Ο δεκάλογος ενός σύγχρονου, δημοκρατικού σχολείου

Η εκπαίδευση, και μάλιστα η βασική, είχε ανάγκη ενός «φρεσκαρίσματος». Πολλοί μιλούσαν για αναδόμηση εκ βάθρων αλλά αυτά δεν είναι εύκολα πράγματα και δεν γίνονται σε μια τετραετία και σε ένα σχολείο εχθρικό στις αλλαγές. Στα 4 χρόνια που πέρασαν, η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη αλλά και η υπουργός Νίκη Κεραμέως δεν έμειναν άπραγοι. Έκαναν πράγματα. Νηπιαγωγείο από τα 4 έτη με αγγλικά, ολοήμερο μέχρι τις 5.30 μ.μ., ρεκόρ εγγραφών προσφυγόπουλων, 166 νέα προγράμματα σπουδών, υπερδιπλασιασμός Πρότυπων και Πειραματικών, 28.500 νέοι διορισμοί, 150.000 νέες επιμορφώσεις, 3.200 ψυχολόγοι, 36.000 διαδραστικοί πίνακες, ελληνική PISA και επιτέλους κάποιου τύπου αξιολόγηση στις σχολικές μονάδες και έναρξη της αξιολόγησης των εκπαιδευτικών. Θα κάνουν όλα αυτά το σχολείο καλύτερο; Σίγουρα. Άφησαν όλα αυτά αποτύπωμα; Μάλλον. Σημαντικό; Δεν νομίζω. Το σχολείο εργάζεται όπως εργαζόταν. Πρωτίστως για τους εργαζόμενους σ’ αυτό.

1. Βάλτε επιτέλους λίγο χρώμα στη ζωή των παιδιών. Μιλώντας με φωτισμένους δασκάλους και ανήσυχους γονείς ανακαλύπτεις την ανάγκη ανατροπής της μονολιθικότητας του σχολικού περιβάλλοντος. Περισσότερη αυτονομία, περισσότερη ποικιλία σε διαφορετικούς τύπους σχολείων, πολυποίκιλα και καινοτόμα εκπαιδευτικά υλικά, αισθητική. Ειδικά στα Δημοτικά και τα Γυμνάσια που δεν έχουν το βάρος των Πανελληνίων.
2. Ας προσέξουμε περισσότερο τον κοινωνικό και εκπολιτιστικό ρόλο του σχολείου. Ας δώσουμε κίνητρα για φιλοσοφικές συζητήσεις, καλλιτεχνικές παραγωγές, σχολικούς διαγωνισμούς, αθλητικά event, διακόσμηση και αξιοποίηση των χώρων, αλλαγή χρήσης ξεχασμένων, αραχνιασμένων αιθουσών. Ας προτρέψουμε τα παιδιά να κάνουν το σχολείο δικό τους. Να το «καταλάβουν» αλλά για καλό και ωφέλιμο σκοπό. Κάπως έτσι, κάποια στιγμή, θα φαντάζει τελείως άκυρος ο οποιοσδήποτε βανδαλισμός. Η ενδοσχολική βία δεν αντιμετωπίζεται με καταστολή, αλλά με συμμετοχή.
3. Ο εσωτερικός κανονισμός λειτουργίας των σχολικών μονάδων υπάρχει αλλά δεν είναι γνωστός. Θα πρέπει να είναι αναρτημένος στην είσοδο κάθε μονάδας και να τον υπογράφουν γονείς και μαθητές πριν κάνουν εγγραφή. Δικαιώματα, υποχρεώσεις και περιορισμοί. Κανόνες. Στόχος η εύρυθμη, ομαδοσυνεργατική και δημοκρατική λειτουργία που διαπαιδαγωγεί και προετοιμάζει τους αυριανούς ακαδημαϊκούς πολίτες. Και βέβαια πρέπει να αντιμετωπίσουμε φαινόμενα παραβατικότητας όπως η χρήση απαγορευμένων ουσιών στους σχολικούς χώρους και μάλιστα εν ώρα λειτουργίας.
4. Ο σχολικός εκφοβισμός είναι μια πληγή που διαπερνά όλες τις σχολικές βαθμίδες. Να τον αναγνωρίσουμε, να τον βγάλουμε από τη σκιά και να τον εξαλείψουμε. Να μιλήσουμε ανοικτά με τα παιδιά και τους δασκάλους γι’ αυτόν, να ακούσουμε τις εμπειρίες τους και να προτείνουμε δράσεις. Κυρίως, να παραδεχτούμε ότι υπάρχει. Και σ’ αυτό οι δάσκαλοι έχουν τον πρώτο λόγο. Καμία ανοχή κανένα «δεν βαριέσαι». Κανένα παιδί μόνο του απέναντι στο «τέρας». Το σχολείο πρέπει να ανοίξει μέτωπο απέναντι στην πολιτική, οπαδική, ρατσιστική, αντισυστημική βία που κερδίζει καθημερινά έδαφος και συντρίβει τα ασθενέστερα, τα ιδιαίτερα και τα διαλλακτικά.
5. Ετοιμάζονται νέα σχολικά βιβλία σε όλες τις βαθμίδες. Πάντα αναρωτιόμουν γιατί τα περισσότερα από τα υπάρχοντα είναι τόσο στεγνά, τόσο ελλιπή, τόσο κακογραμμένα. Ας φροντίσουμε τα καινούργια να είναι διαφορετικά. Δεν χρειάζονται πολλά για το ίδιο αντικείμενο. Κυκλοφορούν τόσα πολλά και τόσο καλά στην αγορά. Ας τα υποστηρίξουμε με άφθονο εγκεκριμένο ψηφιακό υλικό και κυρίως ας τα συγγράψουμε έτσι ώστε να είναι κατανοητά από όλα τα παιδιά και όχι μόνο από τους δασκάλους. Δεν αρκεί η επιστημονική ακρίβεια. Σε παιδιά απευθύνονται. Πρωτίστως.
6. Η Τράπεζα Θεμάτων είναι ένα καινούργιο χρήσιμο εργαλείο. Αρκεί τα θέματα να έχουν μια ενιαία φιλοσοφία, να είναι to the point, να μην απευθύνονται μόνο σε όσους παρακολουθούν φροντιστήριο και φυσικά να έχουν τον ίδιο βαθμό δυσκολίας. Αυτό απαιτεί ομάδες εισηγητών με πείρα, με κοινό σχέδιο και συγκεκριμένους εκπαιδευτικούς στόχους. Η Τράπεζα πρέπει να διδάσκει όχι μόνο να αξιολογεί.
7. Τα θέματα των πανελληνίων εξετάσεων πρέπει να γίνουν υπόθεση του ΙΕΠ που εκπονεί και το αναλυτικό πρόγραμμα κάθε μαθήματος, ώστε να υπάρχει κοινή φιλοσοφία. Να γίνουν περισσότερα και μικρότερα ώστε να καλύπτουν την ευρύτερη δυνατή ύλη. Να περιλαμβάνουν και θέματα ανάπτυξης που θα βοηθήσουν στον χειρισμό της γλώσσας. Να ξεφύγουν από τη στενή μαθηματική λογική, από το σωστό ή λάθος. Να μην αναζητούν τη λεπτομέρεια και να μην κάνουν «καψώνια». Δεν απευθύνονται σε έμπειρους ειδικούς αλλά σε εφήβους με τεράστιο φόρτο εργασίας και ψυχολογική πίεση που επιθυμούν να συνεχίσουν σε μια ανώτερη βαθμίδα.
8. Η διεύθυνση του σχολείου είναι ο πυρήνας του κυττάρου του. Οι διευθυντές των σχολικών μονάδων πρέπει να βγαίνουν από 9μηνο «ειδικό σχολείο» στελεχών εκπαίδευσης. Αφού εκπαιδευθούν και αξιολογηθούν, εισάγονται σε σχετικό πίνακα και επιλέγονται από αυτόν ανάλογα με τις επιδόσεις, την ιστορία και τις προτιμήσεις τους. Το έργο τους πρέπει να υποστηρίζεται από 5μελές Συμβούλιο Διοίκησης, με εσωτερικά μέλη τα οποία εκλέγονται αποκλειστικά από τους εκπαιδευτικούς της σχολικής μονάδας. Μόνο έτσι θα βρούμε τους καλύτερους και θα σταματήσουν οι παρασπονδίες.
9. Η αξιολόγηση των σχολικών μονάδων πρέπει να είναι ουσιαστική. Επί συγκεκριμένων στόχων που έχει θέσει το κάθε σχολείο για κάθε σχολική χρονιά. Οι στόχοι να αφορούν τόσο το στενό εκπαιδευτικό και παιδαγωγικό έργο όσο και ευρύτερες δράσεις που πρέπει να συνομιλούν με την τοπική κοινωνία. Και να γίνεται μόνο από εξωτερικούς, ειδικούς αξιολογητές. Οι επιδόσεις των σχολείων πρέπει να είναι δημόσιες και οι μαθητές ελεύθεροι να επιλέγουν το σχολείο τους.
10. Η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών πρέπει να είναι πραγματική και όχι εικονική. Να λαμβάνει υπόψη την ιδιαίτερη παρουσία και συνεισφορά του κάθε δασκάλου (πρωτότυπο εκπαιδευτικό υλικό, εργαστηριακή δράση, συμμετοχή σε προγράμματα, κοινωνικό έργο κ.λπ.) και φυσικά τις γνώσεις του επί του αντικειμένου. Γι’ αυτό οι νέοι εκπαιδευτικοί πρέπει να είναι κάτοχοι ενός σχετικού μεταπτυχιακού ανάλογα με τις ειδικότητες (δύο για κάθε καθηγητή) και να επιλέγονται μόνο με εξετάσεις του ΑΣΕΠ. Οι μαθητές και οι μαθήτριες έχουν γνώμη για τους δασκάλους τους και αυτή πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη, τουλάχιστον σε επίπεδο Μέσης Εκπαίδευσης. Είναι οι πιο αντικειμενικοί και αυστηροί κριτές.

Σαράντα χρόνια στη Μέση Εκπαίδευση, έχω δει και έχω μάθει πολλά. Τα όσα γράφω είναι κοινός τόπος στον εκπαιδευτικό χώρο των σχολείων, είναι στο μυαλό της πλειοψηφίας αλλά σπανίως ομολογούνται από τους καθ’ ύλην αρμόδιους. Έχουμε επιλέξει να πορευόμαστε με συμβάσεις, εξυπηρετήσεις, δημοσιοϋπαλληλική νοοτροπία, πολιτικές ρετσέτες, ιδεολογικές αγκυλώσεις και κυρίως αντιδημοκρατική πρακτική. Ας ανοίξουμε το σχολείο στο φως. Ας δώσουμε στα παιδιά μας τις ευκαιρίες που τους αξίζουν. Ας προετοιμάσουμε υπεύθυνα και σοβαρά ευτυχισμένους κατά το δυνατόν ανθρώπους με δημοκρατική συνείδηση. Και να μην ξεχνάμε το χαμόγελο, την ισότητα, την πολυχρωμία και την ελευθερία. Το φως. Περισσότερο φως.