«Προστασίας του Πολίτη»

Υπάρχει μια παλιά, αρκετά γνωστή, κινέζικη παροιμία που αναφέρει: «Μαύρη γάτα ή άσπρη γάτα, δεν έχει σημασία· αρκεί να πιάνει τα ποντίκια». Δεν σημαίνει βεβαίως αυτό ότι το ιδεολογικό χρώμα της εκάστοτε κυβέρνησης δεν παίζει κανέναν απολύτως ρόλο. Ίσα-ίσα που, σε μεγάλο βαθμό, είναι αυτό που καθορίζει τους όρους της αναδιανομής του παραγόμενου πλούτου. Ποια είναι η κοινωνική τάξη η οποία θα επιβαρυνθεί ή θα ευνοηθεί από το σύστημα φορολόγησης. Εάν θα συρρικνωθεί ή θα διευρυνθεί ο δημόσιος τομέας. Πόσες και ποιες παροχές θα εξασφαλίσει το κοινωνικό κράτος.

Όποιο και αν είναι όμως το κοινωνικοοικονομικό μοντέλο που οραματίζεται ένα κόμμα που ελέγχει την εκτελεστική (συνήθως και την κοινοβουλευτική) εξουσία, υπάρχουν κάποιοι τομείς της δημόσιας ζωής για τις οποίες ο κρατικός τομέας είναι υπεύθυνος. Ανεξαρτήτως από το χρώμα του κόμματος των υπουργών της κυβέρνησης, οι οποίοι στο κάτω-κάτω έρχονται και παρέρχονται, το κράτος είναι σταθερό και οφείλει να εποπτεύει την κάθε υπηρεσία που λαμβάνει χώρα στο έδαφός του, με πρώτο μέλημα την ασφάλεια των πολιτών. Αυτό αφορά ακόμη και τομείς του δημοσίου, οι οποίοι, είτε έχουν ιδιωτικοποιηθεί, είτε οδεύουν προς ιδιωτικοποίηση, είτε πέρασαν, στα χρόνια των μνημονίων, στον έλεγχο του δημοσίου άλλων χωρών· το κράτος και πάλι οφείλει να παρεμβαίνει με γνώμονα την τήρηση των νόμων που έχουν ψηφιστεί από τους εκπροσώπους του λαού στη Βουλή. Εάν δεν μπορεί να εξασφαλίσει την προστασία των ανθρώπων του, και την εφαρμογή των νόμων του, δεν έχει λόγο ύπαρξης.

Ενδεικτική του χαρακτήρα μιας πολιτείας είναι η περίοδος των εκλογικών αναμετρήσεων. Στην Ελλάδα, ιδιαίτερα όταν από το αποτέλεσμα προκύπτει κυβερνητική αλλαγή, ξεχύνεται ο λαός στις πλατείες και πανηγυρίζει τη νίκη του κόμματός του. Προηγουμένως, έχουν γεμίσει αφίσες όλοι οι τοίχοι των αστικών κέντρων. Οι εκλογές είναι η νούμερο ένα προτεραιότητα στα δελτία ειδήσεων σε όλη την προεκλογική περίοδο, ενώ το ίδιο ισχύει και στον απόηχο των εκλογών, για αρκετές ημέρες μετά το κλείσιμο των καλπών. Στο φαντασιακό της κοινωνίας μας, κυβερνητική αλλαγή σημαίνει μεγάλη αλλαγή στην καθημερινότητα. Συχνά μάλιστα, οι προσδοκίες διαψεύδονται, και έτσι μεγαλώνει η απογοήτευση της κοινωνίας προς το, ήδη απαξιωμένο από την κρίση, πολιτικό σύστημα.

Σε χώρες όμως όπου το κράτος λειτουργεί περισσότερο αποτελεσματικά, όπως στη δυτική, κεντρική και βόρεια Ευρώπη, δεν γίνεται τέτοιος χαμός σε κάθε εκλογική αναμέτρηση. Και ο λόγος δεν είναι γιατί οι πολίτες είναι αδιάφοροι και ανενημέρωτοι, αλλά γιατί κατά βάθος αισθάνονται πως, είτε νικήσει, είτε ηττηθεί το κόμμα τους, η καθημερινότητά τους δεν πρόκειται να αλλάξει δραματικά. Οι (ακομμάτιστοι) κρατικοί φορείς φυλούν σταθερά «Θερμοπύλες», για αυτό και οι πολίτες τους εμπιστεύονται περισσότερο. Συχνά δε, η συνεργασία μεταξύ διαφόρων κομμάτων του πολιτικού φάσματος (καθώς το σύστημα της απλής αναλογικής λειτουργεί αποτελεσματικά σε αυτά τα κοινωνικοπολιτικά πλαίσια) ενισχύει αυτό το αίσθημα εμπιστοσύνης, αλλά και ενότητας στην κοινωνία, και δρα εναντίον του διχασμού. Αυτό παρόλο που και σε αυτές τις χώρες υπάρχουν προβλήματα, και φυσικά συμβαίνουν καταστροφές και δυστυχήματα. Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, η αλλαγή στο κλίμα έχει καταλάβει εξαπίνης τον κρατικό μηχανισμό (και) αυτών των χωρών, κάποιες φορές με κόστος σε ανθρώπινες ζωές.

Στην Ελλάδα μας πάλι, στέλνει κανείς e-mail σε μια δημόσια υπηρεσία, αργεί πολύ να λάβει απάντηση, και όταν τηλεφωνήσει να μάθει τι... απέγινε το μήνυμά του, μπορεί να πέσει σε υπάλληλο που δεν ξέρει καν να χειρίζεται ηλεκτρονικό ταχυδρομείο. Πώς θα έχει εμπιστοσύνη ο πολίτης ότι το ίδιο του το κράτος θα τον προφυλάξει έναντι οποιουδήποτε κινδύνου, ότι θα του παρέχει ουσιαστική πρόληψη και πρόνοια, ότι θα εφαρμόσει τους νόμους του; Εάν το δημόσιο αδυνατεί να διαχειριστεί αποτελεσματικά, και στον κατάλληλο χρόνο, μικρά, καθημερινά θέματα του οίκου του, μπορεί κανείς να φανταστεί πόσο περιπλέκονται τα πράγματα όταν καλείται να εξασφαλίσει την προστασία των πολιτών σε μηχανισμούς που (πλέον) δεν βρίσκονται – τουλάχιστον εξ ολοκλήρου – υπό τον έλεγχό του, όπως το εθνικό σιδηροδρομικό δίκτυο.

Είναι σαφές ότι με αφορμή την τραγωδία των Τεμπών προκύπτουν θεμελιώδη ερωτήματα που αφορούν όχι μόνο τη λειτουργία του κράτους, αλλά και την ίδια μας τη ζωή. Εάν θέλουμε να μιλήσουμε με όρους management, ποια ακριβώς είναι η διαδικασία διασφάλισης και ελέγχου ποιότητας («quality assurance» και «quality control») της ασφάλειας των ταξιδιών με το τρένο; Πώς γίνεται ο έλεγχος των ηλεκτρονικών συστημάτων; Πώς εξηγείται το ότι, όπως όλα δείχνουν, το σύστημα τηλεδιοίκησης και σηματοδότησης του σιδηροδρομικού δικτύου, σε κάποια σημεία υπολειτουργούσε και σε άλλα δεν λειτουργούσε καθόλου, ενώ έχει εγκατασταθεί από το 2000 (με αφορμή την τότε επικείμενη Ολυμπιάδα του 2004), και ενώ είχαν υπάρξει εκ νέου συμφωνίες για την επικαιροποίηση των συστημάτων; Ακόμη όμως και αν λειτουργούσε το σύστημα τηλεδιοίκησης στο σημείο της τραγωδίας, και ο σταθμάρχης είχε «γυρίσει» το περίφημο κλειδί στο σταθμό, πώς ακριβώς εξασφαλιζόταν ότι θα «έστριβαν» οι ράγες (ότι με άλλα λόγια «επικοινωνούν» οι ράγες με τον σταθμό), ιδιαίτερα μέσα στη νύχτα ή/και σε άσχημες καιρικές συνθήκες; 

Με ποια κριτήρια, ποια προσόντα, ποια εκπαίδευση, και κυρίως ποια παιδεία διορίζονται οι υπάλληλοι στους σταθμούς, αλλά και σε κάθε θέση που ελέγχεται από το κράτος; Ποιος ελέγχει ότι στον κάθε σταθμό – όπως και στην κάθε υπηρεσία – οι υπάλληλοι ασκούν τα καθηκόντά τους με υπευθυνότητα και παραμένουν στη θέση τους για όσο τους υποχρεώνει το ωράριό τους (ειδικά όταν εξαρτώνται ανθρώπινες ζωές από αυτούς); Ποιος και πώς τους αξιολογεί; Αντίστοιχα, πώς και από ποιον αξιολογούνται οι αξιολογητές, προκειμένου να εξασφαλιστεί ο αδιάφθορος χαρακτήρας της διαδικασίας; Πόσα χρήματα, από το υστέρημα των πολιτών, έχουν ρουφηχτεί από τη Χάρυβδη ενός ακατάλληλου και επικινδύνου σιδηροδρόμου; Σε τελική ανάλυση, πώς είναι δυνατόν, εν έτει 2023, να βρέθηκαν δύο τρένα στην ίδια γραμμή;

Όμως, το βασικό, διαχρονικό ερώτημα είναι για ποιο λόγο στη χώρα μας πρέπει πρώτα να συμβαίνουν τραγωδίες, με δεκάδες νεκρούς, και ύστερα να αποφασίζει το κράτος να μεριμνήσει. Στις πυρκαγιές της Πελοποννήσου, το καλοκαίρι του 2007, έχασαν τη ζωή τους 84 άνθρωποι. Δέκα χρόνια αργότερα, στις πλημμύρες της Μάνδρας, 24. Το 2018, στην ανείπωτη κόλαση στο Μάτι, άλλοι 104. Έπρεπε να περάσουν δώδεκα χρόνια και να χάσουν βίαια τη ζωή τους τουλάχιστον 212 συμπολίτες μας για να κινητοποιηθεί το κράτος –χάρη και στην αντίστοιχη πολιτική βούληση– και να ενεργοποιήσει έναν στοιχειώδη μηχανισμό άμεσης επικοινωνίας με τους πολίτες του σε περίπτωση ανάγκης, το γνωστό «112».

Η σύγκρουση των τρένων συνέβη τη στιγμή που σαν κοινωνία είχαμε αρχίσει, από καιρό, να πετάμε στον πολύχρωμο αιθέρα της προεκλογικής περιόδου. Τα κυριότερα πολιτικά θέματα στο τέλος του Φεβρουαρίου ήταν η απόσυρση του πρώην πρωθυπουργού Κώστα Καραμανλή από την πολιτική σκηνή, όπως επίσης αν και με ποιους όρους θα διαγραφόταν ο Παύλος Πολάκης από τον ΣΥΡΙΖΑ, ύστερα από τις απαράδεκτες απειλές που εκτόξευσε προς δημοσιογράφους και δικαστικούς. Λίγες ώρες πριν το δυστύχημα μάλιστα, είχε υπάρξει διακοπή τηλεοπτικού προγράμματος (!) για να μεταδοθεί η είδηση της συνεδρίασης των οργάνων του κόμματος σχετικά με το θέμα.

Καιρός λοιπόν να σοβαρευτούμε επιτέλους ως χώρα, αφού προσγειωθήκαμε απότομα στην ανελέητη πραγματικότητα. Θα ακολουθήσουν κρίσιμοι μήνες, κατά τη διάρκεια των οποίων θα αποδοθούν ευθύνες, όπως υποσχέθηκε ο πρωθυπουργός. Μακάρι όντως οι υπεύθυνοι να λογοδοτήσουν άμεσα. Το οφείλει η Πολιτεία, από σεβασμό στη μνήμη των θυμάτων, και στις οικογένειές τους. Εκτός όμως από το παρόν, υπάρχει και το μέλλον. Το αποτελεσματικό κράτος που σώζει ζωές και προλαμβάνει δυστυχήματα δεν χτίζεται εύκολα. Απαιτεί τεράστια αλλαγή σε κοινωνικές συνειδήσεις και νοοτροπίες που κρατούν δεκαετίες. Για την αδιάκοπη εξασφάλιση της ασφάλειας όλων των πολιτών, είναι απαραίτητες βαθιές, ριζοσπαστικές τομές, οι οποίες απαιτούν δύσκολες αποφάσεις εκ μέρους της οποιασδήποτε κυβέρνησης, με σημαντικό πολιτικό κόστος. Δεν υπάρχει όμως πολυτέλεια επιλογής· η προστασία της ανθρώπινης ζωής πρέπει να μπει άμεσα σε προτεραιότητα. Διαφορετικά, θα θρηνήσουμε κι άλλους συνανθρώπους μας.