Ηρακλής Μοσκώφ: «Mονόδρομος η προστασία και η παροχή δικαιωμάτων στους μετανάστες»

Κάποια πράγματα είναι αυτονόητα, ειδικά όταν μιλάμε για τα παιδιά: η θαλπωρή της οικογενειακής στέγης, το σχολείο, το ποδόσφαιρο, το μπαλέτο ή η ζωγραφική, οι πρώτες έξοδοι μόνο με φίλους όσο μεγαλώνουν, γενικότερα η ευκαιρία να ζήσουν την ξεγνοιασιά της παιδικότητάς τους.

Ο Ηρακλής Μοσκώφ είναι ο γενικός γραμματέας για όσα θα έπρεπε να είναι και είναι πάλι αυτονόητα για τα ασυνόδευτα προσφυγόπουλα. Η λέξη αυτή -«αυτονόητο»- αναφέρεται αρκετές φορές στην κουβέντα που έχει με την ATHENS VOICE.

Παρά κάποιες αρχικές αντιδράσεις, το στοίχημα της ίδρυσης της Ειδικής Γραμματείας Ασυνόδευτων Ανηλίκων το 2019 απέδωσε γρήγορα καρπούς και με τον κ. Μοσκώφ στο «τιμόνι» από το 2021 η εμπειρία και οι πρακτικές της Ελλάδας για τα ασυνόδευτα έχουν εξελιχθεί σε παράδειγμα προς μίμηση για άλλες ευρωπαϊκές χώρες, οι οποίες καλούνται πλέον να μοιραστούν και αυτές το βάρος του μεταναστευτικού.

Χάρη στον Εθνικό Μηχανισμό Επείγουσας Ανταπόκρισης (ΕΜΕΑ), πάνω από 3.000 παιδιά απομακρύνθηκαν από την αστεγία. Τα περισσότερα από αυτά έχουν μια στέγη πάνω από το κεφάλι τους μένοντας σε δομές σε όλη τη χώρα, ενώ φέτος ολοκληρώθηκε το πρόγραμμα μετεγκαταστάσεων 1.368 ασυνόδευτων παιδιών σε άλλες χώρες της Ευρώπης.

Πλέον, καλείται να ανταποκριθεί στο επόμενο στοίχημα. Φέτος, η Eιδική Γραμματεία Ασυνόδευτων Ανηλίκων αναβαθμίστηκε σε Γενική Γραμματεία Ευάλωτων Πολιτών και Θεσμικής Προστασίας, η οποία εντάσσεται πλέον στο υπουργείο Μετανάστευσης. Με διευρυμένο αντικείμενο, περιλαμβάνει πια κι έναν τομέα, με τον οποίο ο κ. Μοσκώφ έχει ασχοληθεί ενδελεχώς ως εθνικής εισηγητής της χώρας: την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων (trafficking).

Έχοντας μια αντίληψη για την πολιτική προσανατολισμένη σε παρεμβάσεις στο πεδίο και στην υλοποίηση συγχρηματοδοτούμενων έργων, με έμφαση σε με κουλτούρα συμπράξεων μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού, ο Ηρακλής Μοσκώφ δεν θέλει να μείνει μόνο στη θεωρία. Από την άλλη, χωρίς διάθεση να κρυφτεί, αναγνωρίζει ότι η μετάβαση στην πράξη χρειάζεται εξωστρέφεια, συνεργασίες και, ναι, χρήματα, τα οποία προέρχονται κατά κύριο λόγο από ευρωπαϊκούς πόρους.

Mιλήσαμε μαζί του για το «διπλό» έργο το οποίο καλείται να υπηρετήσει και τους στόχους του ως Γενικός Γραμματέας Ευάλωτων Πολιτών και Θεσμικής Προστασίας.

Ηρακλής Μοσκώφ: Συνέντευξη του γενικου γραμματέα Ευάλωτων Πολιτών και Θεσμικής Προστασίας

Το success story της Polina ως απόδειξη υπέρ της παροχής δικαιωμάτων στους μετανάστες

Προτού μπούμε στα επιμέρους, ένα από τα βασικά πράγματα που τονίζει ο κ. Μοσκώφ στην ATHENS VOICE είναι ότι η χώρα μας μπορεί και πρέπει να αξιοποιήσει τον μεταναστευτικό της πληθυσμό.

«Συνήθως η μετανάστευση συνδέεται με την περιθωριοποίηση, την παραβατικότητα, την ανασφάλεια. Δεν γίνεται καθόλου ισορροπημένη κουβέντα για τα υπόλοιπα», αναφέρει χαρακτηριστικά.

Κατά τον ίδιο, αποτελεί μονόδρομο η προστασία και η παροχή δικαιωμάτων σε αυτούς τους ανθρώπους. «Μόνο αυτό μπορεί να σε βοηθήσει ακόμα και σε αυτό που εσύ θες, που είναι η ασφάλειά σου».

Χαρακτηριστικό είναι το success story της Polina, η οποία διέμενε σε διαμέρισμα στο πρόγραμμα ημιαυτόνομης διαβίωσης της IRC. H ασυνόδευτη ανήλικη, η οποία διέθετε επικυρωμένο απολυτήριο από την Ουκρανία, είχε εκφράσει εξαρχής την επιθυμία της να σπουδάσει κτηνιατρική στην Ελλάδα. Και τα κατάφερε, καθώς πλέον φοιτά στο πανεπιστήμιο της Καρδίτσας.

Ένα άλλο παράδειγμα που έγινε viral το καλοκαίρι είναι αυτό του νεαρού Ντέμπα, ο οποίος έφτασε στη χώρα μας το 2020 και η εμπειρία του σχολείου, σε συνδυασμό με την αγάπη του για τη γνώση, τον «ξεκλείδωσε» τελείως. Ο νεαρός πέρασε φέτος από τη δύσκολη διαδικασία των Πανελλαδικών και πέτυχε στη Γαλλική Φιλολογία του ΕΚΠΑ.

Ηρακλής Μοσκώφ: Ανάπτυξη της προσωπικότητας και όχι «ταμπέλες» για τα ασυνόδευτα

Bέβαια, δεν είναι όλα ρόδινα στην περίπτωση των ασυνόδευτων προσφυγόπουλων. Έχοντας περάσει από αντίξοες συνθήκες, καλούνται να τα βγάλουν πέρα χωρίς τους γονείς του σε μια νέα χώρα, σε μια άγνωστη γλώσσα. Παρατηρείται συχνά το φαινόμενο του abscondment, της άτυπης φυγής, δηλαδή φεύγουν από τις εκάστοτε δομές που φιλοξενούνται είτε για να εμπιστευτούν κάποιον διακινητή να τα βγάλει έξω από τη χώρα είτε για να δουλέψουν στη μαύρη εργασία.

Γι΄αυτό τον λόγο, ο Ηρακλής Μοσκώφ χαρακτηρίζει ως «αγαπημένες» του τις δράσεις ψυχικής υγείας της γενικής γραμματείας που βοηθούν στο «να αποφύγουμε να παθολογικοποιήσουμε φυσιολογικές αντιδράσεις των παιδιών στις μη κανονικές καταστάσεις που έχουν βιώσει τα παιδιά στη συνθήκη του ξεριζωμού».

Τι γίνεται, όμως, αν κάποιος δεν είναι συνεργάσιμος ή δεν συμμετέχει στην ενταξιακή διαδικασία; Με καλή δουλειά και έμπρακτη στήριξη μπορεί να αντιστραφεί αυτό, σύμφωνα με τον γενικό γραμματέα.

«Τα παιδιά αυτά είναι ξεριζωμένα και κουβαλάνε δύσκολες συνθήκες από τη χώρα προέλευσης, από το ταξίδι και δυστυχώς και από εδώ. Όλο αυτό τους έχει χαλυβδώσει, τους έχει δώσει έναν μηχανισμό επιβίωσης. Αν έρθεις και δεν γυρίσεις την πλάτη στο παιδί, μπορείς να έχει ένα “θαύμα”, ένα ενταξιακό success story», τονίζει.

Οι δράσεις ψυχικής υγείας δεν περιορίζονται απλά σε αντιμετώπιση των δύσκολων καταστάσεων που έχουν βιώσει οι ανήλικοι, αλλά έχουν και θετικό προσανατολισμό προς την ανάπτυξης της προσωπικότητάς τους.

«Τα παιδιά αυτά δεν νομίζω ότι νιώθουν ότι καταλαβαίνουμε τον υποκειμενισμό και την κατάστασή τους. Υπάρχει ταμπού για αυτά τα παιδιά ότι είναι απλά προϊόν του τραύματός τους. Εννοείται ότι αυτό μπορεί και να ισχύει, αλλά δεν πρέπει να γίνει μια ταμπέλα που να τα ισοπεδώνει όλα. Οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας οφείλουν να αφουγκράζονται σωστά τις ανάγκες των παιδιών και να καταλαβαίνουν τα θέλω τους», λέει.

Ανάμεσα σε αυτά τα «θέλω» είναι και η επιθυμία τους να δουλέψουν για να εξασφαλίσουν τα προς το ζην, κάτι που κάνει εξάλλου και μια μερίδα Ελλήνων εφήβων.

Γιατί όμως να μη ζήσουν όπως η πλειονότητα των νέων παιδιών; «Προετοιμάζουμε τα παιδιά για την εργασία και την αυτόνομη ζωή, αλλά προτιμάμε να σπουδάσουν, να αποκτήσουν επαγγελματικές δεξιότητες», υπογραμμίζει ο κ. Μοσκώφ.

Κάπως έτσι, καταλήγουμε και στο raison d’ etre της γενικής γραμματείας Ευάλωτων Πολιτών: ασφάλεια, στέγαση και σίτιση, αλλά και έμφαση στην ψυχοκοινωνική στήριξη, στην εκπαίδευση, στον επαγγελματικό προσανατολισμό και στη μετάβαση σε μια ενταξιακή προοπτική.

«Δεν θέλουμε να αντικαταστήσουμε την ταυτότητά τους ούτε να ιδρυματοποιήσουμε»

Μπορεί η ένταξη να αποτελεί το αντικείμενο ξεχωριστής γραμματείας του υπ. Μετανάστευσης, αλλά σίγουρα είναι κάτι που απασχολεί και το κομμάτι των ασυνόδευτων ανηλίκων. Ως προς αυτό, ο κ. Μοσκώφ βάζει σε πρώτο πλάνο την ελληνομάθεια.

Φροντίζει πάντως να διευκρινίσει: «Δεν θέλουμε να αντικαταστήσουμε την ταυτότητά του, δεν χρειάζεται το παιδί να αφομοιωθεί. Από τη στιγμή που είσαι σε άλλη χώρα, όμως, η γλώσσα είναι το άλφα και το ωμέγα».

Το νέο πλαίσιο κανόνων των δομών για τους ασυνόδευτους ανηλίκους πέρα από τα κτιριακά στάνταρ, περιλαμβάνει προβλέψεις για τις υπηρεσίες, το προσωπικό και γενικότερα τον τρόπο λειτουργίας τους. Μεταξύ άλλων, προβλέπεται να πηγαίνουν και στο σχολείο.

Ωστόσο, όπως λέει και ο κ. Μοσκώφ, «για να μη κρυβόμαστε και πίσω από το δάχτυλό μας, δεν είναι εύκολο. Επειδή προβλέπεται, δεν σημαίνει ότι ένα παιδί 14 ετών που δεν μιλάει τη γλώσσα θα μπορέσει να μπει στο σχολείο και να ενταχθεί».

Γι’ αυτό τον λόγο, δίνεται σημασία και σε οικουμενικές γλώσσες ένταξης, όπως ο πολιτισμός και ο αθλητισμός. «Δεν μιλάμε για ιδρυματικού τύπου φροντίδα, αλλά για καθημερινές δραστηριότητες με τις οποίες τα παιδιά είναι δημιουργικά, βρίσκουν φίλους και εκτονώνουν την έντασή τους».

Εξάλλου, πολύς κόσμος ίσως δεν γνωρίζει ότι οι δομές όπου διαβιούν τα παιδιά αυτά είναι ανοιχτού τύπου, δηλαδή είναι ελεύθερα να βγαίνουν έξω μόνα ή με συνοδεία βάσει ωραρίου που ρυθμίζεται ανάλογα με την ηλικία τους, τις ιδιαίτερες ανάγκες τους και το πρόγραμμά τους.

«Δεν θέλουμε να είναι χαμένα τα χρόνια που περνάνε μαζί μας, αλλά να οδηγήσουν σε ένα παιδί με μεγαλύτερη ανθεκτικότητα και πίστη στον εαυτό του», επισημαίνει ο γενικός γραμματέας.

Ασυνόδευτα προσφυγόπουλα: Άδεια διαμονής και στους 18-21

Καθώς μιλήσαμε πριν για το γεγονός ότι αρκετοί ασυνόδευτοι στρέφονται στη μαύρη εργασία, ο κ. Μοσκώφ προσθέτει: «Δεν θέλουμε να τους ιδρυματοποιήσουμε, αλλά να τους κατευθύνουμε ότι στα 15 τους πρέπει να μάθουν τη γλώσσα, να πάνε στο σχολείο. Και σε 3 χρόνια να τους βοηθήσουμε να βρούνε δουλειά».

Απώτερος στόχος είναι να συνδεθεί η εργασία με τη νομιμότητα και κυρίως να οδηγηθούμε προς τη νόμιμη μετανάστευση, χωρίς να θεωρείται μονόδρομος το άσυλο.

Για παράδειγμα, πρόσφατα νομοθετήθηκε ότι οι ασυνόδευτοι ανήλικοι που περάσαν επιτυχώς 3 χρόνια δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, αποκτούν 10ετή άδεια διαμονής.

Αποτελεί, βέβαια, ένα ζήτημα του τι γίνεται με τους ασυνόδευτους ανηλίκους που ενηλικιώνονται και αναγκάζονται – ανάλογα με το νομικό καθεστώς τους – να φύγουν από τις κρατικές δομές.

Σε αυτό το πλαίσιο, με το νέο πρόγραμμα Helios Junior που βρίσκεται σε φάση συνδιαμόρφωσης θα δοθεί η δυνατότητα σε συνολικά 2.000 πρώην ασυνόδευτους ανηλίκους που έχουν ενηλικιωθεί (ηλικίας 18-21 ετών), μέσα σε διάστημα τριών ετών, να λάβουν υπηρεσίες στέγασης και υποστήριξης, για να μπορέσουν να συνεχίσουν την προσπάθειά τους στο σχολείο ή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, να διευκολυνθούν στην ένταξη στην αγορά εργασίας και εν τέλει να μπορέσουν να ζήσουν ανεξάρτητα. Παράλληλα, προωθούμε ως Υπουργείο νομοθετική ρύθμιση για να δοθεί άδεια διαμονής σε νεαρούς ενηλίκους- πρώην ασυνόδευτους που είχαν ενταχθεί στο σύστημα παιδικής προστασίας μας.

Ένας απολογισμός: ΕΜΕΑ, επιτροπεία, mentorship 

Κάνοντας έναν απολογισμό του έργου τους στο τιμόνι της γραμματείας, ο Ηρακλής Μοσκώφ στέκεται στον ΕΜΕΑ, ο οποίος ήρθε για να αντικαταστήσει τον παρωχημένο θεσμό της προστατευτικής φύλαξης.

Όταν έρχεται ένα ασυνόδευτο παιδί σε κάποιο νησί του Αιγαίου, τότε οδηγείται στο ΚΥΤ όπου γίνονται έλεγχοι ιατρικοί και ψυχοκοινωνικοί, όπως επίσης και η αξιολόγηση της ηλικίας του. Τι συμβαίνει, όμως, όταν κάποιο παιδί ξεφύγει από την «τσιμπίδα» των συνοριακών ελέγχων και βρίσκεται σε δυσχερή κατάσταση (είτε σε αστεγία είτε σε καθεστώς ομηρίας από τον διακινητή) κάπου στην ενδοχώρα;

Γι’ αυτό υπάρχει η 24/7 γραμμή εντοπισμού, σε συνδυασμό με κινητές μονάδες που αποτελούνται από στελέχη συνεργαζόμενων ΜΚΟ, καθώς και δύο information desks σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Τους παρέχεται ψυχοκοινωνική, νομική ιατρική υποστήριξη και διερμηνεία.

Στη συνέχεια, όταν το παιδί απομακρυνθεί από το επισφαλές περιβάλλουν, τοποθετείται σε κάποια από τις 5 δομές επείγουσας φιλοξενίας με περίπου 200 θέσεις και μετά από διάστημα ενός περίπου μήνα βρίσκει μόνιμη στέγη είτε σε κέντρο φιλοξενίας είτε σε διαμέρισμα ημιαυτόνομης διαβίωσης.

Εξελίξεις θα έχουμε στις αρχές του νεόυ χρόνου με τον νέο θεσμό της επιτροπείας. Ουσιαστικά, δύο οργανώσεις που κέρδισαν πρόσφατα τον σχετικό διαγωνισμό, η Μετάδραση και η Πράξις, αναλαμβάνουν να είναι επίτροποι-ανάδοχοι σε ασυνόδευτα προσφυγόπουλα.

Από τη μεριά τους, οι οργανώσεις αυτές θα ορίσουν «εντεταλμένους επιτροπείας», ο καθένας από τους οποίους θα είναι υπεύθυνος για 15 παιδιά το μέγιστο. Πρόκειται για «επαγγελματίες γονείς» οι οποίοι θα μεριμνούν για ζητήματα ιατρικά, νομικά, περιουσιακά, στέγασης, εκπαίδευσης, ψυχοκοινωνικά και συνολικά καθημερινής φροντίδας και ευημερίας.

Σύμφωνα με τον κ. Ηρακλή Μοσκώφ, ο θεσμός της επιτροπείας προχωράει και στις αρχές του Ιανουαρίου 2024 θα έχουμε τους 60 πρώτους εντεταλμένους επιτρόπους (συνολικά θα είναι 180) σε όλη τη χώρα.

Τέλος, καθώς μιλήσαμε πριν για success stories, 6 πρώην ασυνόδευτοι ανήλικοι (πέντε αγόρια και μια κοπέλα) έχουν αναλάβει επίσημα τον ρόλο των μεντόρων σε νεότερα παιδιά με αντίστοιχα βιώματα, αφουγκραζόμενοι τα προβλήματα και τις δυσκολίες τους.

Ποιοι είναι τελικά οι ευάλωτοι άνθρωποι;

Όλο αυτό το know-how έρχεται τώρα να προστεθεί στο «οπλοστάσιο» της «καινούργιας», ενισχυμένης Γενικής Γραμματείας Ευάλωτων Ατόμων και Θεσμικής Προστασίας. Το εγχείρημα δεν είναι εύκολο.

«Σε πρακτικό επίπεδο, όλος ο προσφυγικός πληθυσμός είναι ευάλωτος: από οικογενειακή βία μέχρι βασανιστήρια, από ασθένειες μέχρι ψυχολογικά», αναγνωρίζει ο Ηρακλής Μοσκώφ, προσθέτοντας ρεαλιστικά ότι δεν είναι δυνατό να δοθούν λύσεις σε όλα τα προβλήματα που αφορούν ευάλωτους πολίτες τρίτων χωρών.

Από την άλλη, δηλώνει αισιόδοξος ότι η γραμματεία θα ανταποκριθεί όσον αφορά στη θεσμική προστασία, δηλαδή να υπάρχουν προτυποποιημένες διαδικασίες, κατευθυντήριες οδηγίες, εκπαιδεύσεις, εγχειρίδια και μια λογοδοσία-αξιολόγηση και ενίσχυση της πρόσβασης των ευάλωτων σε υπηρεσίες και τα δικαιώματά τους.

Εξάλλου, για αυτό τον νέο, διευρυμένο ρόλο της Γενικής Γραμματείας, ο κ. Μοσκώφ αναγνωρίζει και οραματίζεται τη συνεργασία μεταξύ υπηρεσιών, μεταξύ του κρατικού και του ιδιωτικού τομέα, όπως φορείς της κοινωνίας των πολιτών, αλλά και με άλλες χώρες και πανεπιστημιακά ιδρύματα.

Trafficking

Αντικείμενο της διευρυμένης γραμματείας είναι και κάτι που γνωρίζει πολύ καλά ο Ηρακλής Μοσκώφ, καθώς έχει υπάρξει επί 15 έτη εθνικός εισηγητής της χώρας: η καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων (trafficking).

Ήδη, πριν λίγες μέρες, ανακοινώθηκε η επικείμενη ίδρυση τμήματος εμπορίας ανθρώπων στη γενική γραμματεία. Από αυτό μέχρι το μικρό γραφείο του εθνικού συντονιστή στο υπουργείο Εξωτερικών, υπήρξε πολύς δρόμος.

«Ήταν ένα μικρό γραφείο που προέκυψε από ευρωπαϊκή οδηγία χωρίς επιχειρησιακές ιδιότητες. Μια συντονιστική αρχή η οποία προσπαθούσε να φτιάξει κάποιες καλές πρακτικές. Παλαιότερα υπήρχε αντίληψη καθαρά εγκληματολογική για το trafficking, ενώ στην πραγματικότητα είναι ένα κοινωνικό πρόβλημα», θυμάται ο κ. Μοσκώφ.

Βασική προϋπόθεση για πρόοδο σε αυτό το θέμα είναι η ευαισθητοποίηση του κόσμου. Ως κύριο εργαλείο προτάσσεται η ενημέρωση και η προσέλκυση περισσότερων επαγγελματιών πρώτης γραμμής για την ανίχνευση πιθανών θυμάτων trafficking - από το νοσοκομείο μέχρι τον ιδιωτικό τομέα, το αεροδρόμιο και γενικά την καθημερινότητά μας.

Σύμφωνα με τον κ. Μοσκώφ, το μεταναστευτικό είναι ένας χώρος γεμάτος θύματα εκμετάλλευσης, όπως οι εργάτες γης και η εξαναγκαστική εγκληματικότητα.

Από την άλλη, προτείνει και μια διάσταση που πολλοί δεν σκεφτόμαστε: της δέουσας επιμέλειας στις εφοδιαστικές αλυσίδες. «Έχουμε σκεφτεί πώς προμηθεύεται υπηρεσίες και προϊόντα μια εταιρεία, έχουμε διασφαλίσει ότι υπάρχει σεβασμός των εργαζομένων σε όλα τα επίπεδα, έχει καλλιεργηθεί η συνείδηση των καταναλωτών;», αναρωτιέται χαρακτηριστικά, θέτοντας ως παράδειγμα την παιδική εργασία στον χώρο της μόδας.

Για όλα αυτά, κατά τον ίδιο, είναι σημαντικό να ενημερωθεί ο Έλληνας πολίτης. «Δεν περιμένουμε να κάνουμε επανάσταση, αλλά πρέπει να υπάρχει η σωστή εκπαίδευση. Γι’ αυτό και εμείς ξεκινάμε με θεσμικά εργαλεία, πού θα απευθυνθείς, ποιον μπορείς να ενημερώσεις, με παράλληλη συνεργασία ολόκληρης της αλυσίδας διάσωσης», καταλήγει ο Ηρακλής Μοσκώφ.