Ιωάννης Λυκούδης: Η διεθνής αναγνώριση που άργησε 41 χρόνια

1. Ο γιατρός Ι. Λυκούδης ανήκει στο πάνθεον των επιστημόνων που τόλμησαν και πήγαν κόντρα στις κρατούσες αντιλήψεις της εποχής τους, πλην όμως το έργο του έμεινε στην αφάνεια για 40 και πλέον χρόνια.

Επί μακρόν η διεθνής ιατρική κοινότητα πίστευε ότι το πεπτικό έλκος προκαλούνταν από στρες ή διατροφή και όχι από βακτηριακή λοίμωξη. Δεν υπήρχε μάλιστα θεραπεία και αντιμετωπιζόταν μόνον χειρουργικά μέχρι το 1984, όταν δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Τhe Lancet» η έρευνα των Αυστραλών γιατρών Ρόμπιν Ουόρεν και Μπάρι Μάρσαλ, με την οποία αποδείχθηκε ότι το πεπτικό έλκος οφείλεται σε μικρόβιο, το οποίο ονόμασαν ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού, και αντιμετωπίζεται με τη χορήγηση αντιβίωσης. Για το έργο τους τιμήθηκαν το 2005 με το Βραβείο Νόμπελ Ιατρικής και στην απονομή αναφέρθηκε από τον εκπρόσωπο της Συνέλευσης Νόμπελ ότι η ανακάλυψη αυτή ήταν εντελώς επαναστατική.

Ήταν όμως πράγματι κάτι καινοφανές;

Στην πραγματικότητα, πολλά χρόνια πίσω και μίλια μακριά, το 1958 στο Μεσολόγγι, ο Ιωάννης Λυκούδης, ένας άγνωστος στη διεθνή κοινότητα γιατρός, είχε ήδη ανακαλύψει ότι το πεπτικό έλκος από το οποίο υπέφερε και ο ίδιος, προκαλούνταν από κάποιο άγνωστο μικρόβιο. Η αρχή έγινε όταν μετά από ένα επεισόδιο αιμορραγικής γαστρεντερίτιδας που είχε, έλαβε αντιβίωση, η οποία οδήγησε σε ύφεση και τα συμπτώματα του πεπτικού έλκους. Μετά από δοκιμές και παρατηρήσεις κατέληξε ότι για το έλκος ευθύνεται κάποιος άγνωστος μικροβιακός παράγοντας και δημιούργησε ένα θεραπευτικό σχήμα με συνδυασμό αντιβιοτικών και βιταμίνης Α. Μάλιστα τον Νοέμβριο του 1961 κατοχύρωσε την ανακάλυψή του με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, το δε σκεύασμα που δημιούργησε το ονόμασε Elgaco από τις λέξεις έλκος, γαστρίτιδα και κολίτιδα.

Όντας βέβαιος για την αποτελεσματικότητα της θεραπείας του, αφού την είχε χορηγήσει σε πολλούς συντοπίτες του, μετακόμισε το 1960 με την οικογένειά του στην Αθήνα, όπου τον εμπιστεύθηκαν χιλιάδες ασθενείς. Παρ' όλα αυτά το Elgaco δεν έλαβε ποτέ άδεια κυκλοφορίας λόγω έλλειψης κατάλληλων κλινικών μελετών.

Ο Λυκούδης αγωνίσθηκε για να τύχει το θεραπευτικό σχήμα του επίσημης αναγνώρισης και απευθύνθηκε στην τότε πολιτική ηγεσία, αλλά και σε καθηγητές του Πανεπιστημίου Αθηνών, χωρίς όμως ανταπόκριση. Απευθύνθηκε επίσης σε μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες, χωρίς πάλι αποτέλεσμα, καθώς το έργο του στερούνταν κλινικών μελετών. Για τη δημιουργία του σκευάσματός του μάλιστα χρησιμοποιούσε εγκεκριμένα ήδη φάρμακα διαφόρων εταιρειών, με αποτέλεσμα οι φαρμακευτικές να θέτουν και ζήτημα δικαιωμάτων των εταιρειών αυτών σε συνάρτηση με τα πνευματικά δικαιώματα του Λυκούδη.

Επίσης, τη δεκαετία του 1960 ο Λυκούδης θέλησε να ενημερώσει την ιατρική κοινότητα και ανακοίνωσε τα αποτελέσματα της θεραπείας σε πανελλήνιο ιατρικό συνέδριο, ενώ προσπάθησε να δημοσιεύσει και σχετικό άρθρο στο JAMA (Περιοδικό της Αμερικανικής Ιατρικής Ένωσης), το οποίο όμως απορρίφθηκε γιατί κρίθηκε ως ακατάλληλο για το περιοδικό.

Ο Λυκούδης όχι μόνον αμφισβητήθηκε, αλλά το 1967 αντιμετώπισε και τη δικαιοσύνη (απαλλάχθηκε στη συνέχεια), ενώ ένα χρόνο αργότερα καταδικάσθηκε από το Πειθαρχικό Συμβούλιο του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών (ΙΣΑ) για την παρασκευή και διανομή μη εγκεκριμένων φαρμάκων. Μόλις το 2006 ο ΙΣΑ σε μία συμβολική κίνηση ακύρωσε την ποινή αυτή και αναγνώρισε ρητά το έργο του μεγάλου αυτού ιατρού.

Τελικά, πέθανε το 1980 με το παράπονο ότι δεν έζησε τη δικαίωσή του, η οποία ήρθε 4 χρόνια μετά τον θάνατό του, όταν πλέον δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «The Lancet» η έρευνα των Ουόρεν και Μάρσαλ, που ουσιαστικά επιβεβαίωσε το έργο του Λυκούδη (παρέμενε άγνωστο τότε στους ερευνητές αυτούς).

Η διεθνής επιστημονική κοινότητα όμως έστρεψε το βλέμμα της στο έργο του Λυκούδη μόλις το 1999, χάρη στο σχετικό άρθρο των Ελλήνων γιατρών, Β. Ρήγα, Ε. Παπαβασιλείου και Χ. Φερέτη, που δημοσιεύθηκε στο ίδιο αυτό περιοδικό, «Τhe Lancet». Αυτό το άρθρο ήταν και η αφορμή να γνωρίσει ο Μάρσαλ την ιστορία του Λυκούδη, από την οποία εντυπωσιάσθηκε και το 2002 συμπεριέλαβε στο βιβλίο του ένα κεφάλαιο με τον τίτλο «Ιωάννης Λυκούδης: Ο γενικός ιατρός στην Ελλάδα που το 1958 ανακάλυψε την αιτία και τη θεραπεία του πεπτικού έλκους».

2. Ο Ι. Λυκούδης καινοτόμησε και σκέφτηκε «έξω από το κουτί». Χάρη στην ανακάλυψή του σώθηκαν πράγματι χιλιάδες άνθρωποι που τον εμπιστεύτηκαν. Η επιδραστικότητα όμως της ανακάλυψής του ήταν αναμφίβολα σε μικρή κλίμακα, αφού παρά τις εργώδεις προσπάθειές του δεν κατάφερε να αναγνωρισθεί εν ζωή από την ιατρική κοινότητα.

Δυστυχώς δεν σοκάρει η ιστορία ενός ανθρώπου που όχι μόνον δεν αναγνωρίσθηκε για την προσφορά του, αλλά αντιθέτως λοιδορήθηκε και διώχθηκε, καθώς δεν είναι η μόνη. Άλλωστε και ο Μάρσαλ έχει αναφερθεί στον αρχικό σκεπτικισμό των συναδέλφων του και στις αυστηρές δοκιμές πριν την τελική αποδοχή των ευρημάτων του. 

Είναι όμως σοκαριστικό το γεγονός ότι, αν ο Λυκούδης είχε τύχει της αναγνώρισης και της αποδοχής που του έπρεπε, όταν έπρεπε, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι που υπέφεραν από το πεπτικό έλκος, θα είχαν λάβει έγκαιρα θεραπεία, αν αναλογιστούμε μάλιστα κι αυτό που ανέφερε ο εκπρόσωπος της Συνέλευσης Νόμπελ κατά την απονομή του βραβείου στους Ουόρεν και Μάρσαλ, ότι «αυτή η συχνά χρόνια πάθηση που προκαλεί αναπηρία μπορεί τώρα να θεραπευτεί οριστικά με αντιβιοτικά προς όφελος εκατομμυρίων ασθενών».

Δυστυχώς όμως ο Λυκούδης βρήκε κλειστές πόρτες από τους πολιτικούς, τους ακαδημαϊκούς αλλά και τις φαρμακευτικές εταιρείες, για διαφορετικούς λόγους κάθε φορά.

Το πλέον απογοητευτικό όμως είναι ότι οι γιατροί ακαδημαϊκοί της εποχής, που τους χρειαζόταν ίσως περισσότερο, απέτυχαν να αναγνωρίσουν τη σπουδαιότητα της ανακάλυψής του λόγω καχυποψίας ή και αλαζονείας, με αποτέλεσμα να μην μπορέσει ο Λυκούδης να τεκμηριώσει κλινικά με τον προσήκοντα τρόπο την ανακάλυψή του και να τύχει της αναγνώρισης που του άρμοζε. Και κάπως έτσι αντιλαμβανόμαστε τελικά ότι «το μεγαλύτερο εμπόδιο στη γνώση δεν είναι η άγνοια, είναι η ψευδαίσθηση της γνώσης» (Daniel J. Boorstin, ιστορικός).

* Πριν λίγους μήνες, τον Μάιο 2023, η μνήμη του Ι. Λυκούδη τιμήθηκε σε μία υψηλού συμβολισμού εκδήλωση του Δήμου Ι.Π. Μεσολογγίου σε συνεργασία με τον Ιατρικό Σύλλογο Αθήνας και τον Ιατρικό Σύλλογο Μεσολογγίου.