Health Without Barriers: Πρόσβαση των κρατουμένων σε υπηρεσίες υγείας

Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών όρισε το 1957 τους «Πρότυπους Ελάχιστους Κανόνες για τη Μεταχείριση των Κρατουμένων» («Standard Minimum Rules for the Treatment of Prisoners») οι οποίοι επικαιροποιήθηκαν το 2015, μετονομαζόμενοι σε Nelson Mandela Rules («NMR»). Σ’ αυτούς αναφέρονται τα θεμελιώδη δικαιώματα των κρατουμένων στην υγεία, στην ανεμπόδιστη πρόσβαση στη διάγνωση και στη θεραπεία, αλλά και στην εμπιστευτικότητα των ιατρικών τους δεδομένων. Εφαρμόζονται στα ελληνικά σωφρονιστικά καταστήματα οι κανόνες του Ο.Η.Ε., 66 ολόκληρα χρόνια μετά τη θέσπισή τους;

Ο Γιώργος Καλαμίτσης, Πρόεδρος του Συλλόγου Ασθενών Ήπατος Ελλάδος «Προμηθέας», περιγράφει την πραγματικότητα που έχει συναντήσει τα τελευταία 7 χρόνια που δραστηριοποιείται ο φορέας στις φυλακές όλης της χώρας. «Όταν ξεκινήσαμε το 2017  να υλοποιούμε το πρώτο μας πρόγραμμα που αφορούσε τη διάγνωση και τη διασύνδεση των κρατουμένων με το σύστημα υγείας, διαπιστώσαμε τις μεγάλες δυσκολίες που υπάρχουν στον συγκεκριμένο τομέα. Μεταξύ  αυτών, διαπιστώσαμε ότι ένα πολύ μεγάλο εμπόδιο στην πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας μέσα στη φυλακή ήταν το γεγονός ότι ένα ποσοστό κρατουμένων δεν διέθετε Α.Μ.Κ.Α. (Αριθμός Μητρώου Κοινωνικής Ασφάλισης), λόγω της απουσίας των απαραίτητων νομοποιητικών εγγράφων. Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι ένας μεγάλος αριθμός κρατουμένων δεν μπορούσε ούτε να κάνει εξετάσεις, ούτε να προχωρήσει σε θεραπείες για την ηπατίτιδα B&C ή οποιοδήποτε άλλο ζήτημα υγείας αντιμετώπιζε. Έτσι, αποφασίσαμε σε συνεργασία με την οργάνωση “Θετική Φωνή” να σχεδιάσουμε το πρόγραμμα “Health without Barriers”, με βασικούς σκοπούς την επίσημη καταγραφή των περιορισμών στην πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας σε 5 καταστήματα κράτησης και την ενίσχυση της συνηγορίας σε κρατικούς θεσμούς για τη θέσπιση μιας σειράς αλλαγών σχετικών με τα δικαιώματα των κρατουμένων, όπως η έκδοση Α.Μ.Κ.Α. για όλους ανεξαιρέτως τους κρατουμένους, ο ηλεκτρονικός φάκελος υγείας, η τηλεϊατρική, η διασφάλιση της εμπιστευτικότητας κ.α.».

Το “Health without Barriers” ξεκίνησε να υλοποιείται τον Απρίλιο του 2021, αποτελώντας ένα από τα 119 προγράμματα που διαχειρίζεται το Ίδρυμα Μποδοσάκη από κοινού με το Solidarity Now, ως διαχειριστής επιχορήγησης του Προγράμματος Active citizens fund για την Ελλάδα. Το πρόγραμμα Active citizens fund, ύψους € 15 εκ., χρηματοδοτείται από την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και τη Νορβηγία και είναι μέρος του χρηματοδοτικού μηχανισμού του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ) περιόδου 2014 – 2021, γνωστού ως EEA Grants. Το πρόγραμμα στοχεύει στην ενδυνάμωση και την ενίσχυση της βιωσιμότητας της κοινωνίας των πολιτών και στην ανάδειξη του ρόλου της στην προαγωγή των δημοκρατικών διαδικασιών, στην ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά και στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

To πρώτο βήμα του προγράμματος Health Without Barriers ήταν η αριθμητική αποτύπωση των δεδομένων πρόσβασης των κρατουμένων σε υπηρεσίες υγείας. Για αυτό το λόγο συστάθηκε μια επιστημονική επιτροπή που δημιούργησε ερωτηματολόγια που απαντήθηκαν από κρατούμενους και υπαλλήλους πέντε σωφρονιστικών καταστημάτων. Πιο συγκεκριμένα, αυτά των Τρικάλων, Χανίων, Μαλανδρίνου, Κορυδαλλού Ι και Χίου.

Η συντονίστρια της επιτροπής, Καθηγήτρια Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής στο Εργαστήριο Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής της Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, κα. Βάνα Σύψα, περιγράφει τον τρόπο προσέγγισης: «Πρώτα συγκεντρώνεις τα δεδομένα που χρειάζεσαι, μετά τα αναλύεις και τα αξιοποιείς σε μια τελική τεκμηριωμένη αναφορά (policy brief) που μπορεί να σε βοηθήσει στη συνηγορία, στο να προτείνεις θεσμικές αλλαγές στους αρμόδιους φορείς που θα αντιμετωπίσουν τις αιτίες του προβλήματος. Για το ερωτηματολόγιο, πέρα από τα στοιχεία των συμμετεχόντων, όπως ηλικία, η χώρα προέλευσης, η ύπαρξη Α.Μ.Κ.Α. κ.τ.λ., εντάξαμε και κάποια πρότυπα διεθνών οργανισμών που προτείνονται για σωφρονιστικά καταστήματα, κάτι που σου δίνει τη δυνατότητα τα στοιχεία που συγκεντρώνεις να είναι συγκρίσιμα για παράδειγμα σε ευρωπαϊκό επίπεδο».

Τα δείγμα της έρευνας ήταν αρκετά μεγάλο, αφού στα ερωτηματολόγια απάντησαν συνολικά 479 κρατούμενοι και 85 σωφρονιστικοί υπάλληλοι. Τα αποτελέσματα κατέγραψαν τις παθογένειες στην πρόσβαση των κρατουμένων σε υπηρεσίες υγείας, αλλά και στην αντιμετώπιση κάποιων λοιμωδών νοσημάτων, όπως της Ηπατίτιδας B και C και του HIV.

Όπως, αναφέρει η κα. Σύψα, στην έρευνα «καταγράφηκε ότι ένα μεγάλο ποσοστό είχε ιστορικό ενδοφλέβιας χρήσης ναρκωτικών, ένας πληθυσμός στον οποίο το ποσοστά νόσησης στην ηπατίτιδα C φτάνει το 80%! Παρότι στην έρευνα ο μέσος όρος κράτησης για τους κρατούμενους ήταν τα 3,3 χρόνια, ένα σημαντικό διάστημα κατά το οποίο υπάρχουν πολλές ευκαιρίες για να διαγνωσθεί ένας άνθρωπος με λοιμώδες νόσημα και να του δοθεί η κατάλληλη θεραπεία, τις περισσότερες φορές κάτι τέτοιο δεν είχε γίνει. Ως βασικότερο πρόβλημα στην πρόσβαση σε υπηρεσίας υγείας αποτυπώθηκε η απουσία Α.Μ.Κ.Α. ή Π.Α.Μ.Κ.Α στο 25% των ερωτηθέντων κρατουμένων. Μάλιστα στους μη Έλληνες πολίτες το ποσοστό αυτό έφτανε κοντά στο 50%».

H κα. Ιωάννα Αναστασοπούλου, Προϊσταμένη Διεύθυνσης του σωφρονιστικού καταστήματος Ναυπλίου, στο οποίο έγιναν δράσεις του προγράμματος “Health without Barriers” επιβεβαιώνει το μέγεθος τους προβλήματος που προκαλεί η απουσία A.M.K.A. «Μετά από πρωτοβουλία του Συλλόγου Ασθενών Ήπατος Ελλάδας “Προμηθέας” προχωρήσαμε στην εξέταση του μεγαλύτερου ποσοστού του πληθυσμού των κρατουμένων του σωφρονιστικού καταστήματος Ναυπλίου για ηπατίτιδα C. Δυστυχώς, από τους 84 που διαγνώστηκαν θετικοί, μόνον οι 17 δικαιούνταν θεραπεία. Γιατί; Γιατί μόνο αυτοί είχαν τον τυχερό αριθμό» Α.Μ.Κ.Α. ή Π.Α.Μ.Κ.Α. Τόσο άδικο, αν αναλογιστεί κανείς ότι η πρόσβαση κρατουμένων και μη σε υπηρεσίες υγείας αποτελεί αναφαίρετο καθολικό δικαίωμα και όχι μερικό προνόμιο». 

Μετά την ολοκλήρωση της έρευνας και της επεξεργασίας των αποτελεσμάτων της, πραγματοποιήθηκαν συναντήσεις με την αρμόδια Γενική Γραμματεία Αντιεγκληματικής Πολιτικής του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, όπου και παρουσιάστηκαν αναλυτικά οι παθογένειες και οι δυνατότητες επίλυσής τους. Όπως αναφέρει ο Γενικός Γραμματέας, κ. Κωνσταντίνος Γ. Παπαθανασίου, «έπειτα από προτροπή και επικοινωνία του κ. Καλαμίτση, Πρόεδρου του Συλλόγου Ασθενών Ήπατος Ελλάδος “Προμηθέας” μαζί μας, τον Μάρτιο του 2021 υπογράφηκε Μνημόνιο Συνεργασίας μεταξύ της Γενικής Γραμματείας Αντεγκληματικής Πολιτικής και των Συλλόγων Ασθενών Ήπατος Ελλάδος “Προμηθέας” και Οροθετικών Ελλάδος “Θετική Φωνή”, με σκοπό την υλοποίηση του έργου “Health Without Barriers”. Τα συμπεράσματα της έρευνας που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος, συνέβαλαν στη σαφέστερη καταγραφή του βαθμού ενημέρωσης και της στάσης των κρατουμένων, ασθενών και μη, αλλά και των σωφρονιστικών υπαλλήλων απέναντι στα λοιμώδη νοσήματα και ανέδειξαν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ασθενείς κρατούμενοι στην προσπάθειά τους να έχουν πρόσβαση στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Τέλος, οι προτάσεις που διατυπώθηκαν από τους φορείς υλοποίησης του προγράμματος, συμπορεύονται με τους στόχους που είχαν ήδη υιοθετηθεί από τη Γενική Γραμματεία, μεταξύ άλλων, για χορήγηση προσωρινού αριθμού υγειονομικής περίθαλψης στους κρατούμενους που δεν διαθέτουν Α.Μ.Κ.Α., προκειμένου να μην αποκλείονται από την πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας». 

Η Γενική Γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής κατέθεσε το νομοθετικό διάταγμα (άρθρο 84 του ν. 4985/2022) για τον Προσωρινό Αριθμό Υγειονομικής Περίθαλψης Κρατουμένου (Π.Α.Υ.ΠΕ.Κ.) και η χρήση του θα ξεκινήσει να εφαρμόζεται από τον προσεχή Σεπτέμβριο σε όλα τα σωφρονιστικά καταστήματα της χώρας. Δικαιούχοι είναι οι ημεδαποί και αλλοδαποί κρατούμενοι στα σωφρονιστικά καταστήματα της Ελλάδας, εφόσον δεν διαθέτουν και δεν πληρούν τις προϋποθέσεις έκδοσης Αριθμού Μητρώου Κοινωνικής Ασφάλισης (Α.Μ.Κ.Α.) ή Προσωρινού Αριθμού Ασφάλισης και Υγειονομικής Περίθαλψης Αλλοδαπού (Π.Α.Α.Υ.Π.Α.), για όσο χρονικό διάστημα διαρκεί η κράτησή τους. Με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζεται νοσηλευτική και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη σε χιλιάδες κρατούμενους, που προηγουμένως ήταν αποκλεισμένοι από αυτήν.