Γιατί εμφανίστηκαν από τον Μάιο φέτος τα κουνούπια

Eκτός από τον καιρό που θυμίζει... Μάρτιο, ο φετινός Μάιος επιφύλασσε και μια ακόμη δυσάρεστη έκπληξη, καθώς τα κουνούπια έκαναν την εμφάνισή τους, φαινομενικά νωρίτερα από ποτέ.

Μπορεί βέβαια να μιλάμε για έκπληξη, αλλά τα σημάδια υπήρχαν - και δεν εννοούμε αυτά που αφήνει το τσίμπημά τους. Σύμφωνα με το Meteo, ο φετινός Απρίλιος ήταν ένας από τους πιο ψυχρούς των τελευταίων ετών. Παράλληλα, μπορεί στην Αττική να είχαμε αρκετές μέρες ήλιο, στην Κεντρική Μακεδονία όμως - εκεί όπου το πρόβλημα με τα κουνούπια και τον ιό του Δυτικού Νείλου είναι περισσότερο έντονο - σημειώθηκαν αρκετές βροχοπτώσεις.

Εξάλλου, όπως σημειώνει η Ελένη Πατσουλά, αναπληρώτρια καθηγήτρια Παρασιτολογίας και Εντομολογίας της Δημόσιας Υγείας με έμφαση στη Μοριακή Μεθοδολογία-τροπικά Νοσήματα στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, καθώς φέτος είχαμε έναν ήπιο χειμώνα, η δραστηριότητα των κουνουπιών μπορεί να ήταν μικρότερη, αλλά «στην πραγματικότητα η παρουσία τους δεν σταμάτησε ποτέ».

Το μόνο που χρειάζονται τα κουνούπια για να εναποθέσουν τα αυγά τους και για να αναπτυχθούν οι προνύμφες τους, σύμφωνα με την κ. Πατσουλά, είναι νερό - ακόμη και ελάχιστη ποσότητα, όπως μια σταλιά σε ένα καπάκι μπουκαλιού, αυτό που μαζεύεται στον νεροχύτη όταν πλένουμε τα πιάτα ή οι νερόλακκοι στον δρόμο.

Όπως εξηγεί η καθηγήτρια, τα κουνούπια χρειάζονται κατά μέσο όρο 7 με 10 μέρες από το στάδιο του αυγού μέχρι να γίνουν ακμαία σε θερμοκρασίες 26-28°C, μπορούν να επιβιώσουν και να συνεχίσουν κανονικά τον κύκλο της ζωής τους σε θερμοκρασίες από 10 έως 35 βαθμούς Κελσίου, αλλά όχι σε ακραίες χαμηλές ή υψηλές θερμοκρασίες. Οι συνθήκες που επικρατούν στη χώρα μας ευνοούν και την εμφάνιση του ασιατικού κουνουπιού «τίγρη», το οποίο δραστηριοποιείται κατά τη διάρκεια της ημέρας. 

Η κ. Πατσουλά ανησυχεί μήπως η φετινή χρονιά εμφανίσει ομοιότητες με το 2018, τη χρονιά-σταθμό για τον Ιό του Δυτικού Νείλου στην Ελλάδα, με 316 κρούσματα και 50 νεκρούς. Τότε ήταν μια χρονιά με ήπιο χειμώνα, βροχές και ακόμη και πλημμύρες το καλοκαίρι σε συνδυασμό με υψηλές θερμοκρασίες .

Προς το παρόν, δεν έχει καταγραφεί κάποιο κρούσμα του Ιού του Δυτικού Νείλου στη χώρα μας. Σύμφωνα με τον ΕΟΔΥ, τον Μάρτιο υπήρξαν δύο εισαγόμενα κρούσματα ασθενειών που μεταδίδονται από κουνούπια, ένα δάγκειου πυρετού και ένα ελονοσίας, ενώ συνήθως η περίοδος καταγραφής για τον Ιό του Δυτικού Νείλου ξεκινάει προς τα τέλη Ιουνίου.

Επισημαίνεται ότι η τελευταία έκθεση του ΕΟΔΥ για τον ιό του Δυτικού Νείλου δημοσιεύθηκε την πρώτη εβδομάδα του Δεκεμβρίου του 2022. Συνολικά την περσινή χρονιά, καταγράφηκαν 286 κρούσματα του εν λόγω ιού - σε σχέση με μόλις 59 συνολικά το 2021 - με 184 από αυτά να παρουσιάζουν συμπτώματα στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Παράλληλα, ο αριθμός των νεκρών ανήλθε σε 33.

Τα κουνούπια και οι ασθένειες που μεταφέρουν

Σε κάθε περίπτωση, από τις αρχές του Μαΐου έχει αρχίσει εντομολογική επιτήρηση σε όλη την Ελλάδα, υπό την εποπτεία του ΕΟΔΥ και των Περιφερειών, για να καταγραφεί το είδος των κουνουπιών που συναντάται αυτή την εποχή στη χώρα μας (το κοινό νυχτερινό Culex που μεταφέρει και τον ιό του Δυτικού Νείλου, ο «τίγρης», το κουνούπι Aedes aegypti του κίτρινου πυρετού, το ιαπωνικό και το κορεάτικο).

Επιπλέον, στις αρχές του Μαΐου ανάμεσα στα προληπτικά ταξιδιωτικά μέτρα που εξέδωσε ο ΕΟΔΥ περιλαμβάνονται και δύο ασθένειες που μεταδίδονται από τα κουνούπια -ο δάγκειος πυρετός και ο πυρετός Chikungunya- χωρίς πάντως να έχει καταγραφεί κάποιο κρούσμα στην Ευρώπη. Πέρα από αυτές τις ασθένειες και τον γνωστό μας Ιό του Δυτικού Νείλου, τα κουνούπια μπορούν να «μεταφέρουν» επίσης ελονοσία, τον ιό Ζίκα και τον κίτρινο πυρετό.

Εξάλλου, σε εφαρμογή τίθενται φέτος δύο apps: το Μοsquito Alert (διεθνές) και το Mosquito Vision (μόνο για την Ελλάδα), όπου οι πολίτες μπορούν να στέλνουν φωτογραφίες από τα κουνούπια που εντοπίζουν, αλλά και να λαμβάνουν ειδοποιήσεις για την παρουσία των ενοχλητικών εντόμων.

Το ελληνικό πρωτοπόρο σύστημα που προβλέπει την εμφάνιση κουνουπιών

Στη μάχη με τα κουνούπια και τις ασθένειες που αυτά μεταδίδουν μπαίνει φέτος και πάλι το πρόγραμμα ΕΜΠΡΟΣ («Προηγμένες Τεχνολογίες Παρατήρησης της Γης και Πληροφορικής για την Έγκαιρη Μελέτη και Προειδοποίηση Μεταδιδόμενων Νοσημάτων μέσω Κουνουπιών»), το οποίο εντάσσεται σε ένα γενικότερο σύστημα ονόματι EYWA (EarlY WArning System for Mosquito-borne Diseases).

Ουσιαστικά, πρόκειται για ένα πρωτοποριακό σύστημα που συνδυάζει διαφορετικής φύσεως δεδομένα, τα οποία επεξεργάζονται διαφορετικά μοντέλα, για να υπάρξει μια έγκαιρη πρόβλεψη των περιοχών που θα επηρεαστούν από κουνούπια και των ασθενειών που θα εμφανιστούν σε βάθος μέχρι και ενός μήνα.

Δεν εξετάζονται δηλαδή μόνο τα εντομολογικά στοιχεία, τα οποία συγκεντρώνονται από τις παγίδες κουνουπιών και ωοθεσίας που υπάρχουν σε ολόκληρη τη χώρα, ούτε μόνο βασικά στοιχεία όπως η υγρασία, η θερμοκρασία και τα είδη βλάστησης. Όλα αυτά τα δεδομένα συνδυάζονται με εικόνες από δορυφόρους, μετεωρολογικά, κλιματικά, περιβαλλοντολογικά, επιδημιολογικά κοινωνικο-οικονομικά και γεωφυσικά στοιχεία.

Στη συνέχεια, όλα αυτά τα στοιχεία τροφοδοτούν διαφορετικά μαθηματικά μοντέλα, αξιοποιώντας τη βοήθεια της ανάλυσης δεδομένων, των big data, της τεχνολογίας της μηχανικής εκμάθησης και της τεχνητής νοημοσύνης για να δημιουργηθεί μια πρόβλεψη της οποίας η εγκυρότητα φτάνει το 80% έως 90%.

Οι πρώτες τέτοιες προβλέψεις για τη φετινή χρονιά αναμένεται να δημοσιοποιηθούν στις αρχές του Ιουνίου. Οι προβλέψεις μπορούν να γίνονται σε βάθος εβδομάδας έως και μήνα.

Όπως επισημαίνει ο επικεφαλής του προγράμματος και Διευθυντής Ερευνών του ΙΑΑΔΕΤ/ΕΑΑ και Επιστημονικός Υπεύθυνος της Επιχειρησιακής Μονάδας «BEYOND  Κέντρο Επιστημών Παρατήρησης της Γης και Δορυφορικής Τηλεπισκόπησης», δρ. Χάρης Κοντοές, από το 2020 που ξεκίνησε το EYWA στην Ελλάδα και στην Ιταλία, είναι φανερό ότι η αλλαγή του κλίματος έχει άμεση σχέση με την εμφάνιση των κουνουπιών, ακόμα και σε χώρες πιο βόρεια από τη δική μας, όπως η Ιταλία και η Γερμανία.

Στην Ελλάδα, το EYWA παρακολουθεί τέσσερις περιοχές: Αιτωλοακαρνανία, Δυτική και Κεντρική Μακεδονία, Θεσσαλία και Κρήτη. Αν και το σύστημα αυτό δεν έχει επεκταθεί ακόμα στην Αττική, ο κ. Κοντοές χαρακτηρίζει το λεκανοπέδιο «hotspot» για τα κουνούπια, καθώς υπάρχουν αρκετά στάσιμα νερά, μεγάλος πληθυσμός και αρκετός κόσμος που απασχολείται με αγροτικές δραστηριότητες γύρω από την Αθήνα.

Ο επικεφαλής του προγράμματος EYWA τονίζει και τη σημασία του κοινωνικο-οικονομικού παράγοντα, δηλαδή των συνθηκών υγιεινής, του συνωστισμού και την τήρηση των μέτρων προστασίας. «Στη Μακεδονία, οι κάτοκοι ενημερώνονται συστηματικά ακόμα και πόρτα-πόρτα να μην αφήνουν νερά. Ως γνωστόν, στα χωριά της περιοχής αυτής υπάρχουν αρδευτικά κανάλια, έλη, βάλτοι, ορυζώνες και βόθροι», σημειώνει.

«Πέρσι είχαμε πάλι έξαρση του ιού του Δυτ. Νείλου. Υπάρχει και για φέτος μια ανησυχία, οπότε τα στοιχεία που θα δημοσιοποιηθούν θα μας δώσουν μια καλύτερη εικόνα. Τα περισσότερα κρούσματα καταγράφονται το τρίμηνο από Ιούλιο μέχρι Σεπτέμβριο», καταλήγει ο κ. Κοντοές.

Έχει κατακτήσει την 1η θέση σε παγκόσμιο διαγωνισμό

Επισημαίνεται ότι το EYWA τιμήθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Καινοτομίας με το 1o διεθνές βραβείο «EIC Horizon Prize - Early Warning for Epidemics».

Πέρα από την Ελλάδα, το EYWA χρησιμοποιείται σε περιοχές της Ιταλίας, Γερμανίας, Γαλλίας, Σερβίας, ενώ έχει επεκταθεί και στην Ακτή Ελεφαντοστού, τη Γκάνα και την Ταϊλάνδη.

Το ΕYWA και το ελληνικό σκέλος του το «ΕΜΠΡΟΣ» αναπτύχθηκαν από το Κέντρο Επιστημών Παρατήρησης της Γης και Δορυφορικής Τηλεπισκόπησης BEYOND του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, την εταιρεία Οικοανάπτυξη, το Εργαστήριο Φυσικής της Ατμόσφαιρας του Πανεπιστημίου Πατρών, το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και την εταιρεία EDGE.