Γυναικοκτονίες: Ανθρώπινες ζωές στα... ζάρια

Τμήμα Αντιμετώπισης Ενδοοικογενειακής Βίας, δεκάδες γραφεία, επιτελικές υπηρεσίες, Panic Button, εισαγγελείς, οργανώσεις, και παρ' όλα αυτά τίποτα δεν είναι ικανό να σώσει τη ζωή μιας γυναίκας, που μάλιστα έχει πάρει τα βασικά μέτρα προφύλαξης που της συστήθηκαν, αφού κατήγγειλε την κακοποίηση και τον ξυλοδαρμό που υπέστη, με εμφανή τα σημάδια, και που επιπλέον έχει ένα παιδί 15 ετών το οποίο βλέπει τη μητέρα του σε αυτήν την κατάσταση. Έως ότου την χάνει. Γιατί τίποτα δεν στάθηκε ικανό να σώσει τη ζωή της Γεωργίας από τη Σαλαμίνα.

Έκανε ό,τι «έπρεπε» το θύμα;

Και όταν η πολιτεία δεν μπορεί να προστατέψει τη ζωή των θυμάτων έμφυλης βίας, οι ευθύνες κατά πάγια πρακτική αναζητούνται στα ίδια τα θύματα. Με αυτοματοποιημένες ερωτήσεις, τύπου: «Έκαναν ό,τι *έπρεπε*;» Όπου *έπρεπε*, μάλλον εννοείται αν κλειδώθηκαν σε κάποιο «ασφαλές» σπίτι ή καλύτερα σε ένα «δωμάτιο πανικού» με νερό, τρόφιμα και εφόδια, για καιρό.

Γιατί ένας άνθρωπος που κινδυνεύει να δολοφονηθεί από κάποιον που μπορεί να του έχει στήσει καρτέρι, μάλλον δεν θα πρέπει να βγει από το «λαγούμι» για μέρες, εβδομάδες (;), μήνες (;), ποτέ (;). Να μη βγει για να πάει στο φαρμακείο ή στο σούπερ μάρκετ. Να μην πάει το παιδί στο σχολείο, να μην πάει στη δουλειά. Καλύτερα να μην πάει πουθενά, αλλιώς να κυκλοφορεί με «σωματοφύλακες». Και να μην ανοίγει την πόρτα του «ασφαλούς σπιτιού» καλού κακού.

Όταν οι θύτες κυκλοφορούν ελεύθεροι

Ελεύθερη - φυλακισμένη, αλλά ζωντανή; Κρυμμένη λες και πρόκειται για εγκληματία; Αυτό είναι το ζύγι που καλούνται να αποδεχθούν οι γυναίκες και τα άλλα θύματα έμφυλης βίας; Εν ολίγοις, καλούνται να αποδεχθούν την αντιστροφή των όρων. Μια ανεστραμμένη πραγματικότητα, όπου ο θύτης - εγκληματίας κυκλοφορεί ελεύθερος και απειλεί και ο απειλούμενος οφείλει να κρύβεται σαν εγκληματίας για να σώσει τη ζωή του. Κάτι ξεκάθαρα σάπιο υπάρχει στο βασίλειο της Πατριαρχίας.

Στην περίπτωση της Γεωργίας από τη Σαλαμίνα, η αστυνομία όπου κατήγγειλε για κακοποίηση τον δράστη δεν κατάφερε να εντοπίσει τον 71χρονο στο πλαίσιο του αυτόφωρου για να διασφαλίσει τη ζωή της 43χρονης. Τον εντόπισε πιο εύκολα μετά το φονικό. Ίσως να μην κρυβόταν τόσο καλά μετά τη δολοφονία, όσο πριν από αυτήν.

Η Γεωργία δεν είναι η μοναδική περίπτωση γυναίκας που είτε κρύφτηκε είτε δεν κρύφτηκε, δολοφονήθηκε από τον σύντροφό της. Δεκάδες περιστατικά έχουν δει το φως της δημοσιότητας μετά τον βιασμό και γυναικοκτονία της Ελένης Τοπαλούδη στη Ρόδο στα τέλη του 2018. Μερικά από τα θύματα είχαν χτυπήσει την πόρτα των αρχών, είχαν ζητήσει ακόμη και ασφαλιστικά μέτρα. Ωστόσο, ούτε αυτό στάθηκε αρκετό για να τις σώσει.

Γυναικοκτονίες και Ποινικός Κώδικας

«Αυτές όπως και τόσες άλλες δολοφονίες γυναικών στη χώρα μας και ανά τον κόσμο, συνιστούν ακραία μορφή έμφυλης και σεξιστικής βίας, μια και διαπράττονται με κίνητρο την άσκηση κοινωνικού ελέγχου στα σώματα, αλλά και τις επιλογές των γυναικών. Επιλογές που επειδή δεν γίνονται αρεστές τιμωρούνται ακόμα και με την απώλεια της ίδιας της ζωής των γυναικών!», αναφέρει σε συνέντευξή της η επιστημονικά υπεύθυνη του Κέντρου Διοτίμα, Μαρία Λιάπη.

Η Διοτίμα, γυναικεία μη κερδοσκοπική οργάνωση εξειδικευμένη σε ζητήματα φύλου και ισότητας, μας θυμίζει ακόμη ότι οι γυναικοκτονίες είναι εγκλήματα που στηρίζονται στις βαθιά εμπεδωμένες κοινωνικές αντιλήψεις και έμφυλα στερεότυπα, σύμφωνα με τα οποία οι γυναίκες είναι κατώτερες, υποτελείς στην ανδρική εξουσία, και δυνητικά μπορούν να «τιμωρηθούν», «ελεγχθούν» και «σωφρονιστούν» μέσω της έμφυλης βίας.

Με λίγα λόγια, και με αφορμή τη συζήτηση για αλλαγή στον Ποινικό Κώδικα ώστε το αδίκημα της γυναικοκτονίας να καταστεί διακριτό από εκείνο της ανθρωποκτονίας, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η διαφορά μεταξύ ανθρωποκτονίας και γυναικοκτονίας είναι το κίνητρο, ότι δηλαδή οι γυναίκες αυτές δολοφονήθηκαν επειδή είναι γυναίκες, όχι για να τις ληστέψουν, όχι για «προσωπικές διαφορές» ή οτιδήποτε άλλο. Δολοφονήθηκαν διότι οι δράστες τέτοιων δολοφονιών θεωρούν ότι έχουν κτήση πάνω στις γυναίκες και πως το «κτήμα» δεν είναι ελεύθερο να αποφασίζει για τη ζωή του και το σώμα του.

Διεθνή στατιστικά και η εικόνα στην Ελλάδα

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, είναι σημαντικό να τηρούνται αρχεία και επίσημες καταγραφές βάσει του νέου και εξελισσόμενου νομικού ορισμού της γυναικοκτονίας. Αυτό δεν έχει επιτευχθεί επαρκώς, ωστόσο οι διαθέσιμες πηγές μπορούν να δώσουν μια εικόνα για την έκταση του φαινομένου.

Κάθε μέρα, σε όλο τον κόσμο, δολοφονούνται 137 γυναίκες, κατά μέσο όρο, από (πρώην ή νυν) συζύγους ή συντρόφους ή από κάποιο μέλος της οικογένειάς τους.

Σύμφωνα με τα στοιχεία:

• 1 στις 3 γυναίκες στην ΕΕ έχει υποστεί σωματική βία από την ηλικία των 15 ετών και άνω
• 1 στις 2 γυναίκες έχει βιώσει ψυχολογική βία από τον σύντροφό της
• 1 στις 8 γυναίκες έχουν υποστεί οικονομική βία από το σύντροφό τους
• 1 στις 10 γυναίκες έχει βιώσει σεξουαλική βία από την ηλικία των 15 ετών και άνω
• 1 στις 20 γυναίκες έχει πέσει θύμα βιασμού
• 1 στις 3 γυναίκες  έχει παρενοχληθεί σεξουαλικά στο χώρο εργασίας
• 1 στις 5 νεαρές γυναίκες, μεταξύ 18-29 ετών, έχει παρενοχληθεί σεξουαλικά στο διαδίκτυο
• 1 στις 5 γυναίκες έχει βιώσει stalking
• 50 γυναίκες χάνουν τη ζωή τους κάθε εβδομάδα λόγω της ενδοοικογενειακής βίας στην ΕΕ

Στην Ελλάδα, από την έκθεση για την ενδοοικογενειακή βία που δημοσιοποίησε η ΕΛ.ΑΣ, στα τέλη Νοεμβρίου για το έτος 2022, προκύπτει 31% αύξηση περιστατικών σε σύγκριση με το 2021 (ή σε απόλυτους αριθμούς το 2023 έχουν καταγραφεί 11.534 περιστατικά, ενώ το 2021 είχαν καταγραφεί 8.776). Η έκθεση καταγράφει τα καταγγελθέντα περιστατικά απειλής ή άσκησης βίας οποιουδήποτε είδους, αλλά δεν υπάρχει αριθμός δολοφονιών. Σύμφωνα, πάντως, με πληροφορίες από την ΕΛ.ΑΣ., η γυναικοκτονία στη Σαλαμίνα πρόκειται για το 6ο περιστατικό που έχει καταγραφεί ως τέτοιο φέτος.

Δεν προσπερνάμε

Αξίζει να σημειωθεί ότι στην ίδια έκθεση αναφέρεται πως η Αστυνομία έχει στη διάθεσή της ένα υπό σχεδίαση «εργαλείο αξιολόγησης επικινδυνότητας» για θύματα ενδοοικογενειακής βίας. Στόχος του εργαλείου είναι «η εκτίμηση και η αξιολόγηση του κινδύνου που διατρέχουν τα θύματα ενδοοικογενειακής βίας για υποτροπή ή για φονική βία και η παροχή προτεινόμενων ενεργειών προς τους επαγγελματίες πρώτης γραμμής, που χειρίζονται τα σχετικά περιστατικά». Η πιλοτική εφαρμογή του εν λόγω εργαλείου έχει αρχίσει, αλλά πιθανότατα θα χρειαστεί χρόνος για να καταστεί αξιόπιστο και να φθάσει σε κάθε αστυνομικό τμήμα της χώρας όπου κάποια, όπως η Γεωργία, καταφεύγει για να καταγγείλει τον κακοποιητή – πιθανώς μελλοντικό δολοφόνο της.

Είναι βέβαιο ότι και στην αστυνομία έχει καταγραφεί μεγάλη πρόοδος ως προς την αντιμετώπιση περιστατικών έμφυλης βίας, ειδικά με τα Επιχειρησιακά Γραφεία Αντιμετώπισης Ενδοοικογενειακής Βίας και τα εκπαιδευτικά σεμινάρια στο προσωπικό της ΕΛ.ΑΣ. Ακόμη και το Panic Button είναι πρόοδος. Ωστόσο, δεν είναι αρκετά. Και η αστυνομία θα πρέπει να κάνει πολύ περισσότερα καθώς είναι η αρμόδια, η επιφορτισμένη με την ευθύνη της προστασίας της ζωής των πολιτών. Και οι γυναίκες είναι πολίτες. Και υπάρχουν κάποιες (καθόλου λίγες) που απειλούνται από συγκεκριμένα πρόσωπα, τα οποία κατονομάζουν στις αρχές. Τα πράγματα είναι πολύ απλά, αρκεί να θέλουμε να τα δούμε κατάματα.

Δεν είναι βέβαια μόνο η αστυνομία που θα πρέπει να αναβαθμίσει τη στρατηγική της. Χρειαζόμαστε περισσότερες και καλύτερα οργανωμένες δομές για τη φροντίδα κακοποιημένων γυναικών, αλλά και την υπεράσπιση του δόγματος της μηδενικής ανοχής στην έμφυλη βία από όλους μας· στην πράξη. Που σημαίνει: μάτια ανοιχτά και δεν προσπερνάμε.

Ειδικότερα για το ζήτημα του ποινικού κώδικα που έρχεται στο επίκεντρο κάθε φορά που σημειώνεται κάποιο περιστατικό, είναι βέβαιο ότι θα συμβάλει στην ορατότητα ενός φαινομένου που ακόμη και σήμερα πολλοί θα προτιμούσαν να κρύψουν κάτω από το χαλί, ονομάζοντάς το πιο «ρομαντικά» έγκλημα πάθους.

Αλλά όπως έχουμε πλέον μάθει, ο στραγγαλισμός χρειάζεται κατά μέσο όρο 4 λεπτά, που είναι επαρκής χρόνος μέσα στον οποίο προλαβαίνει να ξεπεράσει κανείς το «στιγμιαίο θόλωμα του νου». Και το «δεν ήξερα τι έκανα» σταματάει κάπου στην είσοδο του καφενείου που πηγαίνει ο θύτης μετά τη δολοφονία, και παίρνει την αληθινή μορφή του προμελετημένου εγκλήματος με την καραμπίνα να περιμένει στο πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου.