Τα Νησιά των Κυκλάδων: Οι περιπτώσεις της Σίφνου, Σερίφου και Φολεγάνδρου στη βραχεία λίστα των 11 υπό απειλή μνημείων και τόπων πολιτισμικής κληρονομιάς της Ευρώπης
Τα μνημεία και οι τόποι πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ευρώπη που προκρίθηκαν στη λίστα για τη φετινή έκδοση του προγράμματος «7 Most Endangered» ανακοινώθηκαν την Πέμπτη από την Europa Nostra, την Ευρωπαϊκή φωνή της κοινωνίας των πολιτών και του European Investment Bank Institute(EIB).
Οικία του Γιουγκοσλαβικού Λαϊκού Στρατού, Šabac, ΣΕΡΒΙΑ
Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, Altınözü / Hatay, ΤΟΥΡΚΙΑ
Σιδηρά Πύλη της Αντιόχειας, Antakya / Hatay, ΤΟΥΡΚΙΑ
Τα κριτήρια επιλογής των υπό απειλή μνημείων
Τα προαναφερθέντα επαπειλούμενα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς επιλέχθηκαν από διεθνή Συμβουλευτική Επιτροπή, η οποία αποτελείται από εμπειρογνώμονες σε θέματα ιστορίας, αρχαιολογίας, αρχιτεκτονικής, συντήρησης, ανάλυσης έργων και οικονομικών.
Η επιλογή έγινε με βάση την υψηλή πολιτιστική σημασία καθενός από τα μνημεία, καθώς και τον σοβαρό κίνδυνο που αντιμετωπίζουν σήμερα. Ο βαθμός εμπλοκής των τοπικών κοινοτήτων και η δέσμευση των δημόσιων και ιδιωτικών φορέων για τη διάσωση αυτών των χώρων, θεωρήθηκαν ως κρίσιμοι παράγοντες στην αξιολόγησή τους.
Το αρχιπέλαγος των Κυκλάδων απλώνεται στο Αιγαίο Πέλαγος και αποτελείται από περίπου 220 νησιά, μεταξύ των οποίων η Δήλος, η οποία αποτελεί μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO.
Εκτός από την ιστορική σημασία που φέρει το Αιγαίο Πέλαγος, ένας συνδυασμός φυσικών στοιχείων και παραδοσιακής αρχιτεκτονικής καθορίζει το κυκλαδίτικο τοπίο. Το ορεινό και τραχύ ανάγλυφο των νησιών συμβάλλει στον ιδιαίτερο χαρακτήρα τους, προσφέροντας μαγευτικές και γραφικές εικόνες που καθορίζουν το τοπίο της περιοχής.
Ένα άλλο αξιοσημείωτο στοιχείο του κυκλαδίτικου τοπίου είναι η παρουσία γεωργικών εκτάσεων που φιλοξενούν μικρά αγροτικά σπίτια και βοηθητικές κατασκευές όπως ανεμόμυλους ή αγροκτήματα.
Στα περισσότερα νησιά υπάρχουν ξερολιθιές, οι οποίες επιτρέπουν την καλλιέργεια σε εδάφη με απότομες κλίσεις. Τα λιμάνια των Κυκλάδων συμβάλλουν επίσης στον χαρακτήρα τους. Σε ορισμένα νησιά, το λιμάνι βρίσκεται στον κύριο οικισμό (Χώρα), ενώ σε άλλα, τα δύο μέρη συνδέονται με ένα στενό δρόμο.
Η τουριστική ανάπτυξη και η ανεξέλεγκτη δόμηση απείλουν τα νησιά
Οι Κυκλάδες, φημισμένες για τη μοναδική γοητεία και τον πλούσιο πολιτισμό τους, βρίσκονται αντιμέτωπες με μια πληθώρα προκλήσεων που θέτει η έξαρση της τουριστικής ανάπτυξης και η ανεξέλεγκτη δόμηση. Παρά την οικονομική ανάπτυξη που επιτυγχάνεται, δημιουργείται παράλληλα και πλήθος περιβαλλοντικών, πολιτιστικών και κοινωνικών ζητημάτων, όπως η υποβάθμιση των φυσικών πόρων, η καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς, η λειψυδρία, τα προβλήματα διαχείρισης αποβλήτων και οι κοινωνικοοικονομικές ανισότητες. Τα νησιά κινδυνεύουν να χάσουν τον αυθεντικό τους χαρακτήρα, καθώς η ταχεία τουριστική οικοδόμηση απειλεί να επισκιάσει την εγγενή ομορφιά τους.
Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλούν οι μικρότεροι νησιωτικοί προορισμοί εντός των Κυκλάδων, οι οποίοι υφίστανται το κύριο βάρος του υπερτουρισμού. Η επιβάρυνση των υποδομών και η αυξανόμενη ζήτηση για καταλύματα αποτελούν σημαντικές προκλήσεις. Η ζήτηση για νέες κατασκευές πέραν των ορίων των οικισμών έχει φτάσει σε πρωτοφανή επίπεδα, με τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής να αποκαλύπτουν σταθερή αύξηση των νέων οικοδομικών αδειών από 916 το 2018 σε 1.280 το 2022. Τα δομημένα τετραγωνικά μέτρα, που αυξάνονται από 291.722 τ.μ. το 2018 σε 419.232 τ.μ. το 2022, υπογραμμίζουν την εντατικοποίηση της οικοδομικής δραστηριότητας.
Την υποψηφιότητα των Κυκλάδων, και συγκεκριμένα των νησιών Σίφνου, Σερίφου και Φολεγάνδρου, στο πρόγραμμα «7 Most Endangered 2024», έκανε η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ). Η ΕΛΛΕΤ υποστηρίζει πως είναι καίριας σημασίας η λήψη στρατηγικών μέτρων βασισμένων σε πολιτικές για την αντιμετώπιση των πιεστικών ζητημάτων στις Κυκλάδες, προτείνοντας η προσέγγιση για τη διαφύλαξη της ακεραιότητας των νησιών να είναι ολιστική.
Δράσεις και προτάσεις για την προστασία της πολιτιστική κληρονομιάς
Στις άμεσες προτεραιότητες θα πρέπει να περιλαμβάνεται η θέσπιση του Ειδικού Χωροταξικού Σχεδίου για τον Τουρισμό με σκοπό τη ρύθμιση και διαχείριση των δραστηριοτήτων, μαζί με τη θεσμοθέτηση ενός δεσμευτικού Περιφερειακού Χωροταξικού Σχεδίου για το Νότιο Αιγαίο. Η πρόταση υπογραμμίζει επίσης την ανάγκη κατάρτισης Τοπικών Πολεοδομικών Σχεδίων για τον καθορισμό ζωνών ανάδειξης του τοπίου, τη συνεργασία μεταξύ του Υπουργείου Τουρισμού και του Υπουργείου Περιβάλλοντος για τη σύγκλιση των πολιτικών και τη δημιουργία ειδικών θεσμικών ρυθμίσεων για την ενσωμάτωση της φέρουσας ικανότητας στο χωρικό σχεδιασμό.
Η ΕΛΛΕΤ δρομολόγησε δράσεις με αντίκτυπο, εστιάζοντας σε τρία κυκλαδίτικα νησιά - τη Σίφνο, τη Σέριφο και τη Φολέγανδρο. Οι προτάσεις που υποβλήθηκαν κατά τη διάρκεια των δημόσιων διαβουλεύσεων αφορούν κρίσιμες πτυχές όπως η έναρξη τουριστικών επενδύσεων, η υπερδόμηση και η προστασία των φυσικών και γεωργικών περιοχών.
Μια εκστρατεία ευαισθητοποίησης, που ξεκίνησε το 2013, υποστηρίζει τη φέρουσα ικανότητα κάθε νησιού, με στόχο τη διατήρηση του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος και την προώθηση βιώσιμων πρακτικών. Το πρόγραμμα της ΕΛΛΕΤ "Αειφόρο Αιγαίο", που ξεκίνησε το 2004, έχει λειτουργήσει ως πλατφόρμα για δράσεις ευαισθητοποίησης, διαβουλεύσεις σχετικά με αναπτυξιακά μοντέλα και παρεμβάσεις για τη διασφάλιση του βιώσιμου μέλλοντος των νησιών.
Η ΕΛΛΕΤ οραματίζεται την αξιοποίηση του προγράμματος «7 Most Endangered» για την ευαισθητοποίηση σχετικά με την ανεξέλεγκτη δόμηση και την προσπάθεια επιρροής των κυβερνητικών πολιτικών για τη βελτίωση του πολεοδομικού σχεδιασμού στα νησιά. Στους υποστηρικτές αυτής της εκστρατείας περιλαμβάνονται οι δήμαρχοι των τριών νησιών που λειτουργούν ως παράδειγμα: της Σίφνου, της Σερίφου και της Φολεγάνδρου.
16°
