Κορίτσια και γυναίκες Ρομά αλλάζουν την «τύχη» τους

«Θέλω να γίνω κομμώτρια», «θέλω να γίνω ψυχολόγος», «θέλω να γίνω νηπιαγωγός». Στα σχολεία της δυτικής Ελλάδας, οι μαθήτριες έχουν στόχους παρόμοιους με αυτούς που έχουν χιλιάδες κορίτσια της ηλικίας τους. Κάθονται σε ένα κύκλο και γράφουν σε ένα λευκό χαρτί τα όνειρά τους, ψιθυρίζουν μεταξύ τους αν θα παντρευτούν αυτόν που αγαπούν ή αν θα κάνουν καριέρα μετά το σχολείο, λένε γιατί τους αρέσει που είναι κορίτσια και γιατί όχι.

Λίγο μεγαλύτερη, η Μαρία Κωνσταντίνα παρακολουθεί μαθήματα του Τμήματος Γεωπονίας Τροφίμων και Περιβάλλοντος στο ΕΠΑΛ Κάτω Αχαΐας. «Θέλω να γίνω γεωπόνος», λέει η μεγάλη κόρη μιας πολύτεκνης οικογένειας. Θέλει να αλλάξει τη ζωή της, ενώ ταυτόχρονα στηρίζει την οικογένειά της και τα μικρότερα αδέρφια της σε αντίξοες συνθήκες στον καταυλισμό της Πίσω Συκιάς (Ποτάμι) στη δυτική Αχαΐα.

Σχεδόν στην άλλη άκρη της Ελλάδας, στον οικισμό της Αγίας Σοφίας στη Θεσσαλονίκη, η Χαρά Σκούρτα πέτυχε το όνειρο της και έγινε η πρώτη κομμώτρια στην περιοχή της. Δραστήρια, εντυπωσιακή (η ομορφιά είναι το επάγγελμά της εξάλλου) και γελαστή, η Χαρά πήγε κόντρα σε όλα τα στερεότυπα και τώρα είναι διαμεσολαβήτρια και μέντορας στην Παλαιοχώρα Ημαθίας.

Τα τοπωνύμια ίσως «προδίδουν» ότι δεν μιλάμε για οποιαδήποτε κορίτσια και γυναίκες: κάποιες από τις μαθήτριες από τη Δυτική Ελλάδα, η Χαρά Σκούρτα και άλλες γυναίκες από τον Δενδροπόταμο, τη Θεσσαλονίκη και την Κατερίνη είναι Ρομά. Όλες τους πρόσφατα επωφελήθηκαν ή συνέβαλαν στο έργο της Ομάδας Δράσης (Task Force) του συνολικότερου προγράμματος «Κοινωνική ένταξη και ενδυνάμωση Ρομά», το οποίο συγχρηματοδοτείται από τα EEA Grants (Χρηματοδοτικός Μηχανισμός τού Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου 2014-2021) και εθνικούς πόρους (π/υ: 6.200.000€) και υλοποιείται από φορείς του Δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα.

Με τη βοήθεια του Εθνικού Σημείου Επαφής (ΕΣΕ), της Γενικής Γραμματείας Δημοσίων Επενδύσεων και ΕΣΠΑ του υπουργείου Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, η ATHENS VOICE ακολούθησε από τα μέσα Σεπτεμβρίου μέχρι τα μέσα Οκτωβρίου μέλη της Ομάδας Δράσης και άλλων οργανώσεων που υλοποιούν έργα και δράσεις για τους Ρομά στην Κεντρική Μακεδονία και στη Δυτική Ελλάδα.

Το χαρτί που άνοιξε τον δρόμο σε μια νέα γυναίκα Ρομά

Πρώτος «σταθμός» μας, ο Δενδροπόταμος στον Δήμο Αμπελοκήπων – Μενεμένης της Θεσσαλονίκης και ο Πέλεκας Κατερίνης. Εκεί, μέσω της Ομάδας Δράσης Κεντρικής Μακεδονίας, ήρθαμε σε επικοινωνία με την Χαρά Σκούρτα, καθώς και την Ελένη και την Ειρήνη, νέες γυναίκες Ρομά, οι οποίες έχουν τελειώσει το σχολείο, έχουν πάρει πτυχία και έχουν χτίσει μια ζωή ανάμεσα σε δύο κόσμους, συχνά νιώθοντας ανεπιθύμητες και από τις δύο πλευρές. Πλέον, δραστηριοποιούνται ως διαμεσολαβήτριες με άλλες γυναίκες Ρομά.

«Ήμουν το μόνο κορίτσι στην τάξη στο γυμνάσιο, γιατί οι υπόλοιπες είχαν ήδη παντρευτεί. Αυτό είχε ως συνέπεια να απομονώνομαι την ώρα της γυμναστικής επειδή τα αγόρια θα έπαιζαν μπάλα, να υπομένω μπούλινγκ λόγω του ότι ήμουν το μόνο κορίτσι στην τάξη, αλλά και να χάσω τις φίλες μου», θυμάται η Χαρά.

Δεν τα παράτησε, όμως. «Ήξερα ότι αυτό το χαρτί θα άνοιγε δρόμο και δικαιώθηκα», λέει χαρακτηριστικά. Πλέον με πτυχίο κομμωτικής και πολλά σεμινάρια πάνω σε συναφή αντικείμενα του χώρου του καλλωπισμού, είναι ανεξάρτητη οικονομικά, είναι μέλος της οργάνωσης Alternative Development και του Συλλόγου Γυναικών Δενδροπόταμου. Σύντομα, μάλιστα, θα εκπροσωπήσει όλες τις γυναίκες Ρομά της Ελλάδας στο Κοινοβούλιο της Ευρώπης όπου θα μιλήσει για την ενίσχυση και την ενδυνάμωσή τους.

«Αμαρό Μαγκιπέ» ή «Είμαστε υπερήφανοι για το δικό μας έργο»

Η δράση «Αμαρό Μαγκιπέ» διενεργείται σε καταυλισμούς Ρομά της Κεντρικής Μακεδονίας. Μέσω της συγχρηματοδότησης των EEA Grants στην Ελλάδα, υλοποιείται από το SolidarityNow, τον Φάρο του Κόσμου και τον Σύλλογο Γυναικών Ρομά Δροσερού Ξάνθης «Η Ελπίδα».

«Αμαρό Μαγκιπέ» σημαίνει «Είμαστε υπερήφανοι για το δικό μας έργο» στα Ρομανί. Ένα τέτοιο έργο είναι, για παράδειγμα, η καφετέρια (ΚΟΙΝΣΕΠ) «Κherel» που δημιούργησαν παιδιά από τον Φάρο τού Κόσμου στο Κορδελιό. «Κherel» σημαίνει «κάνω».

Η πράξη «Αμαρό Μαγκιπέ» περιλαμβάνει μια σειρά δράσεων ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης Ρομά και μη Ρομά πληθυσμών που κατοικούν στις εν λόγω περιοχές ή στα πλησίον αστικά κέντρα, η οποία φιλοδοξεί να σπάσει την αλυσίδα αναλφαβητισμού, σχολικής διαρροής, πρόωρων γάμων, παραβατικότητας και προκαταλήψεων, με τα οποία είναι συνδεδεμένοι οι Ρομά στην Ελλάδα.

«Μέσα από αυτό τον πλούτο ανθρώπων, συζητήσεων, γνώσεων και συναισθημάτων καταλάβαμε ότι όλοι/ες εργάζονται πραγματώνοντας την ανθρωπινότητα (humanness), που ως σταθερή αξία κρατούν μέσα τους. Όλοι οι άνθρωποι που καλούν οι χρηματοδοτικοί μηχανισμοί να βοηθήσουν είναι ήδη αξιοθαύμαστα δυνατοί. Το μόνο που χρειάζονται είναι η ενδυνάμωση της εσωτερικής τους φωνής», τονίζει η Έλλη Βάζου, υπεύθυνη επικοινωνίας του Εθνικού Σημείου Επαφής.

Παράλληλα, το πρόγραμμα δημιουργικής απασχόλησης παιδιών προσχολικής ηλικίας υποστηρίζει τη συμμετοχή μητέρων Ρομά στις δράσεις, ενώ παράλληλα προετοιμάζει τα νήπια για την ένταξή τους στο σχολείο.

Τα όνειρα των κοριτσιών

Αυτή ακριβώς η προσχολική εκπαίδευση κρίνεται απαραίτητη για την ομαλή κοινωνική και εκπαιδευτική ένταξη των παιδιών Ρομά, όπως τονίζουν στην ATHENS VOICE τα μέλη της Ομάδας Δράσης Δυτικής Ελλάδας – τον επόμενο «σταθμό» στο ταξίδι μας.

Και στη Δυτική Ελλάδα, υπάρχουν φωτεινά παραδείγματα Ρομά που μπορούν να πείσουν τόσο τους μη Ρομά όσο και τις κοινότητές τους ότι η φοίτηση στο σχολείο αλλάζει τον κόσμο όλων. Όπως η Μαρία Κωνσταντίνα, που αναφέραμε πριν, η οποία διαβάζει για το ΕΠΑΛ μέσα από την περιφραγμένη έκταση του χώρου όπου διαβιεί με την οικογένειά της. Όπως ο Διονύσης, ένας νέος εκπαιδευτικός ο οποίος, με την υποστήριξη του Παραρτήματος Ρομά του Δήμου Πατρέων, πήρε υποτροφία στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο και σπουδάζει γλωσσολογία, ενώ είναι και αυτός διαμεσολαβητής.

Εκτός των άλλων, τα μέλη της Ομάδας Δράσης Δυτικής Ελλάδας (Φώτης Σκούρας, Όλγα Γρηγοροπούλου, Γαρυφαλιά Αναστασοπούλου, Βασίλης Αθανασίου και Αλέξανδρος Κοκώνης) μας έδωσαν μια γεύση από την καθημερινή ζωή και τη συνύπαρξη κοριτσιών Ρομά και μη τα οποία πηγαίνουν μαζί σχολείο.

Ο εορτασμός της Διεθνούς Ημέρας Κοριτσιού (στις 11 Οκτωβρίου) αποτέλεσε το όχημα για την υλοποίηση της δράσης «Τα κορίτσια μιλούν» στο 6ο Γυμνάσιο Αγρινίου, το 3ο Δημοτικό σχολείο Γαστούνης, το 14ο Γυμνάσιο και το 15ο Δημοτικό σχολείο Πατρέων.

Ρομά και μη κορίτσια, από τη Δ’ Δημοτικού έως τις τελευταίες τάξεις του Γυμνασίου, κάθισαν σε έναν κύκλο, αποκάλυψαν τους στόχους και τα όνειρά τους, προβληματίστηκαν για το κατά πόσο μπορούν να τα πραγματοποιήσουν και σε τι βαθμό σε σχέση με τα αγόρια, μίλησαν για το τι σημαίνει «διεκδικώ», «κατανοώ», «κριτική σκέψη», «δεν ντρέπομαι», «συνεργάζομαι», «έχω αυτοπεποίθηση». Έγραψαν τα «θέλω» τους σε ένα μεγάλο λευκό χαρτί και τα συνέδεσαν με ένα νήμα μεταξύ τους.

-Κυρία, πιστεύετε ότι θα τα καταφέρω να γίνω YouTuber;

-Μπορείς να γίνεις ό,τι θέλεις. Και μην αναρωτηθείς ποτέ για το τι μπορείς να καταφέρεις.

Ακούγεται τετριμμένο; «Όχι τόσο για ένα κοριτσάκι που θα επιστρέψει σε ένα κοντέινερ όπου δεν μπορεί να χορέψει χωρίς να ενοχλήσει, ούτε να αλλάξει τα ρούχα του, αν ο πατέρας του δεν βγει έξω για λίγο», μας λένε οι ενήλικες της παρέας.

Tα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι Ρομά στην εκπαίδευση

Όπως σημειώνουν τα μέλη της Ομάδας Δράσης Δυτικής Ελλάδας, είναι αναγκαίο οι δήμοι, σε συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς και λοιπές συναρμόδιες υπηρεσίες, να δημιουργήσουν όλες τις απαραίτητες προϋποθέσεις (μετακινήσεις, είδη ρουχισμού και υπόδησης, σχολικά είδη, γεύματα κτλ.), ώστε όλα τα παιδιά Ρομά –και ειδικά αυτά που μένουν σε καταυλισμούς- να μπορούν να συμμετέχουν στην προσχολική αγωγή.

Σημαντικά προβλήματα εντοπίζονται και στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, καθώς είναι μικρό το ποσοστό των παιδιών Ρομά που ολοκληρώνουν το Γυμνάσιο και ακόμη πιο μικρό το Λύκειο. Στις συγκεκριμένες βαθμίδες, γίνονται ορατές οι ελλείψεις και οι αδυναμίες σε πολλά γνωστικά αντικείμενα όπως Νεοελληνική Γλώσσα, Μαθηματικά κ.ά. Ως απόρροια των παραπάνω, οι μαθητές δεν είναι σε θέση να ανταποκριθούν στις ενδοσχολικές εξετάσεις, με αποτέλεσμα να μένουν στην ίδια τάξη και να μην ολοκληρώνουν την υποχρεωτική εκπαίδευση.

Γι’ αυτό τον λόγο, τα μέλη της Ομάδας Δράσης Δυτικής Ελλάδας τονίζουν ότι είναι αναγκαίο να γίνονται μαθήματα ενισχυτικής διδασκαλίας στους μαθητές Ρομά που φοιτούν στο Γυμνάσιο. Παράλληλα, ζητούν να δημιουργηθούν προγράμματα ενίσχυσης μαθητών ηλικίας 13 έως 18, οι οποίοι δεν μπορούν να φοιτήσουν στο Δημοτικό Σχολείο λόγω ηλικίας, αλλά ούτε και στο Γυμνάσιο λόγω έλλειψης στοιχειωδών γνώσεων.

Από την εργαλειοποίηση στην ένταξη

Όλα τα παραπάνω, βέβαια, δεν μπορούν να γίνουν αν δεν υπάρχει συνέχεια και συνέπεια στα προγράμματα που απευθύνονται σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, όπως είναι οι Ρομά, καθώς και κατανόηση και διάθεση συνεργασίας από τους δήμους για τις υποχρεώσεις τους. Σε αυτό το κομμάτι, έρχεται να «κουμπώσει» το έργο της Ομάδας Δράσης.

Η «Ομάδα Δράσης (Task Force) για την υποστήριξη της κοινωνικής ένταξης και ενδυνάμωσης των Ρομά» είναι ένα πιλοτικό έργο του συνολικού προγράμματος για τους Ρομά, με στρατηγικό εταίρο τη Γενική Γραμματεία Γενική Γραμματεία Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Καταπολέμησης της Φτώχειας, του του Υπουργείου Κοινωνικής Συνοχής και Οικογενείας.

Η Ομάδα Δράσης αποτελείται από 25 άτομα, τα οποία εργάζονται σε 4 περιφέρειες της Ελλάδας: Αττική, Κεντρική Μακεδονία, Ανατολική Μακεδονία και Θράκη και Δυτική Ελλάδα, όπου παρατηρείται σχετικά υψηλότερη συγκέντρωση πληθυσμών Ρομά, σύμφωνα με στοιχεία της Εθνικής Στρατηγικής για την Κοινωνική Ένταξη των Ρομά. Σκοπός της είναι η λειτουργία της ως βασικού εργαλείου παρακολούθησης και συντονισμού εφαρμογής της ΕΣΚΕ Ρομά και των σχετικών πολιτικών και μέτρων σε εθνικό, περιφερειακό και σε τοπικό επίπεδο.

«Τα μέλη της Ομάδας Δράσης μπορούν να επιτελέσουν τον αναγκαίο αποκαταστατικό ρόλο μεταξύ Ρομά κοινοτήτων και Πολιτείας, και να ανακτήσουν την εμπιστοσύνη που έχει διαρραγεί διαχρονικά από τις υποσχέσεις και την εργαλειοποίηση που επέτειναν έτι περαιτέρω τον κοινωνικό αποκλεισμό», επισημαίνει ο Γιώργος Τσιάκαλος, ειδικός συνεργάτης της Ομάδας Δράσης Κεντρικής Μακεδονίας.

«Ας ξανασκεφτούμε τι σημαίνει ανθρώπινη χαρά, ανθρώπινη καρδιά. Γιατί όπου υπάρχει αγάπη δεν υπάρχουν ζητήματα φυλής, ίσων ευκαιριών και δικαιωμάτων», υπογραμμίζεται από το Εθνικό Σημείο Επαφής.

Λίγα λόγια για το ΕΣΕ:

Το Εθνικό Σημείο Επαφής είναι η υπηρεσία που έχει τη συνολική ευθύνη για την υλοποίηση του Μνημονίου Κατανόησης του Χρηματοδοτικού Μηχανισμού του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου, καθώς και για την επίτευξη των στόχων του.

Έχει, επίσης, δημιουργήσει ένα Εθνικό Δίκτυο Επικοινωνίας, έχοντας συνενώσει όλους τους φορείς (υπουργεία, δήμους, Πανεπιστήμια, ΜΚΟ). Πρόκειται για ένα είδος «community» (για πρώτη φορά στην ιστορία των ΕΕΑ Grants στην Ελλάδα που εκκινεί από το 1994). Μέσα από αυτή την κοινότητα, το ΕΣΕ συνδιαλέγεται καθημερινά με διαχειριστές προγραμμάτων και φορείς υλοποίησης για να βρίσκεται κοντά στις ανάγκες τους και να επιλύει τα ζητήματα υλοποίησης των έργων τους. Το Εθνικό Σημείο Επαφής βρίσκεται ανάμεσα στην Ελλάδα και στις δότριες χώρες (Ισλανδία, Λιχτενστάιν και κατά 94% η Νορβηγία), συνομιλώντας με αυτές προς την εξεύρεση λύσεων κ την πραγμάτωση κοινών κατευθυντήριων γραμμών. Αποτελείται από 5 γυναίκες.