Πανταζής Χούλης: Ο Έλληνας που έφτιαξε το Μουσείo των γρίφων στο Καστελλόριζο

«Δεν πιστεύω στην τύχη, πιστεύω στη στοχευμένη εντροπία». Ο Πανταζής Χούλης είναι ιδιαίτερη περίπτωση - για να τον κατανοήσεις πρέπει να βυθιστείς στον περίπλοκο κόσμο του, να κινηθείς μέσα στους λαβυρίνθους του μυαλού του και να ξεκλειδώσεις τη συνέχεια. Θα μπορούσε να είναι φιγούρα σε βιβλίο - ο τύπος με τα μπλεγμένα μαλλιά και το φλογερό βλέμμα που φτιάχνει γρίφους για χαμένους θησαυρούς. Το δικό του «θησαυροφυλάκιο», πλέον, βρίσκεται στο Καστελλόριζο, όπου έχει ανοίξει το Μουσείο των Γρίφων.

Σε σελίδες βιβλίου θα τον βρεις πάντως: Ο συγγραφέας Γκάρι Μακαβόι, στο μυθιστόρημά «Η λειψανοθήκη της Μαγδαληνής», έχει έναν γρίφο με την αρχαία Ατλαντίδα, αναφέροντας ότι ο ήρωάς του τον βρήκε «από τον Πανταζή στη Μεγίστη». Μεγίστη είναι το άλλο όνομα του Καστελλόριζου, του ακριτικού αυτού νησιού στα Δωδεκάνησα, μία κουκκίδα γης στην ανατολική Μεσόγειο, που δύσκολα εντοπίζεις στον χάρτη. Το ονοματεπώνυμο του Πανταζή Χούλη παραπέμπει στον τόπο της καταγωγής του - το νησί της αδιάκοπης επιστροφής για τον ίδιο.

Μου αφηγείται κομμάτια της ζωής του ένα ζεστό μεσημέρι του Φλεβάρη. Συναντηθήκαμε σε ένα μεγάλο διαμέρισμα στη Φιλοθέη, όπου τον φιλοξενεί μια φίλη του. Ο κόσμος του Πανταζή περιορίζεται σε ένα τραπέζι, όπου έχει στρώσει τους γρίφους και τα επιτραπέζια που ο ίδιος δημιουργεί. Του ζητώ να ξεκινήσουμε από την αρχή, το 1970 οπότε γεννήθηκε στην Αυστραλία, μέρος που είχε επιλέξει να πάει ο πατέρας του, καθώς το Καστελλόριζο είχε υποστεί μεγάλη καταστροφή μετά το Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ο παππούς Πανταζής Χούλης είχε κάνει 16 παιδιά - επιβίωσαν τα δέκα. Το 1976 η οικογένεια επιστρέφει στο Καστελλόριζο. 78 άτομα, όλα κι όλα. Στην ασπρόμαυρη ΥΕΝΕΔ ο Πανταζής βλέπει το «μαγικό τετράγωνο» - ένα πρώιμο σουντόκου. «Εγώ το έλυνα αυτό στα 8 μου, οι γονείς και τα αδέρφια του δεν μπορούσαν». Παιδάκι αμούστακο, άρχισε να φτιάχνει γρίφους από ζύμη με τον πλάστη της μητέρας του - χρησιμοποίησε μανταλάκια, έφτιαχνε λαβύρινθους με ατσαλόκαρφα και πετονιές. «Μετά έφαγα ξύλο γιατί χάλασα ένα εργαλείο...» λέει γελώντας. Μετά τη β’ δημοτικού, μετακομίζει στη Ρόδο, όπου ανακαλύπτει τα παιχνίδια γρίφων και τα σχετικά επιτραπέζια - τα έλυνε από μικρός. «Έλεγα τα κάλαντα και έτρεχα να αγοράσω».

Η πορεία του έμοιαζε προδιαγεγραμμένη - τουλάχιστον ως προς τον βασικό της άξονα, αυτόν του πάθους του για τους γρίφους. Αυτή τη στιγμή ο Πανταζής Χούλης είναι από τα πιο γνωστά ονόματα παγκοσμίως στον τομέα, είναι ο άνθρωπος που έκανε τον Ρούμπικ (που έφτιαξε τον διάσημο κύβο) να τον καλέσει στο στούντιό του στη Βουδαπέστη (2009), καθώς ο ίδιος είχε πάει τον μηχανισμό πολλά βήματα μπροστά. Μου λέει με χαρά που δεν κρύβεται ότι έχει δημιουργήσει τον «Θρόνο τον Θεών» που, όπως λέει, «μόνο θεοί μπορούν να τον λύσουν». Μολονότι βασίστηκε στον μηχανισμό του δημιουργού του, ούτε ο ίδιος ο Ρούμπικ τα κατάφερε. «Δεν το έχει λύσει κανένας. Πρέπει να καταλάβει κάποιος από καρδιάς τον μηχανισμό, καθώς χρειάζονται τρεις κινήσεις που τον φέρνουν στα όρια του. Ίσως είναι ο πιο δύσκολος μηχανισμός που έχει φτιαχτεί ποτέ...».

Τον χαρακτηρίζει μία δημιουργική έκσταση: «Δεν μου αρέσει να επαναλαμβάνομαι, θέλω να φτιάχνω καινούργια πράγματα». Έμπνευση αντλεί από τη γνώση και την εμπειρία του, «όσο πιο πολλά ξέρεις από μηχανισμούς και θεωρίες, τόσο περισσότερους συνδυασμούς μπορείς να πετύχεις». Όταν δημιουργεί, κάνει ασκήσεις με τον νου - γίνεται παιδί και στοχάζεται τι θα του άρεσε, πώς θα ήθελε να διδάσκουν εκείνον. Μου δείχνει τον κύβο με τα χρώματα της Ελλάδας, όπως κι αν τον γυρίσεις, μένει σταθερός ο σταυρός - «ο Ρούμπικ τους είχε εκνευρίσει όλους, εγώ τους ηρεμώ με τη σημαία». Όταν δείχνει τις δημιουργίες του, η χαρά του ξεχειλίζει - μου επιδεικνύει μία κατασκευή που την ονομάζει αναμηχανισμό: «Η λέξη Καστελλόριζο γίνεται ζεστό κοράλλι ή... οίκος τρέλαζ. Δεν ξέρω αν το Μουσείο Γρίφων είναι οίκος τρέλαζ. Κάτι προσπαθεί να μου πει το σύμπαν!».

Πανταζής Χούλης: Η λατρεία των γρίφων

Σπουδάζει μαθηματικά στο Ηράκλειο της Κρήτης, αλλά του φαίνονται εύκολα κι έτσι παρακολουθεί μαθήματα κι από το μεταπτυχιακό. Λίγο πριν τελειώσει, δεν έχει αποφασίσει τι θα κάνει στη ζωή του και συναντά τον καθηγητή Μιχάλη Λάμπρου για να τον συμβουλευτεί. Εκείνος του λέει: «Πανταζή μου, είμαι εξαντλημένος, μόλις γύρισα από συνέδριο στη δυτική Αυστραλία στο Περθ». Ο Πανταζής εκεί είχε γεννηθεί κι έτσι όλα πήραν σχήμα. Στα τέλη του 1994 ταξιδεύει. Είναι μια εποχή αναλογική, αρχές των 90s, οι πληροφορίες ήταν περιορισμένες. «Κάθε Κυριακή βράδυ μάθαινα τα αποτελέσματα της Α' Εθνικής από το ραδιόφωνο του BBC».

Στο Πανεπιστήμιο του Περθ σπουδάζει αλγεβρική θεωρία γραφημάτων. Πολύ νωρίς αναλαμβάνει projects, μπαίνει στη λογική των big data, βοηθά στο να πάει η επιστήμη μπροστά. Κάνει διδακτορικό ως μηχανολόγος σε συστήματα ελέγχου, από δορυφόρους ως ψυγεία, προσομοιώνει τα πολυώνυμα με μικρότερο βαθμό ώστε το πιθανό λάθος να είναι ελάχιστο. Έφτιαξε ειδικό αλγόριθμο κι έκανε πειράματα - «Έκανα πολύπλοκο έναν απλό τρόπο και μετά τον απλοποίησα πάλι, φτιάχνοντας έναν εξομοιωτή συστημάτων ελέγχου». Ζει το όνειρο κάθε επιστήμονα, ταξιδεύει πολύ, πάει σε συνέδρια σε όλο τον κόσμο.

Το game changer ήταν άλλο. Με μία θεία του, πήγαινε σε ανοιχτά παζάρια κι εκεί ανακαλύπτει τους συλλεκτικούς γρίφους. Αγοράζει τα πάντα. Μετά εμφανίζεται το Ebay. Παίρνει ό,τι βρει μπροστά του. «Τώρα, οικονομικά, είναι απλησίαστοι οι γρίφοι αυτοί». Καταλήγει να έχει 4.500 (όλοι στο Μουσείο του).

Πώς άρχισε να φτιάχνει γρίφους; «Το 2003 πήγαινα συχνά στη Σιγκαπούρη και σε ένα πάρτι υπήρχε ένα αναδιπλώμενος γρίφος, τον οποίο ένας φίλος τον έσπασε. Εξετάζω τον μηχανισμό, τον έφτιαξα». Κι έκτοτε μπαίνει το νερό στο αυλάκι. Το 2009 γράφει μια μαθηματική έρευνα - ο Ρούμπικ την διαβάζει και τον καλεί. Μπαίνει στον κλειστό κύκλο, συμμετέχει στον Διεθνή Οργανισμό Γρίφων - ουδείς αποκαλύπτει πού γίνεται η ετήσια συνάντηση κάθε καλοκαίρι. «Είναι σαν κυνήγι θησαυρού. Πρέπει να το βρεις μόνος σου, λύνοντας γρίφους».

Το 2007, λίγο προτού κι ο ίδιος γίνει καθηγητής πολιτικής μηχανολογίας, ο καθηγητής με τον οποίο συνεργάζεται παθαίνει καρδιακή προσβολή κι έτσι αναλαμβάνει ο ίδιος τη διδασκαλία. Τον προσεγγίζει ο επικεφαλής της Σχολής και τον ρωτάει: «Δρ Χούλη, με 300 άτομα στην αίθουσα δεν θα αισθάνεστε νευρικός;». Κι απαντά: «Εγώ δεν θα αισθάνομαι γιατί το αγαπάω, αλλά δεν μπορώ να ορκιστώ για τους φοιτητές».

«Όταν δίδασκα στο Πανεπιστήμιο, χρησιμοποιούσα τους γρίφους». Ψηφίζεται καλύτερος καθηγητής της δυτικής Αυστραλίας. Συνέχισε αυτή τη δουλειά έως το 2012, πήρε και το μάθημα «Μηχανολογία Ρίσκου», στο οποίο δίδασκε θεωρία πιθανοτήτων και στατιστική. Έχοντας μεγαλώσει σε συνθήκες ηρεμίας, αρχίζει να ζορίζεται με τους πολλούς φοιτητές. Έπρεπε να διορθώνει 7.000 γραπτά το εξάμηνο, δεν έμενε δημιουργικός χρόνος, το άγχος περίσσευε - στο μυαλό του στριφογυρίζει η σκέψη της επιστροφής στο Καστελλόριζο, ήταν άλλωστε μονίμως στην καρδιά του. (Το μακρινό 1995 φτιάχνει μια ιστοσελίδα, το kastellorizo.net).

Η επιστροφή του Πανταζή Χούλη στο Καστελλόριζο και το Μουσείο των Γρίφων

Το 2013, κι ενώ η Ελλάδα μαστίζεται από την οικονομική κρίση, ο Πανταζής χαμογελάει ατενίζοντας τη θάλασσα - έχει γυρίσει στο Καστελλόριζο. «Στην Αυστραλία έβγαζα καλά χρήματα, με έλεγαν όλοι τρελό που γυρίζω, άλλο όμως τα χρήματα κι άλλο η ποιότητα ζωής. Η υγεία μου ήδη είχε αρχίσει να επηρεάζεται, έβγαζα αυτοάνοσα. Μου αρέσει να κάνω καινούργια πράγματα - ήθελα να κάνω πράγματα στο Καστελλόριζο», λέει εκφράζοντας την πρόθεση του να δημιουργηθεί στο νησί παράρτημα Πανεπιστημίου. «Είμαι εκεί να βοηθήσω ως καθηγητής μαθηματικών», αναφέρει, σημειώνοντας επίσης ότι κάθε Κυριακή κάνει εργαστήριο γρίφων στα παιδιά του σχολείου του Καστελλόριζου.

Προτού επιστρέψει, είχε ιδρύσει μια εταιρεία στην Ινδία -την Maxxbrain- για να παράγει τους γρίφους και τα επιτραπέζια που φτιάχνει. Ο ντόπιος διευθυντής όμως τους αντέγραφε, προκαλώντας μεγάλη ζημιά. Οι επενδυτές κάνουν πίσω.

Παρά την αρνητική εξέλιξη, συνεχίζει να φτιάχνει γρίφους ενώ ζει στο Καστελλόριζο. Παντρεύεται αλλά δεν πάει καλά ο γάμος. Ζορίζεται πολύ, η υγεία του επιβαρύνεται, αλλά οι στόχοι δεν αλλάζουν. Κάνει μία διάλεξη στην Αθήνα, συναντά κόσμο που τον εκτιμά, ανοίγει ο δρόμος για το Φεστιβάλ Γρίφων, η πορεία είναι ανοδική. Ξεκλειδώνει το ΕΦΑΠΑΞ που είχε στην Αυστραλία, επισκευάζει το σπίτι στο Καστελλόριζο, φέρνει τους 4.500 γρίφους, φτιάχνει το μουσείο και το Φεστιβάλ ξεκινά το 2021. Το νερό μπήκε στο αυλάκι...

«Στο Μουσείο Γρίφων κάποιος θα υποστεί πολιτιστικό σοκ, καθώς εκεί υπάρχει συμπυκνωμένη γνώση χιλιετηρίδων που τη μαθαίνει σε λίγη ώρα». Φτιάχνει επιτραπέζια, μου δείχνει το «Δωδέκαθλο», που είναι πρωτότυπο. Το «Πλάτωνος Σπήλαιο» που -όπως λέει- βασίζεται στην αλληγορία του Πλάτωνα, ότι πρέπει να φωτιστούμε, και στους βασικούς κανόνες της ανθρώπινης ηλιθιότητας, το δοκίμιο που έγραψε ο Κάρλος Κιπόλα. «Μας διδάσκει πως αυτός που κερδίζει πρέπει να διασφαλίσει ότι και οι άλλοι θα πάνε καλά - αλλιώς θα γίνει ο βασιλιάς των ηλιθίων και θα είναι τελικά χαμένος».

Μου δείχνει συνεχώς δημιουργίες του: «Έχω κάνει γρίφους που βασίζονται σε συμμετρία τεσσάρων διαστάσεων. Ο Καραγκιόζης είναι τοπολογικός γρίφος». Δείχνει τη Μέδουσα και μου λέει ότι, σύμφωνα με τον Στράβωνα, ζούσε στην αρχαία Μεγίστη - στο Καστελλόριζο ζούσαν και οι Κύκλωπες, σημειώνει γελώντας.

Τα μελλοντικά σχέδια του Πανταζή Χούλη

Του ζητώ να αναφέρει τα σχέδιά του: θέλει να γίνει πιο μεγάλο το Φεστιβάλ, ενώ ταυτόχρονα προτείνει στα σχολεία να χρησιμοποιούν γρίφους για να γίνει πιο διασκεδαστική και κατανοητή η εκπαίδευση. «Είναι θετικό που μέσω κβαντομηχανικής αντιλαμβανόμαστε την ύπαρξη εικονικής πραγματικότητας της ζωής ώστε να ενισχύεται η πίστη μας πως ο κόσμος μας δεν δημιουργήθηκε τυχαία», τονίζει, όταν του ζητώ να κάνει έναν επίλογο.