Το 2050 θα είμαστε ένα εκατομμύριο λιγότεροι

Το 2022 ήταν η πρώτη φορά σε αυτά τα 100 χρόνια που το ελληνικό κράτος κρατά λεπτομερή δημογραφικά στοιχεία τα οποία αποδεικνύουν ότι οι γεννήσεις έπεσαν κάτω από 80.000 (76.541), σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ. Οι θάνατοι ήταν σχεδόν οι διπλάσιοι (140.801). Οι θάνατοι υπερβαίνουν τις γεννήσεις καθ’ όλη τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας με τη διαφορά μάλιστα να αυξάνεται χρόνο με τον χρόνο.

Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την αθρόα μετανάστευση χιλιάδων Ελλήνων παραγωγικής ηλικίας την τελευταία δεκαετία είχε ως αποτέλεσμα, ενώ το 2012 η Ελλάδα βρισκόταν κάπου στη μέση της κατανομής μεταξύ των χωρών της Ε.Ε. όσον αφορά τη γήρανση του πληθυσμού, πλέον ουσιαστικά να ισοβαθμεί με την Πορτογαλία και να την ξεπερνά μόνο η Ιταλία. Χαρακτηριστικό είναι πως όλες οι πληθυσμιακές προβολές δείχνουν πως ο πληθυσμός της χώρας μας θα έχει μειωθεί κατά περισσότερο από 1 εκατομμύριο το 2050.

Παρά τα καλά νέα, δηλαδή ότι η χώρα μας ανέκαθεν είχε και συνεχίζει να έχει ένα από τα υψηλότερα προσδόκιμα ζωής παγκοσμίως, έχουμε απόλυτη ανάγκη να προσαρμοστούμε με τα κακά νέα: Η δημογραφική τάση είναι σαφής και δεν ανατρέπεται. Τι συνεπάγεται όμως αυτό το γεγονός για το ασφαλιστικό σύστημα;

Πολύ απλά, η αναλογία των συνταξιούχων ως προς τους εργαζόμενους θα αυξάνεται, καθώς το εργατικό δυναμικό θα φθίνει. Ταυτόχρονα οι συνταξιούχοι θα δικαιούνται σύνταξη για όλο και περισσότερα χρόνια, καθώς το προσδόκιμο ζωής θα αυξάνεται.

Το σημείο ισορροπίας του ασφαλιστικού συστήματος, όχι μόνο της Ελλάδας, θα αποτελεί δύσκολη εξίσωση καθώς η αύξηση του προσδόκιμου απαιτεί αυξημένες εισφορές κοινωνικής ασφάλισης που με τη σειρά τους υπαγορεύουν διαφορετικό εργασιακό ορίζοντα και σοβαρές πολιτικές διά βίου κατάρτισης και ενεργού γήρανσης.

Οι περισσότερες χώρες της κεντρικής Ευρώπης εδώ και δεκαετίες εγκαθίδρυσαν ασφαλιστικά συστήματα πολλαπλών πυλώνων για να ανασχέσουν τις επιπτώσεις του δημογραφικού. Ο συνδυασμός κεφαλαιοποιητικού και διανεμητικού πυλώνα εξασφαλίζει ένα ποσοστό αναπλήρωσης (του μισθού) γύρω στο 70%, ενώ το αμιγώς διανεμητικό τμήμα είναι πολύ μικρότερο – συχνά κάτω του 50%. Μέχρι πολύ πρόσφατα στην Ελλάδα σχεδόν το σύνολο των συνταξιοδοτικών εισφορών προερχόταν από το διανεμητικό πυλώνα ασφαλιστικού συστήματος.

Στη χώρα μας μόλις το 2021 (νόμος 4826) εισήχθη κεφαλαιοποιητικός βραχύωνας στον πρώτο πυλώνα του ασφλαστικού μας συστήματος ώστε να μην είναι αποκλειστικά διανεμητικού χαρακτήρα. Οι νέοι ασφαλισμένοι σωρεύουν τις εισφορές επικουρικής σύνταξης (6%) σε ατομικούς κουμπαράδες που διαχειρίζεται το ΤΕΚΑ (Ταμείο Επικουρικής Κεφαλαιοποιητικής Ασφάλισης) επενδύοντας σε διαφοροποιημένα επενδυτικά χαρτοφυλάκια με πολύ συγκεκριμένα προφίλ ρίσκου, προσαρμοσμένα για συνταξιοδοτικές παροχές.

Με το νέο ασφαλιστικό νομοσχέδιο που θα έρθει τον Νοέμβριο στη Βουλή, επιχειρείται μια ολιστική αναμόρφωση του πλαισίου λειτουργίας και των επαγγελματικών ταμείων ώστε να εκσυγχρονιστεί και ο δεύτερος πυλώνας του ασφαλιστικού συστήματος που είναι αμιγώς κεφαλαιοποιητικός. Ο στόχος της μεταρρύθμισης είναι πολύ συγκεκριμένος. Η παροχή κινήτρων για την αύξηση της συμμετοχής των εργαζομένων σε επαγγελματικά ταμεία προαιρετικού χαρακτήρα με σκοπό τη συμπληρωματική συνταξιοδοτική παροχή, πέραν της υποχρεωτικής κοινωνικής ασφάλισης. Το να λαμβάνει ένας ασφαλισμένος μέρισμα από τη μελλοντική απόδοση της οικονομίας και των επενδύσεων μέσω της αποταμίευσής του είναι κρίσιμο. Αυτός ο μηχανισμός είναι δικαιότερος και πολύ πιο συμπεριληπτικός ενώ δημιουργεί και κεφάλαια προς όφελος της εθνικής οικονομίας.

Οι επιπτώσεις του δημογραφικού στο ασφαλιστικό σύστημα μπορούν ως έναν βαθμό να μετριαστούν από την οικονομική ανάπτυξη. Όσο η ανάπτυξη παραμένει ισχυρή και οι επενδύσεις σε φυσικό και ανθρώπινο κεφάλαιο αυξάνονται, η ανεργία θα μειώνεται και η παραγωγικότητα της εργασίας, επομένως και οι μισθοί, θα ενισχύονται. Ως αποτέλεσμα, θα αυξάνονται και τα έσοδα των ασφαλιστικών ταμείων.

Υπό την έννοια αυτή, μια ανθεκτική οικονομία που αναπτύσσεται είναι sine qua non, όχι μόνο για την άμβλυνση των επιπτώσεων του δημογραφικού αλλά και για την άσκηση κοινωνικής πολιτικής τόσο στην υποστήριξη της μακροχρόνιας φροντίδας στην τρίτη ηλικία όσο και στη δημιουργία οικογένειας μέσω οικονομικών και φορολογικών κινήτρων, ώστε να συνεχιστεί η αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στην αγορά εργασίας και να επιτευχθεί η συμφιλίωση προσωπικής και επαγγελματικής ζωής.

Εάν καταφέρουμε να αναπτύξουμε και μία ολοκληρωμένη στρατηγική σχετικά με την ένταξη μεταναστών, με συμπληρωματικά χαρακτηριστικά στο υπάρχον ανθρώπινο δυναμικό, στην οικονομία μας, τότε θα αποκτήσουμε ένα ακόμα εργαλείο στην προσπάθειά μας να διατηρήσουμε σταθερούς ρυθμούς ανάπτυξης και βιώσιμο ασφαλιστικό σύστημα.

Η υγεία του ασφαλιστικού μας συστήματος εξαρτάται από την υγεία της οικονομίας και το αντίστροφο. Ένα ασφαλιστικό σύστημα το οποίο στηρίζεται σε όλο και λιγότερους εργαζόμενους, ενώ καταβάλλει συντάξεις σε όλο και περισσότερους συνταξιούχους, θα επιβαρύνει τον κρατικό προϋπολογισμό δηλαδή τον φορολογούμενο όλο και περισσότερο.

Ο μελετημένος και σταδιακός εκσυγχρονισμός του ασφαλιστικού μας συστήματος αποτελεί μια πράξη ευθύνης στο παρόν για το μέλλον.