Συνδέεται η κακοποίηση των ζώων με την κακοποίηση ανθρώπων;

Υπάρχει ένας φαύλος κύκλος που ανακυκλώνεται. Με αφορμή το περιστατικό με τον θάνατο του χάσκι στην Αράχοβα, αλλά και μια σειρά από περιστατικά κακοποίησης ζώων που έρχονται στο φως –η κορυφή ενός παγόβουνου με αμέτρητα άλλα που ποτέ δεν μαθαίνουμε–, ρωτήσαμε την Έλενα Συρμαλή, πρόεδρο του Κέντρου Μελετών Ασφαλείας (ΚΕΜΕΑ), να μας αναλύσει το προφίλ όσων κακοποιούν ζώα και να μας εξηγήσει κατά πόσο συνδέεται με εγκληματικές πράξεις εν γένει.

― Ποιο είναι το προφίλ των ανθρώπων που κακοποιούν ζώα;

Στην πλειονότητα των περιπτώσεων οι δράστες κακοποίησης ζώων είναι άνδρες, ενώ τα θύματα είναι –συνήθως– σκυλιά, γάτες και άλογα. Ένα βασικό χαρακτηριστικό των ατόμων που κακοποιούν ζώα αφορά στην έλλειψη ή/και απουσία ενσυναίσθησης αλλά και στην αδυναμία μετάνοιας –δεν νιώθουν τύψεις– για τις πράξεις τους. Τα αντικοινωνικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας είναι κυρίαρχα. Ο δράστης αγνοεί ή/ και δεν αποδέχεται τους κανόνες και τα δικαιώματα των άλλων. Σε κάποιες περιπτώσεις παρατηρείται μια σκληρότητα απέναντι σε ζώα από την ηλικία των 10 ετών. Η έλλειψη κοινωνικών δεξιοτήτων είναι ένα ακόμα από τα στοιχεία που συνθέτουν το προφίλ. Οι δράστες πολλές φορές δεν έχουν εκπαιδευτεί σε κοινωνικές δεξιότητες, ενώ μπορεί να μεγάλωσαν σε ένα κακοποιητικό περιβάλλον, ή/και σε ένα περιβάλλον στο οποίο η σκληρότητα απέναντι σε ζώα και αδύναμους ήταν ένας αποδεκτός τρόπος επικοινωνίας. Έτσι και οι συμπεριφορές αυτές γίνονται αποδεκτές ως φυσιολογικές.

Ορισμένες μελέτες σημειώνουν τη διέγερση αυτής της κατηγορίας δραστών, μέσω της κακοποίησης και της βίας. Οι δράστες λαμβάνουν ικανοποίηση από την κακοποιητική συμπεριφορά και την άσκηση ελέγχου και απόλυτης εξουσίας. Το στοιχείο της αυταρχικότητας είναι έντονο. Επίσης δεν αντιλαμβάνονται τις πράξεις αυτές ως πράξεις που προκαλούν βλάβη αλλά τις εκλογικεύουν. Παρατηρούνται επίσης στοιχεία μισαλλοδοξίας. Προκαταλήψεις, ακραίες απόψεις, βίαιες αντιδράσεις σε διάφορες καταστάσεις. Από την άλλη μεριά, οι δράστες παρουσιάζουν μια δυσκολία να συνδεθούν συναισθηματικά με ανθρώπους και ζώα.

― Υπάρχει σχέση ανάμεσα στην κακοποίηση ζώων και ανθρώπων;

Παλαιότερα η κακοποίηση ζώων θεωρούνταν μεμονωμένο ζήτημα, αποκομμένο και μη συνδεδεμένο με άλλου είδους εγκληματικές συμπεριφορές. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια, οι μελέτες καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι αποτελεί προγνωστικό παράγοντα για τη βία κατά των ανθρώπων και σχετίζεται και με άλλους τύπους βίαιων εγκλημάτων (π.x. κακοποίηση συντρόφου, κακοποίηση ηλικιωμένων, βιασμοί κ.ά.).

Δεν υπάρχει πάντα ένα συνεχές κατά το οποίο έχουμε βία σε ζώα και κατόπιν βία σε ανθρώπους. Αυτό ισχύει μόνο σε ορισμένες περιπτώσεις και όχι σε όλες. Υπάρχει ένα ποσοστό εγκληματιών που ακολουθούν αυτό το συνεχές, ωστόσο σε πολλές περιπτώσεις έχουμε και κακοποίηση ανθρώπων αρχικά και μετά οι δράστες προκαλούν βλάβες σε ζώα. Μελέτες σημειώνουν ότι η πλειονότητα των κακοποιημένων γυναικών που έχουν ζώα συντροφιάς, ανέφεραν ότι ο σύντροφός τους κακοποίησε και το ζώο συντροφιάς. Πολλές φορές η κακοποίηση του ζώου χρησιμοποιείται από τον δράστη για τη δημιουργία κλίματος φόβου στην οικογένεια και για την άσκηση εξουσίας και ελέγχου.

Το Υπουργείο Δικαιοσύνης των Ηνωμένων Πολιτειών, κατά την αξιολόγηση των νέων που κινδυνεύουν να γίνουν βίαιοι, τονίζει πόσο σημαντικός παράγοντας κινδύνου είναι το ιστορικό κακοποίησης ζώων. Το FBI θεωρεί τη βία κατά των ζώων προγνωστικό παράγοντα της βίας κατά των ανθρώπων και εξετάζει την κακοποίηση ζώων στο παρελθόν του δράστη, όταν συνθέτει το προφίλ των serial killers.

Γενικότερα η σκληρότητα και η βία κατά των ζώων αποτελεί προγνωστικό παράγοντα των εγκλημάτων: σεξουαλικής κακοποίησης ανθρωποκτονίας και εμπρησμού. Φυσικά αυτό δεν σημαίνει ότι μπορούμε να προβλέψουμε την ανθρώπινη συμπεριφορά. Η παρουσία των παραγόντων κινδύνου δεν σημαίνει ότι θα εκδηλωθεί με βεβαιότητα η εγκληματική συμπεριφορά. Η έννοια της αναγνώρισης παραγόντων κινδύνου αφορά στην πρόληψη και στην προστασία των ανθρώπων που κινδυνεύουν να αναπτύξουν παρεκκλίνουσες συμπεριφορές. Δεν προβλέπεται η ανθρώπινη συμπεριφορά.

― Ποια κίνητρα δηλώνουν οι ίδιοι ότι έχουν; Υπάρχει η εκτίμηση ότι με τη βία λύνονται τα προβλήματα;

Μερικά από τα κίνητρα που συνήθως αναφέρονται από τους ίδιους τους δράστες στις έρευνες:

• Κακοποίηση ζώου ως μέσο για να το ελέγξουν και εργαλείο εκπαίδευσης.
• Αντίποινα εναντίον του ανθρώπου που ζει με το ζώο συντροφιάς.
• Αντίποινα εναντίον του ζώου.
• Προσπάθεια δημιουργίας ενός επιθετικού ζώου για την προστασία του ανθρώπου / βελτίωση των «ικανοτήτων του ζώου.
• Πολλοί δράστες υποστηρίζουν ότι βιώνουν ένα είδος ευχαρίστησης από την κακοποίηση.

― Γιατί δεν έχουμε στην Ελλάδα περιπτώσεις με serial killers;

Είχαμε κάποιες περιπτώσεις στο παρελθόν. Είναι όμως λίγες και σε βάθος πολλών δεκαετιών. Συνήθως κυριαρχεί μια σύγχυση με τους όρους: serial killer και mass murderer. Η κατά συρροή δολοφονία περιλαμβάνει μια σειρά τεσσάρων ή περισσότερων ανθρωποκτονιών που διαπράττονται συνήθως από έναν ή δύο δράστες και μπορεί να επεκταθεί χρονικά από μέρες μέχρι χρόνια. Ενώ η ανθρωποκτονία είναι γενικά διαπροσωπικό έγκλημα και συνήθως παρατηρείται μια αλληλεπίδραση μεταξύ δράστη και θύματος, στις κατά συρροή δολοφονίες δράστης και θύματα είναι συνήθως άγνωστοι μεταξύ τους. Το 61% στοχεύει αποκλειστικά αγνώστους, 15% σκοτώνει τουλάχιστον έναν άγνωστο από το σύνολο των θυμάτων.

Η μαζική δολοφονία συνίσταται στη δολοφονία τεσσάρων ή περισσότερων ατόμων από έναν ή δύο (ή μια μικρή ομάδα) δράστες και αφορά ουσιαστικά ένα συμβάν που διαρκεί μόνο λίγα λεπτά ή αρκετές ώρες. Πολλοί παράγοντες συμβάλλουν σε αυτό. Καταρχάς στην Ελλάδα έχουμε ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά εξιχνίασης ανθρωποκτονιών. Έτσι δεν συνεχίζει ο δράστης για καιρό το εγκληματικό έργο του. Και άλλοι παράγοντες παίζουν ρόλο, όπως ο πληθυσμός, τα σύνορά της χώρας, αλλά και το κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο και οι κοινωνικές μας δομές.

― Πώς εισπράττει ένα παιδί την εμπειρία βασανισμού ζώου από μέλος της οικογένειάς του;

Κάτι που πρέπει να τονίσουμε και πολλές φορέα υποτιμάται: είναι οι περιπτώσεις των παιδιών που γίνονται μάρτυρες της βίας κατά των ζώων, χωρίς να είναι τα ίδια άμεσα θύματα σωματικής βίας. Ένα μεγάλο ποσοστό παιδιών εκτίθεται στη βία ή/και στη σκληρότητα απέναντι σε ζώα ως μάρτυρες. Αυτές οι συνθήκες θέτουν τα παιδιά σε αυξημένο κίνδυνο να διαιωνίσουν τον κύκλο της βίας μέσω του παραδείγματος που βλέπουν, μέσω της απευαισθητοποίησης στη βία και μέσω της πεποίθησης ότι η βία είναι ένας αποδεκτός τρόπος επίλυσης μιας διαπροσωπικής σύγκρουσης ή αποδεκτός τρόπος σωφρονισμού.

Σύμφωνα με διεθνείς μελέτες, πάνω από το 80% των μελών των οικογενειών που απευθύνθηκαν σε δομές μετά από κακοποίηση, είχαν επίσης κακοποιημένα ζώα στην οικογένεια από τον ίδιο δράστη. Στο 1/3 των περιπτώσεων αυτών το παιδί που ήταν και αυτό θύμα συνέχισε τον φαύλο κύκλο της κακοποίησης, κακοποιώντας επίσης ένα ζώο. Η δημιουργία αναπαραστάσεων κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας, μέσω των μηχανισμών της αφομοίωσης και της συμμόρφωσης των εμπειριών, συμβάλει στη μετέπειτα ανάπτυξη και εξέλιξη στρεβλώσεων και σχετικών αντιλήψεων. Η ανθρωπολόγος Μέαντ ανέφερε ότι ένα από τα χειρότερα πράγματα που μπορεί να συμβεί σε ένα παιδί σε σχέση με την εξέλιξή του, είναι να σκοτώσει ή να βασανίσει ένα ζώο και να μην έχει κάποιες κυρώσεις για αυτή του την πράξη.

― Πώς αντιμετώπιζε η επιστήμη της εγκληματολογίας (άρα κι ο νόμος) τις κακοποιήσεις ζώων διαχρονικά; Τι έχει αλλάξει;

Η αλήθεια είναι ότι πέρασε αρκετός καιρός μέχρι να υπάρξει σύνδεση μεταξύ του εγκλήματος της κακοποίησης ζώων και της κακοποίησης ανθρώπων. Η σύνδεση αναδείχθηκε μέσω της ανάλυσης των περιπτώσεων από το FBI και των μετέπειτα μελετών. Άλλωστε έτσι προχωρά και η επιστήμη. Μέσω των μελετών και της διερεύνησης των παραγόντων που είναι δυνατόν να οδηγήσουν σε μια συμπεριφορά. Σε κάθε περίπτωση η κακοποίηση ζώου δεν οδηγεί νομοτελειακά στην κακοποίηση ανθρώπων. Το άτομο θα μπορούσε να διαχειριστεί τυχόν στρεβλώσεις και τραύματα και να λειτουργήσει διαφορετικά. Η κακοποίηση ζώων είναι κακούργημα και έχουν αυστηροποιηθεί οι ποινές και στη χώρα μας.

― Βλέπουμε ότι, μετά το περιστατικό της Αράχοβας, στα social media υπήρξε μια διάθεση ακύρωσης (cancel culture) της περιοχής. Έχει κάποια χρησιμότητα αυτό;

Η διάχυση της ευθύνης μειώνει την ευθύνη του δράστη. Το πέρασμα στην εγκληματική πράξη είναι ευθύνη του δράστη. Δεν ευθύνεται μια ολόκληρη κοινότητα για το έγκλημα που διαπράττει ένας άνθρωπος ή μια ομάδα ανθρώπων. Ωστόσο κάθε πολίτης οφείλει να αναφέρει στις αρχές εγκληματικές πράξεις. Ο πολίτης δεν μπορεί να αδιαφορεί, όταν γνωρίζει. Δεν γνωρίζουμε αν ήξερε κάποιος ή μια ομάδα ανθρώπων και στην πορεία θα διευκρινιστεί. Το ζήτημα της αφαίρεσης καμερών (όπως γράφτηκε), αν ισχύει, θα πρέπει να το εξετάσουν οι αστυνομικές αρχές και η Δικαιοσύνη.