Τρεις Ιεράρχες: Πώς και πότε καθιερώθηκαν ως προστάτες της εκπαίδευσης

Των Τριών Ιεραρχών είναι σήμερα Τρίτη (30.1) και στα σχολεία θα πραγματοποιηθούν εορταστικές εκδηλώσεις, ενώ θα γίνει κανονικά και μάθημα. Η αργία των Τριών Ιεραρχών, που αποτελούν προστάτες της εκπαίδευσης και των γραμμάτων καταργήθηκε για τα φροντιστήρια και τα κέντρα ξένων γλωσσών, με απόφαση που έλαβε η υφυπουργός, Ζέτα Μακρή. 

Οι εκδηλώσεις που πραγματοποιηθούν στα σχολεία για την εορτή των Τριών Ιεραρχών θα έχουν διάρκεια έως και δύο διδακτικές ώρες τόσο στα δημόσια, όσο και στα ιδιωτικά σχολεία της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Η σχολική αργία για την ημέρα των Τριών Ιεραρχών καταργήθηκε το 2020 με διάταξη που κατέθεσε στη Βουλή η τότε υπουργός Παιδείας, Νίκη Κεραμέως. Σύμφωνα με την εν λόγω διάταξη, «η 30ή Ιανουαρίου κάθε έτους, ημέρα της θρησκευτικής των Τριών Ιεραρχών, παύει να συμπεριλαμβάνεται στις ημέρες σχολικής αργίας. Αποκαθίσταται ως ημέρα πραγματοποίησης εορταστικών εκδηλώσεων προς τιμή των Μεγάλων αυτών Πατέρων αλλά και της Παιδείας, καθώς και των μετόχων της εκπαιδευτικής διαδικασίας, εκπαιδευτικών και μαθητών».

Όπως διευκρινίζεται, «οι εκδηλώσεις αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν θρησκευτικές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες σχετικά με την προβολή του κοινωνικού και παιδαγωγικού έργου των Μεγάλων Πατέρων και της προσφοράς τους στην Εκπαίδευση και τα Γράμματα. Η εν λόγω ρύθμιση καταλαμβάνει τόσο την Πρωτοβάθμια όσο και τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση δημόσια και ιδιωτική, έτσι ώστε ο τρόπος εορτασμού της συγκεκριμένης θρησκευτικής και σχολικής εορτής να είναι καθολικός και ενιαίος».

Καταργείται η αργία των Τριών Ιεραρχών για τα φροντιστήρια και τα κέντρα ξένων γλωσσών

Η αργία των Τριών Ιεραρχών καταργείται για τα φροντιστήρια και τα κέντρα ξένων γλωσσών. Στην ανακοίνωση που εκδόθηκε από το Υπουργείο Παιδείας αναφέρεται: «Υπεγράφη από την Υφυπουργό Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού Ζέττα Μ. Μακρή, η με αριθμ. 8778/Ν1/26-01-2024 απόφαση με την οποία τροποποιείται η με αριθμ. 219434/Α5/21.12.2016 (Β΄ 4212) απόφαση με θέμα: "Ημέρες διακοπών και αργιών φροντιστηρίων και κέντρων ξένων γλωσσών". Με τη συγκεκριμένη υπουργική απόφαση καταργείται από το σημείο II του στοιχείου Β. ΑΡΓΙΩΝ μόνο η θρησκευτική γιορτή των Τριών Ιεραρχών για τα φροντιστήρια και τα κέντρα ξένων γλωσσών. Κατά τα λοιπά ισχύει η ανωτέρω Υπουργική Απόφαση. Η παρούσα απόφαση ισχύει από τη δημοσίευσή της. Η εν λόγω απόφαση έχει σταλεί στο Εθνικό Τυπογραφείο προς δημοσίευση». 

Τι γιορτάζουμε των Τριών Ιεραρχών

Την ονομασία Τρεις Ιεράρχες έχουν τρεις άγιοι και Θεολόγοι της Ορθόδοξης Χριστιανικής πίστεως, προστάτες των γραμμάτων και των μαθητών, ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ο Βασίλειος ο Μέγας και ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός ή Θεολόγος.

Αναδείχθηκαν Πατέρες της Εκκλησίας και Άγιοι. Η γνώση και η δράση τους, τούς έδωσε τον τίτλο των Μεγίστων Φωστήρων, όπως ψέλνεται και στο τροπάριό τους: «Τους Τρεις Μεγίστους Φωστήρας Της Τρισηλίου Θεότητος...».

Η εορτή των Τριών Ιεραρχών καθιερώθηκε γύρω στα μέσα του 11ου αιώνα και στα χρόνια του Κωνσταντίνου Θ' Μονομάχου ή του Αλέξιου Α΄Κομνηνού από τον Μητροπολίτη Ευχαΐτων Ιωάννη Μαυρόποδα ο οποίος συνέθεσε τμήμα της Ακολουθίας για τους Τρεις Αγίους της Εκκλησίας. Μέσα στην Ακολουθία ο Μαυρόπους υμνεί τη σημασία του έργου και την ποιότητα της δράσης τους και τονίζει τη σχέση της Τριανδρίας με τον Τρισυπόστατο Θεό για την Ορθόδοξη Εκκλησία. Οι απαρχές της Εορτής πρέπει να εντοπισθούν σε μια περίοδο «διανοητικού αναβρασμού». Είναι η εποχή που ο Κωνσταντίνος Θ' Μονομάχος αναδιοργάνωνε τη Νομική Σχολή της Κωνσταντινούπολης η οποία κατάρτιζε τα μελλοντικά στελέχη της Βυζαντινής διοίκησης, στελεχώνοντας τη Σχολή με λόγιους όχι αριστοκρατικής καταγωγής: σε αυτούς συμπεριλαμβάνονταν ο Μιχαήλ Ψελλός, ο Ιωάννης Ξιφιλίνος και ο Ιωάννης Μαυρόπους. Οι μεταρρυθμίσεις που ο Κωνσταντίνος Θ΄ προωθούσε και με τις οποίες ταυτίστηκε ο Ψελλός και η ομάδα του τους εξανάγκασε έναν-έναν σε παραίτηση στη συνέχεια. Πράγματι, οι συνεχείς επιθέσεις εκ μέρους του παλιού δικαστή Οφρυδά ήταν μια έκφραση δυσαρέσκειας για τον τρόπο στέρησης του ελέγχου της νομικής εκπαίδευσης εκ μέρους των καθημερινών εργατών του νόμου, της συντεχνίας των συμβολαιογράφων. Τα πνευματικά ενδιαφέροντα των Ψελλού και Ιωάννη Ιταλού και ο προσανατολισμός τους στη θύραθεν σκέψη προκάλεσε την αντίδραση της Εκκλησίας η οποία επιθυμεί να ελέγξει την εκπαίδευση και να την απαλλάξει από τα όποια περιττά της στοιχεία. Οι Τρεις Άγιοι εμφανίζονται μαζί το 1066 στο Ψαλτήριο Θεοδώρου και σε όλη τη διάρκεια του 11ου αιώνα όλο και πιο συχνά σε εικονογραφημένα χειρόγραφα. Στα Ευχάιτα πρέπει να καθιερώθηκε για πρώτη φορά η εορτή όταν ήταν εκεί ο Μαυρόποδας Μητροπολίτης. Η μνήμη των Τριών Ιεραρχών θεωρείται ότι έρχεται να συμβολίσει μεταφορικά την Αγία Τριάδα και τον ρόλο των Τριών Πατέρων στη διαμόρφωση του τριαδικού δόγματος και να υποδηλώσει τα όρια προσέγγισης του ελληνικού φιλοσοφικού στοχασμού. Ουσιαστικά η εκκλησιαστική εορτή θεσπίστηκε με σκοπό την κατασίγαση της εγερθείσης διάστασης σχετικά με την αξιολογική ιεράρχησή τους και δεν ήταν παρά ένα απλό επεισόδιο της ιστορίας της Εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης, καθώς ο καθορισμός περιελάμβανε τρεις πατέρες οι οποίοι ανήκαν στο κλίμα του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Η ιστορία καθιέρωσης της Εορτής της εκπαίδευσης

Η αυτονόμηση της Εορτής από το Εκκλησιαστικό πλαίσιο και η θεσμοθέτησή της ως σχολικής εκδήλωσης δεν αναφέρεται πριν από τον 19ο αιώνα. Προηγείται αυτής, σύμφωνα με την ιστορικό Έφη Γαζή, η τέλεση μνημοσύνου την ημέρα της εορτής των Τριών Ιεραρχών, για τους χορηγούς σχολείων στη συνοικία Σταυροδρόμι της Κωνσταντινούπολης από τον Πατριάρχη Καλλίνικο Ε΄ το 1805. Άλλη μια αναφορά υπάρχει για την Ευαγγελική Σχολή Σμύρνης και τον εορτασμό κατά την 30η Ιανουαρίου της Μνήμης των ευεργετών και συνδρομητών του σχολείου από το 1812-1813. Στην Ιόνιο Ακαδημία οι Τρεις Ιεράρχες θεωρούνται και τιμώνται ως οι προστάτες της από τη σύστασή της (1824-1826). Στην οθωμανοκρατούμενη Μυτιλήνη έχουμε πανηγυρικούς από το 1859 τουλάχιστον.

Οι διαδικασίες καθιέρωσης της εορτής ως εκπαιδευτικής συνδέονται με το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, όταν σε συνεδρίαση του Ακαδημαϊκού Συμβουλίου στις 9 Αυγούστου του 1841, η οποία πραγματοποιήθηκε με αφορμή τον θάνατο του καθηγητή του ιδρύματος Δημήτριου Μαυροκορδάτου και δωρεάς στο Πανεπιστήμιο Αθηνών της οικίας του θανόντος από τον πατέρα του, θέλησαν να τον τιμήσουν. Τελικά, προκρίθηκε η καθιέρωση μνημοσύνου υπέρ των ευεργετών του Πανεπιστημίου κατά την Εκκλησιαστική Εορτή των Τριών Ιεραρχών. Ο πρώτος Εορτασμός-μνημόσυνο πραγματοποιήθηκε στις 30 Ιανουαρίου 1842. Η πραγματική θεσμοθέτηση της εορτής όμως θα καθυστερήσει: θα πραγματοποιηθεί το 1911 όταν το ανώτατο αυτό ακαδημαϊκό ίδρυμα θα αποκτήσει τον καινούργιο οργανισμό του και μέσα σε αυτόν θα προσδιορίσει και τις εορτές του.

Είναι η εποχή που το ζήτημα της Αυτοκεφαλίας της Ελλαδικής Εκκλησίας και των συνακόλουθων αντιδράσεων αποτελεί μείζον πολιτικό θέμα. Οι σχέσεις μεταξύ Αθήνας και Φαναρίου, αλλά και Ελληνικού Βασιλείου και Ρωσίας είναι ψυχρές έως τεταμένες. Παράλληλα είχαν αρθρωθεί επιφυλάξεις για τον ρόλο του νεοπαγούς θεσμού του Πανεπιστημίου και το αν θα εκτόπιζε την Εκκλησία από τα εκπαιδευτικά πράγματα κι αν θα ήταν φιλικά προσκείμενος στη θρησκεία. Όπως επισημαίνει η Έφη Γαζή, η καθιέρωση της πανεπιστημιακής αυτής εορτής στα μέσα του 19ου αιώνα εγγράφεται στο πλαίσιο της «απόσεισης των κατηγοριών περί αθεΐας» στην «προβολή και του Πανεπιστημίου ως χώρου διαφύλαξης παραδοσιακών αξιών» και στη «σύνδεσή του με την αυτοκέφαλη Εκκλησία». Από την τρίτη δεκαετία του 19ου αιώνα «αδιάκοπη είναι η διασταύρωση της επίσημης Θρησκευτικής ζωής με την κοσμική Ελληνική ζωή». Και αυτό αποτυπώνει μεταξύ άλλων η καθιέρωση της συγκεκριμένης εορτής.