλγιν στην ΕΡΤ

Ακούω το δεύτερο κουδούνι να χτυπάει – πρέπει να είμαι σύντομος.
«Κι εσύ, Μιμή, τι έκανες με αυτό το βιβλίο;» «Έγραψα ένα δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ, το οποίο θα γυριστεί τον Μάιο και θα μεταδοθεί από την ΕΡΤ σε δύο μέρη. Τα γυρίσματα θα γίνουν στην Αθήνα, στην Κωνσταντινούπολη, στο Λονδίνο, στη Σκωτία. Θα υπάρχουν δραματοποιημένα μέρη και αφήγηση, όπως και πολλοί σημαντικοί ιστορικοί που γνωρίζουν καλά το θέμα απ’ όλες τις πλευρές. Η παραγωγή είναι της Lumad, σε σκηνοθεσία Κατερίνας Ευαγγελάκου».
«Εσύ τι ρόλο θα παίξεις;» «Εγώ θα είμαι κυρίως αφηγήτρια, αλλά θα παίζω και  έναν ρόλο έκπληξη, την γκουβερνάντα των παιδιών του Έλγιν. Ο Έλγιν με τη Λαίδη απέκτησαν τέσσερα παιδιά, δύο αγόρια και δύο κορίτσια. Η γκουβερνάντα που είχαν για τα παιδιά τους ήταν Ελληνίδα, από την Τήνο! Κατάλαβες; Δεν φτάνει που πήραν τα μάρμαρα, πήραν μέχρι και τις γκουβερνάντες από την Ελλάδα!»

Γελάμε, κάτι πάω να τη ρωτήσω, ακούω το τρίτο κουδούνι.
«Παύρη μου, πρέπει να σε αφήσω. Θα τα πούμε από κοντά τον Απρίλιο!» «Θέλω να με βάλεις να παίξω έναν περιηγητή» προλαβαίνω να της πω. «Δεν χρειάζεται να τον παίξεις, αγάπη μου, περιηγητής είσαι όλη σου τη ζωή», μου απαντάει και κλείνει το τηλέφωνο.

Info: «Και από Σµύρνη… Σαλονίκη» Κείµενο-Σκηνοθεσία Μιµή Ντενίση - Σκηνικά: Mανόλης Παντελιδάκης - Μουσική: Αντρέας Κατσιγιάννης - Οι παραστάσεις συνεχίζονται µέχρι 25/2 στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης