Σαν σήμερα 8 Δεκεμβρίου 1966: Το ναυάγιο της Φαλκονέρας - Πώς έγινε η τραγωδία με το πλοίο Ηράκλειον
Σαν σήμερα 8 Δεκεμβίου, πριν από 57 χρόνια, το 1966, καταγράφηκε μία από τις μεγαλύτερες ναυτικές τραγωδίες στην Ελλάδα. Το πλοίο Ηράκλειον βυθίστηκε στη θαλάσσια περιοχή της Φαλκονέρας και τουλάχιστον 247 άτομα υπολογίζεται ότι βρήκαν τραγικό θάνατο. Ανάμεσά τους γυναίκες και παιδιά. Μέχρι και σήμερα, υπάρχει σύγχυση για τον αριθμό των θυμάτων.
Το πλοίο Ηράκλειον εκτελούσε δρομολόγια στη γραμμή Πειραιάς Χανιά και Πειραιάς Ηράκλειο για περίπου έναν χρόνο, από το 1965 έως και τη βύθισή του, το μοιραίο ξημέρωμα της 8ης Δεκεμβρίου. Το πλοίο είχε ναυπηγηθεί το 1949 στη Γλασκώβη ως δεξαμενόπλοιο για λογαριασμό της αγγλικής εταιρείας Bibby Line. Είχε χωρητικότητα 8.922 κόρων, μήκος 498 πόδια (152m), πλάτος 60 πόδια (18m), και βύθισμα 36 πόδια (11m) ενώ έφερε μηχανή ατμοστροβίλων που του έδινε ταχύτητα 17 κόμβων. Εξυπηρετούσε τη γραμμή Αγγλίας- Βιρμανίας. Το αρχικό του όνομα ήταν «Leicestershire» (Λέστερσαϊρ). Το 1964, μετά από μετασκευή σε φέρι-μποτ, περιήλθε στην εταιρεία των Αδελφών Τυπάλδου και υψώνοντας την ελληνική σημαία, νηολογήθηκε στον Πειραιά με αριθμό Ν.Π. 2562. Τον Ιούνιο του επόμενου έτους δρομολογήθηκε στις ακτοπλοϊκές γραμμές Πειραιά - Κρήτης.
Ναυάγιο της Φαλκονέρας - Χρονικό
Την Τετάρτη 7 Δεκεμβρίου 1966 και ώρα 19:30, το Ηράκλειον απέπλευσε από το λιμάνι της Σούδας με μισή ώρα καθυστέρηση, μεταφέροντας 206 επιβάτες, 70 μέλη του πληρώματος και 17 φορτηγά στον Πειραιά. Πλοίαρχος του πλοίου ήταν ο Εμμανουήλ Βερνίκος. Η κακοκαιρία που υπήρχε στο Κρητικό πέλαγος ανάγκασε το Λιμεναρχείο να απαγορεύσει τον απόπλου των μικρών σκαφών, αλλά τα αναμενόμενα, στο ανοιχτό πέλαγος, 5 ή 6 μποφόρ, δεν θεωρήθηκαν επικίνδυνα για το 19.000 τόννων πλοίο. Το ίδιο βράδυ, πολλοί αθηναϊκοί κινηματογράφοι πρόβαλαν ένα διαφημιστικό φιλμ για τα σκάφη της «Εταιρίας Τυπάλδου», τα οποία παρουσιάζονταν ως «τα πολυτελέστερα, τα ανετότερα και, φυσικά, τα ασφαλέστερα», με πρώτο και καλύτερο το καύχημα της εταιρίας, «το ασυναγώνιστον φέρι-μποτ Ηράκλειον, ταχύτητος 19 μιλλίων».
Μετά τα μεσάνυχτα, το Ηράκλειον έπλεε στο Μυρτώο Πέλαγος μέσα σε υψηλό κυματισμό με συνεχείς διατοιχισμούς, καθώς η ένταση των ανέμων αυξήθηκε σε 8 μποφόρ. Οι επιβάτες άρχισαν να ξυπνάνε στις καμπίνες τους και τα παιδιά να κλαίνε. Τα αυτοκίνητα μετακινήθηκαν και στο γκαράζ άρχισαν να μπαίνουν νερά.
Στις δύο μετά τα μεσάνυχτα της Πέμπτης 8 Δεκεμβρίου, καθώς το πλοίο έπλεε 6 μίλια βορειοανατολικά της Φαλκονέρας, ένα μεγάλο φορτηγό-ψυγείο 5 τόνων με φορτίο πορτοκάλια, που φορτώθηκε κάθετα προς το διάμηκες επίπεδο συμμετρίας του πλοίου, απασφαλίστηκε από τους διαρκείς κλυδωνισμούς και χτύπησε με φόρα στην πλευρική μπουκαπόρτα. Κάποιος ναύτης έτρεξε να ειδοποιήσει τον οδηγό να πάει να το ασφαλίσει. Δεν πρόλαβε. Κατά μαρτυρίες, ο καταπέλτης άνοιξε σταδιακά από τις παλινδρομικές προσκρούσεις του φορτηγού-ψυγείου, γεγονός που επιβεβαιώνει τις υποθέσεις ότι δεν είχε ασφαλισθεί σταθερά με τους 6 πείρους που διέθετε. Από τον πλευρικό καταπέλτη που υποχώρησε κι άνοιξε, το φορτηγό-ψυγείο έπεσε στη θάλασσα η οποία και κατέκλυσε στη συνέχεια όλο το χώρο των οχημάτων. Οι άνεμοι στη θαλάσσια περιοχή την ώρα του ναυαγίου υπολογίστηκαν σε 10 τουλάχιστον μποφόρ. Μετά την πτώση του φορτηγού ψυγείου στη θάλασσα, το πλοίο ήλθε πάλι στη θέση του και επέπλεε στην επιφάνεια της θάλασσας με ενεργές μόνο τις ηλεκτρογεννήτριες ασφαλείας και κατόπιν, λόγω της μεγάλης πλέον ελεύθερης επιφάνειας υδάτων που είχαν κατακλύσει το γκαράζ, το πλοίο άρχισε να παίρνει πολύ μεγάλες κλίσεις.
Στις 02.06' ο ασυρματιστής εξέπεμψε το πρώτο αγωνιώδες SOS «Πορθμείον Ηράκλειον. Αυτήν την στιγμήν ανηρπάγη η πόρτα της δεξιάς πλευράς. Θέσις πλοίου επικίνδυνος» ενώ παράλληλα η κλίση αυξανόταν με επιταχυνόμενο ρυθμό και το πλοίο ανέκοπτε την ταχύτητά του. Στη γέφυρα οι αξιωματικοί έκαναν απελπισμένες προσπάθειες, όμως το πλοίο έγερνε κι άλλο κι άρχισε να βυθίζεται. Στις 02:07' σήμανε συναγερμός. Μοιράστηκαν όπως-όπως σωσίβια και ρίχτηκαν οι βάρκες στη θάλασσα. Στις 2.13', μόλις 8 λεπτά από το πρώτο σήμα κινδύνου, ο ασύρματος του Ηράκλειον εξέπεμψε για τελευταία φορά: «SOS! Πορθμείον Ηράκλειον SOS, βυθιζόμεθα! Στίγμα 36.52 βόρειον και 24,08 ανατολικόν! SOS βυθιζόμεθα!» και ακολούθησε σιγή.
Με τα τεχνολογικά μέσα της εποχής, το τότε Υπουργείο Ναυτιλίας, σήμανε συναγερμό ζητώντας από παραπλέοντα σκάφη ή σκάφη από γειτονικά νησιά να σπεύσουν για βοήθεια. Στις 02:30 ενημερώθηκε ο τότε αρχηγός του Λιμενικού Σώματος και έπειτα ο υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας και εκείνος με τη σειρά του ενημέρωσε τον υπουργό Εθνικής Αμύνης. Το τότε Αρχηγείο Ναυτικού ανέφερε ότι πολεμικό πλοίο που βρίσκεται στη Σύρο με σβηστές μηχανές θα χρειασθεί τουλάχιστον 3-4 ώρες για απόπλου συν τις ώρες που θα χρειαζόταν για να φτάσει στον τόπο του ναυαγίου. Στις 04:30 εμπλεκόμενοι αρχηγοί και υπουργοί βρέθηκαν στις υπηρεσίες για άμεση ενημέρωση, ενώ δόθηκε εντολή απόπλου στο Α/Γ «Σύρος IV» του τότε βασιλικού Ναυτικού. Γύρω στις 05:30 αποφασίστηκε η γνωστοποίηση του συμβάντος στον τότε πρωθυπουργό με όλες τις εξελίξεις και τις επιμέρους αδυναμίες. Μετά από κάποιες ενημερώσεις για τον μεγάλο χρόνο προσέγγισης των πλοίων που ήδη προσέτρεχαν, γύρω στις 06:00-06:30 ο πρωθυπουργός ενημέρωσε τον βασιλιά Κωνσταντίνο στο Τατόι. Τότε ενημερώθηκε και το αρχηγείο Αεροπορίας. Στις 07:20 ένα Douglas C-47 Skytrain απογειώθηκε από το στρατιωτικό αεροδρόμιο της Ελευσίνας και λίγα λεπτά μετά το ακολούθησαν άλλα δύο.
Στις 09.45-10.00 το πρώτο Douglas C-47 Skytrain έφτασε κοντά στο στίγμα, όπου και εντόπισε το φορτηγό-ψυγείο να επιπλέει, συνάμα στον ορίζοντα φαινόταν καθαρά το αγγλικό ναρκαλιευτικό Ashton που έσπευδε ολοταχώς. Τότε το αεροπλάνο άρχισε τους «κύκλους έρευνας - διάσωσης» σε συνεχώς μικρότερο ύψος, όταν ακούσθηκε ο πιλότος του δεύτερου αεροπλάνου σχεδόν να προστάζει: «Μεγαλειότατε η πτήση σας είναι επικίνδυνη, πάρτε γρήγορα ύψος!». Ο κυβερνήτης του Ashton, αντιλαμβανόμενος ότι στην αποστολή συμμετείχε και ο βασιλιάς Κωνσταντίνος, ακούστηκε να λέει: «Μεγαλειότατε η Ashton στις διαταγές σας» και η απάντηση «Ευχαριστώ, ακολούθα με...», αρχίζοντας τις ρίψεις καπνογόνων και σωσιβίων, όπου, από αέρος, εντοπίστηκαν ναυαγοί.
Ως τις 17.00, που έπεσε το σκοτάδι, είχαν περισυλλεγεί 45 διασωθέντες. 10-12 ασθενοφόρα από την Αθήνα κατήλθαν μέσω της οδού Πειραιώς τις οδούς Γούναρη και Εθνικής Αντιστάσεως, ενώ άλλα 7-8 ασθενοφόρα από την Τερψιθέα Πειραιά, όπου βρισκόταν ο σταθμός Πρώτων Βοηθειών του Πειραιά, κινήθηκαν προς τον Άγιο Νικόλαο, όπου θα προσέγγιζε το πλοίο. Στις 19.00 το Ashton εισήλθε αργά στο λιμένα του Πειραιά μεταφέροντας 2 διασωθέντες ναύτες, τους Αντώνιο Καμπούρη και Δημήτριο Οικονόμου από την Σητεία Κρήτης.
Ναυάγιο της Φαλκονέρας - Μαρτυρία
Ο Σταύρος Λαγωνικάκης υπήρξε από τους μόλις 47 επιζώντες. Σε συνέντευξή του στη "Νέα Κρήτη" περιγράφει: "Βλέπω την προπέλα του πλοίου έξω από το νερό σταματημένη. Κάποιος κόσμος που είχε πέσει πριν από μένα φώναζε διάφορα ονόματα. Ήταν σκοτεινά. Βούτηξα, απομακρύνθηκα και γύρω στα δεκαπέντε μέτρα όταν γύρισα το κεφάλι μου να κοιτάξω πίσω, δεν έβλεπα τίποτα". Ο κ. Λαγωνικάκης, θυμάται ακόμη πως «ο συναγερμός χτύπησε όταν το καράβι είχε ήδη αρχίσει να βουλιάζει. Ξύπνησα και αντιλήφθηκα ότι το κεφάλι μου πήγαινε προς τα κάτω και τα πόδια μου ψηλά. Βουλιάζουμε, είπα. Ούτε σωσίβιο έψαξα ,ούτε τίποτα. Έτρεξα. Το σαλόνι ήταν μέσα στο νερό με το ύψος του να φτάνει τα δύο μέτρα. Όσους τους πήρε η κλίση του καραβιού, χάθηκαν για πάντα. Εγώ κατάφερα να σωθώ. Φυσικά δεν περίμενα να γλιτώσω».
Στη μνήμη των Χανιωτών παραμένει ως ηρωική μορφή η νεαρή Άλκηστις Αγοραστάκη. Φοιτήτρια της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών, η 22χρονη Χανιώτισσα ήταν η μοναδική γυναίκα που έδωσε μάχη με τα κύματα, έσωσε συνεπιβάτες της, αλλά η ίδια δεν τα κατάφερε. Διασωθέντες είπαν πως την έβλεπαν να παλεύει με τα κύματα μέχρι τις έξι το πρωί και πέθανε από το κρύο και την εξάντληση. Η Ακαδημία Αθηνών στην ετήσια απονομή των ηθικών διακρίσεων του 1967 την τίμησε με το χάλκινο μετάλλιο για «το συγκινητικό ηρωισμό και την αυταπάρνηση που επέδειξε». Το όνομα της έχει δοθεί σαν ελάχιστη ένδειξη αναγνώρισης του ηρωικού τέλους της, σε κεντρικό πάρκο της πόλης των Χανίων.
Ναυάγιο της Φαλκονέρας - Βιβλίο και σειρά
Το 2011, ο Σπύρος Πετρουλάκης έγραψε το βιβλίο "Το Ναυάγιο" για την τραγωδία του Ηράκλειον. Στη Νατάσσα Καρυστινού είχε μιλήσει για το πώς κατάφερε να συλλέξει τις πληροφορίες που χρειαζόταν. "Το ναυάγιο του «Ηράκλειον» στη Φαλκονέρα έχει δημιουργήσει μια βαθιά πληγή στα σπλάχνα της Κρήτης. Κάθε ένας άνθρωπος έχει και μια διαφορετική ιστορία να σου διηγηθεί. Εμείς οι Κρητικοί κουβαλάμε αυτό το γεγονός σαν βαρύ σταυρό. Έτσι δεν ήταν πολύ δύσκολο για μένα να επιλέξω να γράψω γι’ αυτό το θέμα. Θυμάμαι ακόμα, όταν ήμουν πολύ μικρός, ότι επισκεπτόμουν με τους γονείς μου μια συγγενή μας που είχε χάσει άντρα, γιο και αδελφό σε αυτό το ναυάγιο. Όλα τα θυμάμαι από αυτές τις επισκέψεις. Το βουβό κλάμα, τον πόνο στα πρόσωπα, τα χέρια που πάνιαζαν από το σφίξιμο. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν έθαψαν τους δικούς τους ποτέ".
Τον Οκτώβριου του 2023 έκανε πρεμιέρα στην ελληνική τηλεόραση η σειρά "Το Ναυάγιο βασισμένη στο βιβλίο του Σπύρου Πετρουλάκη.
11°
