Μαρλέν Σίντχομ: Μια ιστορική στιγμή, και ο δρόμος που μένει να διανύσουμε

Η Μαρλέν Σίντχομ, φεμινίστρια και ΛΟΑΤΚΙ+ ακτιβίστρια, ζει τα τελευταία χρόνια στα Χανιά όπου και οργάνωσε το πρώτο –συγκινητικό– Pride. Μας μιλάει για τη ζωή της στην Αθήνα και στην επαρχία, όπου τα πράγματα είναι ακόμα δύσκολα στο θέμα της ορατότητας και της συμπερίληψης, για την ανάγκη να πολεμήσουμε την ομοφοβία μέσα από την παιδεία, αλλά και για τις παραλείψεις  που συνεπάγεται η στρέιτ ανάγνωση του νόμου, τον οποίο ωστόσο οι συλλογικότητες και οργανώσεις χαιρετίζουν ως ιστορικής σημασίας για τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα και για τα ανθρώπινα δικαιώματα εν γένει στη χώρα μας.

Με ρωτάει αν είμαι στρέιτ. Της λέω ναι. «Δεν αποφάσισες κάποια στιγμή στην εφηβεία ότι θα είσαι στρέιτ, έτσι δεν είναι;» Όχι. «Το ίδιο ακριβώς ισχύει και με τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Δεν ξυπνάμε μια μέρα και λέμε θα είμαστε ΛΟΑΤΚΙ+. Είναι δυνατόν να επιλέγουμε να είμαστε περιθώριο, να δεχόμαστε μπούλιινγκ, να μην μπορούμε να εκφραστούμε ελεύθερα, να μη βρίσκουμε δουλειά λόγω π.χ. σεξουαλικού προσανατολισμού; Σε καμία περίπτωση». Η Μαρλέν είχε στρέιτ γονείς. Μου λέει, αν πραγματικά επηρέαζε ο σεξουαλικός προσανατολισμός των γονιών τον προσανατολισμό των παιδιών τους προφανώς δεν θα ήταν ΛΟΑΤΚΙ+ άτομο.
Η Μαρλέν είναι τυχερή, το οικογενειακό της περιβάλλον ήταν πολύ ανοιχτό, η μητέρα της είχε μεγαλώσει στην ελληνική κοινότητα της Αλεξάνδρειας, που ήταν μία πολυπολιτισμική κοινωνία με έντονο το πολιτιστικό στοιχείο, και είχε φίλους ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επίσης, η αδερφή της γιαγιάς της ήταν ανοιχτά λεσβία. «Τα καλοκαίρια έρχονταν από την Αλεξάνδρεια η θεία Αντιγόνη με την Νισέτ, την Ελβετίδα σύντροφό της, χωρίς να υπάρχει κάτι το περίεργο σε αυτό. Το να ανοιχτώ στη μητέρα μου όταν συνειδητοποίησα τον σεξουαλικό μου προσανατολισμό ήταν πολύ εύκολο, καθώς το μόνο που την ένοιαζε είναι να είμαι εγώ καλά».

Αυτό δεν σημαίνει ότι ήταν όλα εύκολα. Μου περιγράφει πώς, καθώς μεγάλωνε στην Αθήνα του ’90, το κομμάτι της ανοιχτής έκφρασης και το να σχετιστείς ή απλά να κάνεις παρέα με ένα άλλο ΛΟΑΤΚΙ+άτομο είχε πολλούς περιορισμούς και δυσκολίες, τότε άλλωστε δεν υπήρχαν τα social media, οι εφαρμογές και η ορατότητα που υπάρχει σήμερα. Είναι η εποχή που ακόμη υπάρχουν ελάχιστα γκέι μπαρ και μαγαζιά αλλά που όμως δειλά δειλά αρχίζουν να οργανώνονται κάποια εβέντς για ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα σε διάφορους χώρους. «Προφανώς σε μία κοινωνία που δεν εκφράζεται είναι πολύ δύσκολο να βρεις ανθρώπους να σχετιστείς αν δεν είσαι σε ένα χώρο που ξέρεις ότι και οι άλλοι μάλλον θα έχουν τον ίδιο σεξουαλικό προσανατολισμό με σένα ή θα ανήκουν στη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα. Τώρα δεν χρειάζεται απαραίτητα να πας σε ένα γκέι μπαρ, τότε ήταν μονόδρομος. Καμιά 10ετία πίσω από σήμερα που μιλάμε, είχα την τύχη να συνεργαστώ και με ένα γραφείο εναλλακτικού τουρισμού που αγκάλιασε την ιδέα μου να κάνουμε LGBTQI+ tour στην Αθήνα. Ερχόντουσαν επισκέπτες από το εξωτερικό και τους έκανα βραδινή βόλτα στην πόλη στα μέρη που συχνάζει η κοινότητα ή που θα γινόταν το επόμενο LGBTQI+ mobile party, εκεί δηλαδή που θα πήγαινα και εγώ με την παρέα μου. Ήταν πολύ ωραία περίοδος».

Η Αθήνα ως πρωτεύουσα και με τόσο πληθυσμό άφηνε από νωρίς σχετικά, περιθώρια κινήσεων και έκφρασης, όχι ότι δεν υπήρχαν φυσικά ακραία ομοφοβικά περιστατικά και βίαιες επιθέσεις, ακόμη και μέσα στα ίδια τα γκέι μαγαζιά. Το τότε βέβαια στην Αθήνα δεν έχει καμία σχέση με το σήμερα. Δυστυχώς, όμως, συχνά ξεχνάμε πόσο δύσκολα μπορεί να είναι ακόμη και σήμερα τα πράγματα στην υπόλοιπη Ελλάδα, στην επαρχία και στις μικρές κοινωνίες.

Ένα ομοφοβικό περιστατικό στα όμορφα Χανιά
Η Μαρλέν πριν από 5 χρόνια πήρε την απόφαση να μετακομίσει μόνιμα στα Χανιά, γνωρίζοντας ότι στην Κρήτη δεν υπάρχει ορατότητα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας. «Έψαχνα τον κόσμο και δεν μπορούσα να τον βρω. Παρότι προφανώς και υπάρχει, στη συντριπτική του πλειοψηφία –δυστυχώς– είναι στην ντουλάπα. Και δεν ξέρω, αν καταγόμουν κι εγώ από την Κρήτη, εάν θα είχα το θάρρος να εκφράζω ανοιχτά το σεξουαλικό μου προσανατολισμό. Είναι πολύ δύσκολη η ζωή στην επαρχία σε αυτό το κομμάτι. Το περίεργο με τα Χανιά είναι ότι, παρά το γεγονός ότι είναι από τις πιο τουριστικές πόλεις της χώρας, θα περίμενε κανείς ότι οι άνθρωποι είναι εξοικειωμένοι με τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα μέσα από τους ξένους επισκέπτες και ότι θα υπήρχε λιγότερη ομοφοβία. Δεν ισχύει. Το βίωσα προσωπικά με το μοναδικό (από τύχη θα πω) και πολύ σκληρό περιστατικό μπούλινγκ που έχω ζήσει».

Μου περιγράφει πώς καθώς τελείωνε την ειδικότητά της σε δημόσιο εκπαιδευτικό ίδρυμα σε αμιγώς τουριστικό επάγγελμα, και ενώ έκανε στενή παρέα με μια –στρέιτ– αρκετά νεότερή της γυναίκα, κατηγορήθηκε για παρενόχληση από συγκεκριμένα άτομα (χωρίς όμως να έχουν το θάρρος να προβούν σε ονομαστική καταγγελία). Φοβήθηκαν, μου λέει, μη γίνει η συγχωριανή τους λεσβία, λες και ο σεξουαλικός προσανατολισμός είναι κολλητικός, κάτι σαν τον covid. Ο διευθυντής του ιδρύματος μάλιστα της ζήτησε σε προσωπική επικοινωνία να μη δίνει αφορμές και δικαιώματα. Το να κάνουν τα άτομα που την κατήγγειλαν σεξιστικά αστεία κατά τη διάρκεια των εκπαιδεύσεων, όπως μου λέει, ήταν ΟΚ, καθόλα επιτρεπτό. «Ήταν σαν να μου τράβηξαν το χαλί κάτω από τα πόδια, δεν φανταζόμουν ποτέ ότι θα ζήσω κάτι τέτοιο. Μέχρι να τελειώσω την ειδικότητα – μου είχε μείνει μόλις ένα εξάμηνο–έπρεπε να αντιμετωπίζω αυτούς τους ανθρώπους, την επόμενη γενιά των ανθρώπων του τουρισμού, που σε ομαδική έξοδο του τμήματός μας με είχαν αποκαλέσει δημόσια «ανώμαλη». Θυμάμαι οι φίλοι μου στην Αθήνα να φοβούνται για μένα και να μου λένε “Μαρλέν να προσέχεις, κράτα χαμηλό προφίλ, μην πάθεις τα ίδια με τον Γιακουμάκη”. Αν αυτό συνέβη σε μένα, δεν θέλω να σκέφτομαι τι συμβαίνει στα σχολεία, αλλά και γενικότερα».

SOS: Ο νόμος να συνοδεύεται από εκπαιδευτικά σεμινάρια
Με αφορμή αυτό το περιστατικό, και την «τελείως λάθος», διαχείριση του δικού της ομοφοβικού περιστατικού από τη διοίκηση του εκπαιδευτικού ιδρύματος, η Μαρλέν επισημαίνει κάτι που δεν έχει απασχολήσει τον δημόσιο διάλογο.

«Η ψήφιση του νόμου, με το καλό όταν έρθει, πρέπει να συνοδευτεί από πολλές υποστηρικτικές δράσεις και ενέργειες προκειμένου τέτοια περιστατικά να εξαλειφθούν». Μου μιλάει για το πρόγραμμα που θεσπίστηκε στα τέλη του 2022 για την επιμόρφωση των δημοσίων υπαλλήλων στην «ισότιμη και δίκαιη αντιμετώπιση των ατόμων της κοινότητας ΛΟΑΤΚΙ+ στη Δημόσια Διοίκηση», ένα σεμινάριο το οποίο και η ίδια έχει παρακολουθήσει, ως δημόσιος υπάλληλος και χαρακτήρισε εξαιρετικό πλην όμως, δυστυχώς, προαιρετικό. «Αυτός ο νόμος μπορεί να φέρει παλιρροϊκά κύματα με την εφαρμογή του, θα πρέπει κατά τη γνώμη μου το συγκεκριμένο σεμινάριο να παρακολουθηθεί από όλους τους δημοσίους υπαλλήλους, όχι ως προαιρετική αλλά ως υποχρεωτική επιμόρφωση. Αντίστοιχα, είναι πολύ σημαντικό και η ιδανική στιγμή, θα έλεγα, τέτοια προγράμματα να εισαχθούν σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης τόσο για εκπαιδευτές όσο και για εκπαιδευόμενους, αλλά και στον αθλητισμό. Μια συμπεριληπτική κοινωνία χτίζεται μόνο μέσα από την εκπαίδευση. Δεν μπορείς να φέρεις αυτό το νομοσχέδιο μόνο του».

Η πρώτη πορεία ορατότητας ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας στα Χανιά
Ερχόμενη από την Αθήνα, το 2019, η Μαρλέν σκεφτόταν πώς θα μπορούσε να οργανωθεί μια πρώτη πορεία ορατότητας ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας στην πόλη.
«Παρά την εμπλοκή μου σε μια συλλογικότητα για το έμφυλο, συνειδητοποίησα ότι η πόλη ακόμη δεν ήταν έτοιμη για κάτι τέτοιο. Ακολούθησε η διετία του κορωνοϊού και αφού επανήλθαν τα πράγματα, στις αρχές του 2023, κατάφερα να οργανώσω ΛΟΑΤΚΙ+ κινηματογραφικές προβολές στην κατάληψη της Rosa Nera. Η προσπάθεια αυτή αποτέλεσε την πρώτη αμιγώς εκδήλωση με ΛΟΑΤΚΙ+ θεματική στα Χανιά αλλά και το πρόσφορο έδαφος για να οργανωθεί η πορεία. Κυριολεκτικά μια χούφτα άνθρωποι δεσμευτήκαμε να το φέρουμε εις πέρας με λίγο χρόνο στη διάθεσή μας και καθόλου τριβή μεταξύ μας σαν ομάδα. Έχοντας μπει στην τελική ευθεία της πορείας, με συγκεκριμένη ημερομηνία και ανακοινώσεις, μέλος ακροδεξιού νεοεισαχθέντος κόμματος στη Βουλή έκανε κάλεσμα μίσους/αντιπορεία στο δικό μας, με συνθήματα ακραίας φασιστικής ρητορικής. Ξαφνικά το κάλεσμά μας για την 1η ΛΟΑΤΚΙ+ πορεία στην πόλη, στην οποία φανταζόμασταν ότι θα είμαστε τα μέλη της ομάδας μας και άλλ@ 30 φίλ@, αποκτάει άλλες διαστάσεις, βαρύτητα και ευθύνη και φυσικά φόβο για το τι θα μπορούσε να γίνει.»

Η αντισυγκέντρωση μίσους όχι μόνο δεν μας απέτρεψε, αλλά αποτέλεσε αφορμή να συσπειρωθεί όλη η πόλη σε μία τεράστια γροθιά. Στις 29 Ιουνίου 2023 γράφτηκε ιστορία, χάρη στην έμπρακτη στήριξη των συλλογικοτήτων της πόλης, του φοιτητικού κινήματος και της αναπάντεχα πολύ μεγάλης συμμετοχής του κόσμου. Ήταν πολύ συγκινητικά, με έντονα συναισθήματα και πολύ μεγάλη χαρά, όπου όλα μας, μικροί, μεγάλοι, ΛΟΑΤΚΙ+ και στρέιτ περπατήσαμε μαζί για μια κοινωνία δίκαιη, συμπεριληπτική και πολύχρωμη. Είναι μια μέρα που δεν θα ξεχάσω ποτέ».

Η «στρέιτ» γραφή και ανάγνωση του νομοσχεδίου για την ισότητα στον γάμο
Τα τρία πολύ σημαντικά νομοσχέδια που άνοιξαν τον δρόμο για να φτάσουμε σήμερα να συζητάμε το νομοσχέδιο για την ισότητα στο γάμο και την τεκνοθεσία ήταν τα νομοσχέδια για το σύμφωνο συμβίωσης για ομόφυλα ζευγάρια (Δεκέμβριος του ’15), η νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου (Οκτώβριο του ’17) και η αναδοχή από ομόφυλα ζευγάρια (Μάιος του ’18). Μου εξηγεί ότι ο νόμος που έρχεται, όπως έχει αναλυθεί και εκτενώς από τις ΛΟΑΤΚΙ+ συλλογικότητες και οργανώσεις, έχει ανισότητες και κενά που αφορούν κυρίως την ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή/παρένθετη κυοφορία και την τρανς γονεϊκότητα.

«Παρ’ όλαυτά», λέει η Μαρλέν, «το χαιρετίζουμε ως ιστορικής σημασίας για τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα και για τα ανθρώπινα δικαιώματα εν γένει στη χώρα μας. Αλλά παρά τον τίτλο του, και τις δηλωμένες προθέσεις για ισότητα, σε όλο του το περιεχόμενο και στον τρόπο διατύπωσης των άρθρων συντηρεί έμφυλες διακρίσεις και “κατηγορίες πολιτών”. Αντί να αναφέρεται σε γάμο προσώπων, λέει “επέκταση του γάμου για τα ομόφυλα ζευγάρια”. Αυτόματα ένας νόμος ο οποίος έρχεται να φέρει την ισότητα, από την πρώτη κιόλας διατύπωση του σκοπού του κάνει διάκριση δημιουργώντας μία υποκατηγορία στο σύνολο των ανθρώπων που θα επιλέξουν τον γάμο». Μου φέρνει ως παράδειγμα άλλες χώρες της ΕΕ, στις οποίες όταν ψηφίστηκε ο νόμος για τα ομόφυλα ζευγάρια αφαιρέθηκε από οποιοδήποτε νομοθέτημα οτιδήποτε έμφυλο, δηλαδή ο νόμος έγινε ουδέτερος, “το πρόσωπο ένα παντρεύεται το πρόσωπο δύo”, δεν προστέθηκαν κι άλλες κατηγορίες στο ποιος επιτρέπεται να παντρευτεί.

Δεν θα το σκεφτόμουνα καν, της λέω και μου απαντάει: «Είσαι στρέιτ, γι’ αυτό. Χωρίς να το αντιληφθείς, την ώρα που μιλάμε, αναφέρεις την ισότητα στο γάμο δημιουργώντας φραστικά μια υποομάδα “τα ομόφυλα άτομα”, που τη διακρίνεις από τα ετερόφυλα. Όμως αυτό που συζητάμε πρέπει να αφορά όχι μόνο τα ομόφυλα άτομα, αλλά το σύνολο των ΛΟΑΚΤΙ+ ατόμων και φυσικά όλα μας, ανεξαιρέτως. Ισότητα στο γάμο σημαίνει δικαίωμα στο γάμο για όλα τα πρόσωπα ανεξαρτήτως φύλου, σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας, έκφρασης ή χαρακτηριστικών φύλου και όλα τα άρθρα έτσι θα έπρεπε να είναι διατυπωμένα. Χρειάζεται να αλλάξει ο λόγος σε όλα τα δημόσια έγγραφα και στον τρόπο που νομοθετούμε. Μπορεί να μη συνειδητοποιούμε πόσο σημαντικό είναι αυτό για την απαλοιφή των εμφύλιων διακρίσεων αλλά ξεχνάμε ότι είμαστε όλα, πρόσωπα, άτομα. Γιατί πρέπει να έχει σημασία αν είναι κάποιο άντρας, γυναίκα ή non-binary, γιατί θα πρέπει αυτό να αφορά το νόμο ή εν γένει την κοινωνία μας; Ακόμα και εγώ καμιά φορά μπορεί να κάνω ασυναίσθητα έμφυλη διάκριση στο λόγο μου, η γλώσσα μάς διαποτίζει. Από τον τρόπο που γράφουμε στο σχολείο, από τον τρόπο που επικοινωνούμε μεταξύ μας στη δουλειά, τα εκπαιδευτικά συγγράμματα που κυκλοφορούν, από το πώς συντάσσονται κείμενα της Δημόσιας διοίκησης. Όσο κι αν σου φαίνεται ψιλά γράμματα, είναι η βάση για τη θέσπιση της ουσιαστικής ισότητας».

Τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα χρειάζονται ορατότητα και η κοινωνία μας πρέπει να εκπαιδευτεί και να αποκτήσει ευαισθησίες σε όλα τα επίπεδα αλλά και στον τρόπο που χρησιμοποιούμε τη γλώσσα, ώστε να μην κάνουμε, χωρίς να το συνειδητοποιούμε, έμφυλες διακρίσεις. Είναι κάτι που χρειάζεται χρόνο και τέτοιες συζητήσεις είναι χρήσιμες. Η Μαρλέν μου ζητάει να τελειώσουμε με κάτι που θεωρεί πολύ σημαντικό.
«Η ισότητα και ισοτιμία στην κοινωνία επιτυγχάνεται μόνο μέσα από την εξάλειψη της πατριαρχίας, μέσα δηλαδή από την εξάλειψη των διακρίσεων και τη έμφυλης βίας. Η επίτευξη αυτή αποτελεί και την κυρίαρχη και κοινή στόχευση των φεμινιστικών και ΛΟΑΤΚΙ+ κινημάτων διαχρονικά. Επομένως αγώνας για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των θηλυκοτήτων και των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, είναι και αγώνας κατά της πατριαρχίας. Να μην το ξεχνάμε».