Αμήχανοι μπροστά στη βόμβα

Παρά την αρχική μου πρόθεση να την αποφύγω, η πολιτική επικαιρότητα μου δίνει το έναυσμα: Και οι δύο φιναλίστ της κούρσας για την προεδρία του δεύτερου μεγαλύτερου κόμματος προέρχονται από τους Millennials ή «Γενιά Υ» – των ανθρώπων, δηλαδή, που γεννήθηκαν στις παραμονές της τρέχουσας χιλιετίας. Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή (2021), οι γεννημένοι κατά την περίοδο 1981-1996 αποτελούσαν περί το 17% του πληθυσμού, ποσοστό αντίστοιχο με τους συμπατριώτες μας ηλικίας 70 και άνω.

Αυτά τα στοιχεία είναι ενδεικτικά του υπ’ αριθμόν ένα υπαρξιακού προβλήματος της χώρας: της γήρανσης και, αναπόφευκτα, της συρρίκνωσης του πληθυσμού. Η μεν κυρία Αχτσιόγλου έχει τοποθετηθεί επί του θέματος παλαιότερα, συνδέοντας την αντιμετώπιση του δημογραφικού με «ένα νέο μοντέλο εργασιακών σχέσεων» και, ιδίως, με καλύτερους μισθούς· ο δε κύριος Κασσελάκης, μόλις πρόσφατα, έθεσε ως προϋπόθεση για την αύξηση των γεννήσεων την επίλυση του προβλήματος στέγασης.

Πολύ πιο αναλυτικός υπήρξε ο βασικός αντίπαλος του επόμενου ηγέτη της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Από τις παραμονές των εκλογών του 2019, ο κύριος Μητσοτάκης έχει επανειλημμένα αναφερθεί στην ύπαρξη σχεδίου για την αντιμετώπιση του δημογραφικού. Βέβαια, κάθε εξαγγελία «σχεδίου» στη χώρα μας δέον να αντιμετωπίζεται cum granno salis· και αυτό όχι διότι λείπουν οι καλές προθέσεις ή και η βούληση, αλλά επειδή η εφαρμογή εξαρτάται από την ελληνική κρατική μηχανή.

Πρέπει να αναγνωρίσουμε, ωστόσο, ότι ορισμένες από τις εξαγγελίες του πρωθυπουργού έγιναν πράξη, όπως το επίδομα γέννησης ύψους €2.000, το οποίο καταβάλλεται στη μητέρα με εισοδηματικό όριο €40.000 ετησίως. Πάντως, το πρόβλημα δεν εξαντλείται στα κίνητρα για την απόκτηση παιδιών, εντός ή εκτός οικογενειακού δεσμού.Οι προκλήσεις είναι πολυεπίπεδες. Ενδεικτικά, πώς αντιμετωπίζεται η ανάγκη για αξιοπρεπή δημόσια εκπαίδευση; Πώς πιάνουν τόπο οι, κατά κανόνα υψηλές, εισφορές στο δημόσιο σύστημα υγείας, σε όλο το ηλικιακό φάσμα; Πώς αναχαιτίζεται, καταρχάς, και αντιστρέφεται, εν συνεχεία, το brain drain; Πώς εκμεταλλευόμαστε τις μεταναστευτικές ροές για να καλύψουμε δικές μας ελλείψεις; Πώς ικανοποιούμε τις υλικές και ψυχικές μας ανάγκες χωρίς να απονεκρώνουμε το ένστικτο της αναπαραγωγής;

Η Ελλάδα φιγουράρει στις υψηλότερες θέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε αρνητικούς δείκτες, όπως η υπογεννητικότητα, η μείωση του πληθυσμού, η πληθυσμιακή αποψίλωση της υπαίθρου, η υδροκεφαλία της πρωτεύουσας

Πολλά από αυτά τα έχει θίξει ο πρωθυπουργός και άλλοι αρμόδιοι σε ομιλίες τους. Ωστόσο, άλλο διάγνωση και άλλο θεραπεία. Στο μεταξύ, το πρόβλημα επιδεινώνεται. Η Ελλάδα φιγουράρει στις υψηλότερες θέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης –που γερνά στο σύνολό της– σε αρνητικούς δείκτες όπως η υπογεννητικότητα, η μείωση του πληθυσμού, η πληθυσμιακή αποψίλωση της υπαίθρου, η υδροκεφαλία της πρωτεύουσας, αλλά και το χαμηλό κατά κεφαλήν εισόδημα (έστω, μείον τη μαύρη οικονομία), και η εξευτελιστικά χαμηλή φοροδοτική ικανότητα μεγάλης μερίδας φορολογουμένων.

Θα μπορούσαμε, βέβαια, να αντλήσουμε από την εμπειρία περισσότερο επιτυχημένων εταίρων μας: από τις χώρες της βόρειας Ευρώπης, όπως η Δανία, η Ολλανδία ή η Σουηδία, που συντηρούν αξιοπρεπείς δημογραφικούς δείκτες. Για παράδειγμα, διαθέτουν τέτοιους μηχανισμούς προστασίας της μητρότητας, ώστε όχι μόνον οι γεννήσεις να ξεπερνούν τους θανάτους, αλλά και να γεννιούνται περισσότερα παιδιά εκτός παρά εντός γάμου. Τι παραπάνω, λοιπόν, διαθέτουν οι «Κουτόφραγκοι» από εμάς, εκτός από την… αμφίβολη (προτεσταντική γαρ) ηθική τους; Ενδεικτικά και μόνον, οι πολίτες τους κατά κανόνα καταβάλλουν τους φόρους που τους αναλογούν και οι κυβερνήσεις παρέχουν τις υπηρεσίες που αντιστοιχούν στα έσοδά τους, υποκείμενες μάλιστα σε ισχυρή δημοσιονομική λογοδοσία (όρος άγνωστος σε μας).

Το δημογραφικό πρόβλημα αγγίζει –ή συμπυκνώνει– το γενικότερο πρόβλημα οικονομικής βιωσιμότητας της χώρας. Ξεκινώντας με την παροχολογία, στην καλύτερη περίπτωση συσκοτίζουμε το θέμα, στη χειρότερη παραπλανάμε το κοινό. Όπως συνέβη και με το ασφαλιστικό στις αρχές της χιλιετίας, βρισκόμαστε στο παρά πέντε. Οι αδυναμίες μας μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο με σοβαρές δομικές αλλαγές, από εκείνες που ξεβολεύουν αρκετές κοινωνικές ομάδες και κλονίζουν κατεστημένες αντιλήψεις· το ζήτημα είναι να υπάρξει, επιτέλους, ηγεσία έτοιμη να κινηθεί με τόλμη και μεθοδικότητα, αψηφώντας το (πρόσκαιρο) πολιτικό κόστος για χάρη του πιο μακροπρόθεσμου αλλά σωτήριου αποτελέσματος. Προτού να είναι πολύ αργά.