Σαν σήμερα, 18 Αυγούστου, η σπίθα ... που έγινε πυρκαγιά και κατέστρεψε τη Θεσσαλονίκη

Tο ρολόι έδειχνε 17:00 το απόγευμα μία ημέρα σαν σήμερα, στις 18 Αυγούστου 1917, όταν στη Θεσσαλονίκη ξέσπασε η φωτιά που επρόκειτο να σημαδέψει την ιστορία της και να αποτελέσει ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα για την πόλη, αλλάζοντας εντελώς τη φυσιογνωμία της.

Η αρχική εντύπωση ήταν ότι η φωτιά «ξέφυγε» από την κουζίνα μιας νοικοκυράς που τηγάνιζε ψάρια, αλλά το βούλευμα από τη δίκη που ακολούθησε αποκάλυψε πως η φωτιά ξεκίνησε από ένα προσφυγικό σπίτι, στη συμβολή των οδών Ολυμπιάδος και Κασσάνδρου, μία μέρα που ο Βαρδάρης φυσούσε πολύ δυνατά.

Η προσπάθεια δύο γυναικών προσφυγικής καταγωγής, ονόματι Παρασκευούλα Αδάμ και Δόμνα Σαββόγλου να κάνουν μπουγάδα δημιούργησε τις σπίθες για να δημιουργηθεί η εύφλεκτος ύλη λόγω του χόρτου που υπήρχε στον υπόγειο χώρο του ξύλινου πατώματος, που λειτουργούσε ως στάβλος αλόγου.

Μέσα σε 32 ώρες, κάηκαν 9.500 σπίτια σε έκταση 1.000.000 τετραγωνικών μέτρων και έμειναν άστεγοι περισσότεροι από 70.000 άνθρωποι.

Οικονομικές και εμπορικές λειτουργίες, διοικητικές υπηρεσίες, χώροι αναψυχής και τα σημαντικότερα πνευματικά και θρησκευτικά ιδρύματα των εθνο-θρησκευτικών κοινοτήτων, μαζί με τα αρχεία τους καταστράφηκαν ολοσχερώς.

Παρά τις μεγάλες καταστροφές και τις χιλιάδες των πληγέντων, κανένας κάτοικος της πόλης δεν έχασε τη ζωή του από την πυρκαγιά, γιατί εξαπλωνόταν αργά, επιτρέποντας την έγκαιρη διαφυγή, Οι μόνοι που έχασαν τη ζωή τους ήταν κάποιοι μεθυσμένοι Γάλλοι στρατιώτες παγιδεύτηκαν σε ένα καπηλειό και κάηκαν ζωντανοί.

Η Θεσσαλονίκη πριν την πυρκαγιά

Μόλις πρόσφατα, το 1912, η Θεσσαλονίκη είχε απελευθερωθεί από την Οθωμανική Αυτοκρατορία και μαζί με το μεγαλύτερο μέρος της Μακεδονίας και της Ηπείρου είχε ενσωματωθεί στην Ελλάδα. Η πόλη είχε εξελιχθεί σε μία από τις μεγαλύτερες και πιο σύγχρονες των Βαλκανίων.

Το λιμάνι της ήταν από τα σημαντικότερα κέντρα εμπορίου και ο πληθυσμός της αποτελούνταν από Σεφαραδίτες Εβραίους, Έλληνες, Τούρκους, Βούλγαρους και άλλους πληθυσμούς από τα Βαλκάνια και την Ευρώπη.

Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος είχε ξεκινήσει το 1914, αλλά η Ελλάδα είχε τηρήσει ουδετερότητα. Με την άδεια της κυβέρνησης, όμως, οι δυνάμεις της Αντάντ είχαν αποβιβάσει στρατεύματα στη Θεσσαλονίκη το 1915, προκειμένου να υποστηρίξουν τους Σέρβους συμμάχους τους στο Μακεδονικό Μέτωπο.

Η Θεσσαλονίκη πολύ σύντομα είχε μετατραπεί σε διαμετακομιστικό κέντρο στρατευμάτων και εφοδίων, καθώς είχε γεμίσει με χιλιάδες Γάλλους και Βρετανούς στρατιώτες και όλα αυτά που χρειάζονταν. Παράλληλα, πρόσφυγες λόγω των πολεμικών γεγονότων συγκεντρώθηκαν στην πόλη, ανεβάζοντας τον πληθυσμό της σε 271.157 άτομα από τα 157.889 που υπήρχαν κατά την απογραφή του 1913.

Πώς εξαπλώθηκε η πυρκαγιά

Η πυρκαγιά, αφού ξέφυγε από το σπίτι όπου κατοικούσαν οι δύο Ελληνίδες πρόσφυγες στη συνοικία Μεβλανέ ακολούθησε δύο κατευθύνσεις: προς το Διοικητήριο μέσω της οδού Αγίου Δημητρίου και προς την αγορά μέσω της Λέοντος Σοφού.

Ο άνεμος δυνάμωσε και η πυρκαγιά ακόμη πιο γρήγορα κατέβηκε στο κέντρο της πόλης. Τα ξημερώματα της επόμενης ημέρας (19.08) ο άνεμος άλλαξε κατεύθυνση και τα δύο μέτωπα της πυρκαγιάς κατέστρεψαν όλο το εμπορικό κέντρο.

Τελικά δύο μέρες μετά το ξέσπασμα της φωτιάς, το βράδυ της 19ης Αυγούστου, σταμάτησε η εξάπλωσή της.

Οι μάταιες και λιγοστές προσπάθειες κατάσβεσης της φωτιάς

Ικανές ποσότητες νερού για την κατάσβεση της φωτιάς δεν υπήρχαν, αφού σημαντικό μέρος του δεσμευόταν από τις συμμαχικές δυνάμεις για την τροφοδοσία των στρατοπέδων στα προάστια της πόλης.

Στην πόλη δεν υπήρχε οργανωμένη πυροσβεστική υπηρεσία, παρά μόνο λίγες ιδιόκτητες πυροσβεστικές ομάδες ασφαλιστικών εταιρειών, τις περισσότερες φορές ανεκπαίδευτες και με πολύ παλιό ή σχεδόν ανύπαρκτο εξοπλισμό.

Η μόνη ελπίδα για τη Θεσσαλονίκη ήταν η επέμβαση των συμμαχικών δυνάμεων. Το απόγευμα της πρώτης ημέρας της πυρκαγιάς, ένα γαλλικό τμήμα ανατίναξε με δυναμίτιδα τρία σπίτια δίπλα από το διοικητήριο με σκοπό να δημιουργήσει ζώνη ασφάλειας περιορίζοντας το ύψος και την ποσότητα της καύσιμης ύλης, αλλά δεν συνέχισε και αποχώρησε, αφήνοντας τη φωτιά να συνεχίσει τον δρόμο της.

Το επόμενο πρωί δύο βρετανικές πυροσβεστικές αντλίες σταμάτησαν την πυρκαγιά κοντά στον Λευκό Πύργο. Το κτήριο του Τελωνείου σώθηκε από Γάλλους στρατιώτες.

Παρ’ όλα αυτά, οι συμμαχικές δυνάμεις αρνήθηκαν να διακόψουν την υδροδότηση των στρατοπέδων και των νοσοκομείων τους, ώστε να εξοικονομηθεί νερό για την πυρόσβεση.

Στέγαση και περίθαλψη πυροπαθών

Για τη στέγαση και την περίθαλψη των χιλιάδων πυροπαθών στη Θεσσαλονίκη ιδρύθηκε από τον κυβερνητικό αντιπρόσωπο Περικλή Αργυρόπουλο η Διεύθυνσις Θυμάτων Πυρκαγιάς, διευθυντής της οποίας ορίστηκε ο Αλέξανδρος  Πάλλης.

Οι πληγέντες από την πυρκαγιά υπολογίστηκαν σε περίπου 72.500, εκ των οποίων οι 50.000 ήταν Εβραίοι, 12.500 Ορθόδοξοι και 10.000 μουσουλμάνοι.

Τους μήνες μετά την πυρκαγιά οι άνθρωποι που είχαν χάσει τα σπίτια τους στεγάστηκαν σε καταυλισμούς που δημιούργησαν οι βρετανικές και οι γαλλικές αρχές, καθώς και σε σχολεία και συναγωγές, που επιτάχθηκαν αλλά και σε κτίρια που είχαν υποστεί μικρές μόνο ζημιές ή σε σπίτια που δεν είχαν καεί.

Η δημιουργία της νέας Θεσσαλονίκης

Προτού καν σβήσουν οι καπνοί, μόλις έξι μέρες μετά τη φωτιά, έγινε σύσκεψη στην Αθήνα για να σχεδιαστεί η επόμενη μέρα. Εκεί, ο τότε υπουργός Συγκοινωνιών Αλέξανδρος Παπαναστασίου έλαβε εντολή να συγκροτήσει μια ομάδα ειδικών για τον πολεοδομικό ανασχεδιασμό της Θεσσαλονίκης.

Επικεφαλής της επιτροπής ορίστηκε ο Γάλλος αρχιτέκτονας - πολεοδόμος Ερνέστ Εμπράρ ο οποίος βρισκόταν στην πόλη ως μέλος της γαλλικής αποστολής.

Ο Εμπράρ είχε ξεκάθαρη αποστολή να δώσει στη Θεσσαλονίκη ευρωπαϊκό προσανατολισμό με ό,τι αυτό σήμαινε για την έως τότε δομή της.

Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Βενιζέλος χαρακτήρισε τη φωτιά «Θεία πρόνοια», αφού ο ίδιος για χρόνια προσπαθούσε ανεπιτυχώς να βελτιώσει τη Θεσσαλονίκη. Οι αισθητικές και υγειονομικές συνθήκες που επικρατούσαν τότε δεν ήταν αντάξιες του ευρωπαϊκού προφίλ που ο Έλληνας πολιτικός οραματιζόταν για ολόκληρη τη χώρα.

Γεγονότα σαν σήμερα 18 Αυγούστου

1487 - Η πολιορκία της Μάλαγα ολοκληρώνεται με την κατάληψη της πόλης από τις δυνάμεις της Καστίλης και της Αραγωνίας.
1572 – Ο Ουγενότος βασιλιάς Ερρίκος Δ΄ της Γαλλίας παντρεύεται στο Παρίσι την Μαργαρίτα των Βαλουά, σε μια υποτιθέμενη προσπάθεια συμφιλίωσης των Προτεσταντών και των Καθολικών.
1853 - Ισχυρότατος σεισμός μεγέθους 6,8 Ρίχτερ καταστρέφει κτίρια στην Θήβα την Χαλκίδα και την Αταλάντη και αφήνει 13 νεκρούς ενώ προκαλείται τσουνάμι στον Ευβοϊκό κόλπο από της κατολισθήσεις.
1868 - Ο Γάλλος αστρονόμος Πιερ Ζυλ Ζανσέν ανακαλύπτει το ήλιο.
1917 - Μεγάλη πυρκαγιά στη Θεσσαλονίκη καταστρέφει το 32% της πόλης, αφήνοντας άστεγα 70.000 άτομα.
1920 – Επικυρώνεται η 19η Τροπολογία του αμερικανικού Συντάγματος, διασφαλίζοντας το δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες.
1940 - Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος: Μάχη της Αγγλίας. Πραγματοποιείται η μεγαλύτερη εναέρια συμπλοκή στην ιστορία με μεγάλες απώλειες και από τις δύο πλευρές.
1945 - Ο Σουκάρνο αναλαμβάνει την εξουσία ως ο πρώτος πρόεδρος της Ινδονησίας, μετά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της χώρας την προηγούμενη ημέρα.
1963 – Κίνημα πολιτικών δικαιωμάτων: Ο Τζέιμς Μέρεντιθ γίνεται ο πρώτος Αφροαμερικανός που αποφοιτά από το Πανεπιστήμιο του Μισισιπή.
1977 – Στη Νότια Αφρική, ο Στίβεν Μπίκο συλλαμβάνεται σε αστυνομικό μπλόκο σύμφωνα με τον υπ' αριθ. 83/1967 νόμο περί τρομοκρατίας. Αργότερα, θα πεθάνει από τα τραύματα που υπέστη κατά τη διάρκεια αυτής της σύλληψης τραβώντας την προσοχή για την πολιτική του απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική.
1983 – Ο τυφώνας Αλίσια χτυπά την ακτή του Τέξας, σκοτώνοντας 21 άτομα και προκαλώντας ζημιές άνω του 1 δις δολαρίων.
2005 - Μία μεγάλη διακοπή ρεύματος πλήττει το νησί της Ιάβας στην Ινδονησία, επηρεάζοντας σχεδόν 100.000.000 ανθρώπους, σε μία από τις μεγαλύτερες και πιο εκτενείς διακοπές στην ιστορία.
2008 - Ο πρόεδρος του Πακιστάν, Περβέζ Μουσάραφ, παραιτείται υπό την απειλή της μομφής.

Γεννήσεις σαν σήμερα 18 Αυγούστου

1692 – Λουδοβίκος Ερρίκος Α΄ του Κοντέ, δούκας των Βουρβόνων
1750 – Αντόνιο Σαλιέρι, Ιταλός συνθέτης
1830 – Φραγκίσκος Ιωσήφ Α΄, αυτοκράτορας της Αυστρίας
1912 - Ερτουγρούλ Οσμάν, Οθωμανός πρίγκιπας
1920 – Σέλλεϊ Γουίντερς, Αμερικανίδα ηθοποιός
1921 – Λύντια Λιτβιάκ, Σοβιετική πιλότος
1931 - Ιωάννης Πετρίδης, Έλληνας πολιτικός
1933 – Ρόμαν Πολάνσκι, Γάλλος σκηνοθέτης
1935 – Χιφικεπούνιε Ποχάμπα, πρόεδρος της Ναμίμπιας
1936 – Ρόμπερτ Ρέντφορντ, Αμερικανός ηθοποιός
1938 - Γουλιέλμος Καβάλλο, Ιταλός παλαιογράφος
1941 - Μοχάμετ Γκανουσί, Τυνήσιος πολιτικός
1952 – Καστριότ Ισλάμι, Αλβανός πολιτικός
1952 – Λόουελ Λιούις, Βρετανός πολιτικός
1952 – Πάτρικ Σουέιζι, Αμερικανός ηθοποιός
1961 – Μπιρόλ Ουνέλ, Τούρκος ηθοποιός
1962 – Φελίπε Καλδερόν, Μεξικάνος πολιτικός
1968 - Ντανιέλε Σιλβέστρι, Ιταλός τραγουδιστής
1969 – Έντουαρντ Νόρτον, Αμερικανός ηθοποιός
1976 - Παρασκευάς Άντζας, Έλληνας ποδοσφαιριστής
1980 – Αθηνά Παπαγιάννη, Ελληνίδα αθλήτρια
1981 – Δημήτρης Σαλπιγγίδης, Έλληνας ποδοσφαιριστής
1983 – Mika, Λιβανέζος τραγουδιστής
1994 - Sin Boy, Αλβανός ράπερ
2008 - Γκορντέι Κολέσοφ, Ρώσος σκακιστής

Θάνατοι σαν σήμερα 18 Αυγούστου

1095 - Όλαφ Α΄, βασιλιάς της Δανίας
1227 - Τζένγκις Χαν, ιδρυτής της Μογγολικής αυτοκρατορίας
1258 – Θεόδωρος Β΄ Λάσκαρης, αυτοκράτορας της Νίκαιας
1276 – Πάπας Αδριανός Ε΄
1503 – Πάπας Αλέξανδρος ΣΤ΄
1541 - Ερρίκος Δ΄, δούκας της Σαξονίας
1559 - Πάπας Παύλος Δ΄
1642 - Γκουίντο Ρένι, Ιταλός ζωγράφος
1648 - Ιμπραήμ Α΄, Οθωμανός σουλτάνος
1765 – Φραγκίσκος Α΄, αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας
1823 - Αντρέ-Ζακ Γκαρνερέν, Γάλλος αεροστατιστής και εφευρέτης
1850 – Ονορέ ντε Μπαλζάκ, Γάλλος συγγραφέας
1888 - Νικόλαος Παπαμιχαλόπουλος, Έλληνας πολιτικός
1922 - Γουίλιαμ Χένρι Χάντσον, Βρετανός συγγραφέας
1931 - Γιόχαν Φρίντολφ Χάγκφορς, Φινλανδός συνθέτης
1944 – Έρνστ Τέλμαν, Γερμανός πολιτικός
1955 - Άγις Ταμπακόπουλος, Έλληνας πολιτικός
1957 - Κωνσταντίνος Ζέγγελης, Έλληνας ακαδημαϊκός
1958 - Ανρί Φαρμάν, Γάλλος αεροπόρος
1990 - Μπ. Φ. Σκίνερ, Αμερικανός ψυχολόγος
1995 - Κώστας Βασάλος, Έλληνας πολιτικός
2005 – Κένιον Τζόουνς, Αμερικανός καλαθοσφαιριστής
2009 – Κιμ Ντε-τζουνγκ, Νοτιοκορεάτης πολιτικός
2010 - Κάρολος-Ούγος, δούκας της Πάρμας
2015 - Χάλεντ Άσαντ, Σύρος αρχαιολόγος
2016 - Ερνστ Νόλτε, Γερμανός ιστορικός
2017 - Ζωή Λάσκαρη, Ελληνίδα ηθοποιός