Τα δώρα της Προέδρου σε ένα Μουσείο

Σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο του τρίτου ορόφου του Προεδρικού Μεγάρου στεγάζεται πλέον ένα Μουσείο με τα δώρα που έχουν προσφερθεί στην Προεδρία της ελληνικής Δημοκρατίας. Συγκεκριμένα στην Κατερίνα Σακελλαροπούλου, μια που ήταν δική της σκέψη να υπάρξει ρύθμιση σχετικά με τα δώρα της Προεδρίας, πρωτοβουλία την οποία προχώρησε νομοθετικά η κυβέρνηση σε σχετικό νομοσχέδιο τον Σεπτέμβριο του 2021. Σύμφωνα με αυτό, τα δώρα τα οποία προσφέρονται στην Προεδρία της Δημοκρατίας (και στα μέλη της κυβέρνησης) λόγω της θεσμικής ιδιότητάς τους στο πλαίσιο άσκησης των καθηκόντων τους για λόγους ευγένειας, αβρότητας ή εθιμοτυπίας, ανήκουν στην κυριότητα του Δημοσίου εφόσον η εκτιμώμενη αξία τους υπερβαίνει τα 200 ευρώ, ή όταν έχουν ιδιαίτερη εθνική, ιστορική ή πολιτιστική αξία ανεξάρτητα από την τιμή τους. Τα δώρα μπορούν να χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια της θητείας τους, ενώ στην αρχή κάθε έτους προβλέπεται ανάρτηση στο διαδίκτυο καταλόγου με τα δώρα της προηγούμενης χρονιάς και την περιγραφή τους.

Τα δώρα που προσφέρονται στην Πρόεδρο της Δημοκρατίας ανήκουν στον θεσμό και όχι στο πρόσωπο, όπως εύλογα θα περίμενε κανείς. Επιπλέον όμως εδώ και λίγες μέρες  έχουν βρει τη θέση τους στις προθήκες αυτού του μικρού Μουσείου που φτιάχτηκε τους τελευταίους μήνες, με τα σχέδια της μελέτης του να έχουν ξεκινήσει στην πανδημία. «Τα δώρα που προσφέρονται στους αρχηγούς κρατών στις δυτικές δημοκρατίες συνηθίζεται να παρουσιάζονται, να εκτίθενται, γιατί έτσι δείχνουν και τη συνέχεια του θεσμού» λέει η Πρόεδρος σε μια σύντομη εισαγωγή της λίγο πριν από την ξενάγηση στο επίσημο, ας πούμε, opening του μουσείου στους εκπροσώπους του Τύπου.

«Τα δώρα της Προεδρίας ανήκουν στο Δημόσιο, και δεν εννοώ τα αναλώσιμα, όπως προχθές που μια κυρία στα Γιάννενα μου χάρισε ένα μικρό καθρεφτάκι, υπάρχουν τέτοιες πιο προσωπικές στιγμές και είναι και πολύ συγκινητικές, εννοώ τα επίσημα δώρα που προσφέρονται στον εκπρόσωπο του θεσμού λόγω της ιδιότητάς του. Πλέον βέβαια δεν είναι δώρα εντυπωσιακά και πλούσια όπως τις εποχές της ευμάρειας, αλλά συμβολικά πιο πολύ, όπως εμείς που χαρίζουμε τα φουλάρια που τυπώσαμε με την κ. Κατράντζου, η οποία τα σχεδίασε, ή γραβάτες, βιβλία, αντικείμενα από μουσεία...»

Μας εξηγεί ότι το Μουσείο αυτό ήταν κάτι που ήθελε από την αρχή να το κάνει –όπως και το άνοιγμα του Προεδρικού Κήπου στο κοινό– το οποίο ήδη επισκέπτονται σχολεία και σύλλογοι πολιτών στις ξεναγήσεις τους στους χώρους του Προεδρικού Μεγάρου. Το μητρώο των δώρων και η έκθεσή τους ξεκινούν από αυτήν εδώ τη προεδρική θητεία. Ο Κωστής Στεφανόπουλος έχει αφήσει δύο προθήκες με ασημικά, που τότε ήταν πολύ της μόδας, και μερικά ακόμα αντικείμενα χρηστικά και διακοσμητικά που βρίσκονται σε διάφορους χώρους του Μεγάρου, υπάρχουν και κάποια αντικείμενα του Κάρολου Παπούλια, προφανώς όμως δεν υπήρχε η πρόβλεψη και τα δώρα που προσφέρονταν δεν έμεναν στο Προεδρικό – κάτι που δεν μπορεί βέβαια παρά να μας ξενίζει.

«Το Μουσείο είναι μια δική μου ιδέα, δεν ξέρω τι θα κάνουν οι επόμενοι Πρόεδροι, αλλά νομίζω πως έχει τη σημασία του σαν ένα μήνυμα που δίνουμε, και σαν παράδειγμα. Τώρα υπάρχει και η νομοθεσία και ο χώρος, και στο μέλλον ο καθένας θα πάρει της αποφάσεις του. Τα αντικείμενα αξίας μακάρι να μπορέσουν να εκποιηθούν και να βοηθήσουν σε κάποιο κοινωφελή σκοπό, είναι προφανές άλλωστε ότι δεν θα μπορούν να συντηρούνται όλα. Στο μέλλον, θα ήταν ωραίο να υπάρχει μια γωνιά από τον κάθε πρόεδρο, με τα πιο σημαντικά αντικείμενα που θα μένουν συγκεντρωμένα μετά το τέλος της θητείας του, ώστε να υπάρχει μια αντιπροσώπευση της συνέχειας της Προεδρίας – προφανώς η ιδέα δεν είναι  να αφήσω ένα Μουσείο Σακελλαροπούλου».

Στον χώρο αυτό έχουν συγκεντρώσει τα πιο σημαντικά αντικείμενα, και επίσης έχουν χρησιμοποιήσει αρκετά για να διακοσμήσουν το Προεδρικό Μέγαρο, γκραβούρες, μεταξοτυπίες ή άλλα έργα τέχνης.

Τα δώρα-εκθέματα

Είναι αντικείμενα εθνικής, ιστορικής ή καλλιτεχνικής αξίας που δώρισαν στην ΠτΔ ηγέτες και πρέσβεις ξένων κρατών, στρατιωτικοί σχηματισμοί των Ενόπλων Δυνάμεων, θρησκευτικές, δημοτικές και πρυτανικές αρχές, πολιτιστικοί σύλλογοι, σωματεία και απλοί πολίτες.

Πρώτο στη λίστα ένα δώρο μεγάλης συναισθηματικής αξίας, ο πίνακας που χάρισε στην Πρόεδρο ο πρόεδρος Ζελένσκι στο ταξίδι της στο Κίεβο – όχι βέβαια στα πλαίσια της εθιμοτυπίας, δεν υπάρχουν πρωτόκολλα για τις επισκέψεις σε ένα εμπόλεμο κράτος. Την ελαιογραφία-δίπτυχο με τίτλο «Τα παιδιά της Μαριούπολης» έχει ζωγραφίσει η δεκατετράχρονη Veronika Pirko, είναι το Δημοτικό Θέατρο της Μαριούπολης χωρισμένο στη μέση, αριστερά όπως ήταν πριν, μια όμορφη, λαμπερή πόλη, δεξιά καταστροφή και θάνατος. Τον πίνακα σκοπεύουν να βάλουν σε κορνίζα και να του βρουν μία περίοπτη θέση σε έναν από τους τοίχους της Αίθουσας, ενώ στη διπλανή προθήκη βλέπουμε μία κορνιζαρισμένη αφισέτα από το τμήμα Νεοελληνικών Σπουδών του –κατεστραμμένου πια– πανεπιστημίου της Μαριούπολης, που της έδωσε ο πρύτανης του πανεπιστημίου στο ίδιο ταξίδι.

Σε μία προθήκη στο κέντρο συγκεντρωμένα τα δώρα αρχηγών κρατών και ξένων πρεσβειών. Ξεχωρίζει μια αναμνηστική πλακέτα σε χαλκό που της δώρισε η δημοτική αρχή του ελληνόφωνου Δήμου Calimera της Κάτω Ιταλίας, όταν ανακηρύχθηκε επίτιμη δημότης της Grecia Salentina, που γράφει «Ξένη δεν είσαι εδώ στην Καλημέρα», σε ένα από τα πιο συγκινητικά ταξίδια, όπως μας λέει. Ιδιαίτερο και το δώρο του βασιλικού ζεύγους της Ολλανδίας: ένας ανάγλυφος χάρτης της Ελλάδας, φιλοτεχνημένος από χρωματιστά θραύσματα γυαλιού. Από τα δώρα των επισήμων ξεχωρίζει επίσης ένα γλυπτό τριαντάφυλλο 24 καρατίων μεγάλης αξίας του Προέδρου της Βουλγαρίας Rumen Radev, όπως και το δώρο του Πάπα Φραγκίσκου, ένα αναμνηστικό μετάλλιο-θυρεός με τους Αποστόλους Παύλο και Βαρνάβα, φιλοτεχνημένο ειδικά για την περιοδεία του σε Ελλάδα και Κύπρο.

Ανάμεσα στα δώρα των ξένων, ένας ορειχάλκινος ιππέας από τον δήμαρχο της Λισαβόνας, δύο ασημένια σκεύη και ένας δίσκος με την ελληνική σημαία από τον Πρόεδρο της Κύπρου, ένα περίτεχνα ζωγραφισμένο διακοσμητικό πιάτο από τον πρέσβη της Κορέας.

Και μετά, χωρισμένα σε κατηγορίες αντικείμενα που δώρισαν στην πρόεδρο τοπικές, στρατιωτικές, δημοτικές και θρησκευτικές αρχές κατά τις επίσημες επισκέψεις της.

Εκεί ξεχωρίζει η σειρά με τα κεραμικά πλακάκια με τους θυρεούς-εμβλήματα των Δωδεκανήσων που της χαρίζει σε κάθε της επίσκεψη σε κάποιο από τα νησιά της περιφέρειας ο περιφερειάρχης Νοτίου Αιγαίου, μία συλλογή που θα εμπλουτιστεί στα επόμενα ταξίδια, και ανάμεσά τους ένα περιδέραιο χρυσών φλουριών από παραδοσιακή φορεσιά της Ρόδου. Μια παραδοσιακή γυναικεία φορεσιά της Καλύμνου από το ταξίδι της στην Κάλυμνο και τα γύρω νησάκια, αλλά και ελληνικές σημαίες από ακριτικά νησιά και τα επιτηρητικά φυλάκιά τους (από Γαύδο, Αι-Στράτη, Στρογγύλη και Ρω, Φαρμακονήσι, Ψέριμο, Καλόλιμνο, Παναγία Κυρά). Όταν επισκέπτεται φυλάκια, και έχει βρεθεί σε αρκετά, κατεβάζουν τη σημαία που κυματίζει, που είναι προφανώς φθαρμένη από τον αέρα, και τη διπλώνουν συσκευάζοντάς τη σε ένα είδος κορνίζας μερικές φορές βάζοντας και λίγο χώμα από το ακριτικό νησί.

Συλλογές από τον εορτασμό των 200 χρόνων της Επανάστασης, όπως τα πρώτα νομίσματα και γραμματόσημα του Ελληνικού κράτους, όπλα του αγώνα, η σημαία της Αρεόπολης «Νίκη ή Θάνατος» –η πρώτη η πρώτη που υψώθηκε το 1821–, ένας πίνακας του Καποδίστρια που της δώρισε ο Δήμος Κέρκυρας, ένας πίνακας που απεικονίζει την παράδοση της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους το 1912 μαζί με ένα αντίγραφο του πρωτοκόλλου παράδοσης.

Στην απέναντι γωνία είναι τα δώρα των στρατιωτικών, θυρεοί-εμβλήματα μονάδων, αεροπορικών σχηματισμών και πολεμικών πλοίων, όπως και ξίφη - ενθύμια από τις ορκωμοσίες των αποφοίτων των σχολών Ικάρων, Ευελπίδων και Δοκίμων, και μία μινιατούρα του υποβρυχίου «Ωκεανός» του Πολεμικού Ναυτικού που της έστειλαν οι αξιωματικοί του υποβρυχίου μετά από μία επιθεώρηση του στόλου.

Αλλά και κεραμικά, κεντήματα και άλλα χειροτεχνήματα, πίνακες, γλυπτά, πλακέτες  από επισκέψεις της σε ακριτικούς δήμους και τοπικούς συλλόγους, από Θράκη, Νάουσα, Βέροια, Σαμοθράκη, Σουφλί και άλλες παραμεθόριες περιοχές της Ελλάδας, ένα κέντημα σχεδιασμένο από το Εθνολογικό Μουσείο Θράκης, που φιλοτεχνήθηκε από τις γυναίκες του Μεγάλου Δέρειου, στον Έβρο, που γράφει το όνομά της. 

Επίσης μια εννιάφωτη εβραϊκή λυχνία της θρησκευτικής εορτής Χανουκά, από τον πρόεδρο της Ισραηλίτικης κοινότητας, Δαυίδ Σατιέλ. Αλλά και μια αναμνηστική πλακέτα με εγχάρακτο κλειδί (από τις Γυναικείες Φυλακές Ελαιώνα Θηβών) και μία ακόμα από την Equal society, ΜΚΟ με δράσεις κατά του Κοινωνικού Αποκλεισμού, των Διακρίσεων και της Φτώχειας. Και πολλά ακόμα που ξεχνάω.

Τι σε κάνει να σκεφτείς αυτό το μικρό μουσείο;

Σε κάνει να σκεφτείς, πρώτον, ότι τα δώρα δεν δωρίζονται, αλλά με την ιδέα της δημόσιας έκθεσής τους «επιστρέφονται» στους πολίτες. Ότι Ελλάδα δεν είναι μόνο η Αθήνα, και ότι στον μικρό αυτό χώρο εκπροσωπείται σχεδόν ολόκληρη η χώρα, κάτι που έχει παιδαγωγική αξία και για τα παιδιά που επισκέπτονται το Προεδρικό Μέγαρο.

Δεύτερον, ότι το Μουσείο αυτό δείχνει το στίγμα της συγκεκριμένης προεδρίας. Γιατί, εντάξει τα δώρα της εθιμοτυπίας, των ξένων επισήμων, του στρατού και του στόλου, προέρχονται από το κομμάτι του θεσμού όπως το ορίζει το Σύνταγμα, σε όλη του την επισημότητα. Όμως υπάρχει κι ένα άλλο κομμάτι που σχετίζεται με το πρόσωπο που χρωματίζει τον θεσμό. Δεν θέλει πολύ για να σκεφτείς ότι πολλά από αυτά τα αντικείμενα, τα οποία εκπροσωπούν κάθε μέρος που έχει επισκεφθεί, κανονικά δεν θα βρίσκονταν εδώ. Αντανακλούν όχι μόνο τη συνειδητή απόφαση της Προέδρου να ταξιδέψει σε όλη τη χώρα, αλλά και τη σχέση που χτίζει με τους ανθρώπους που έρχεται σε επαφή στον κάθε τόπο – πολλά από τα αντικείμενα είναι χαρισμένα με τιμή αλλά και προσωπική απεύθυνση. Οι ξεφτισμένες σημαίες από τα επιτηρητικά φυλάκια δεν θα βρίσκονταν εδώ αν δεν υπήρχε η έγνοια της ελληνικής Προεδρίας για τις ακριτικές περιοχές, για τους ανθρώπους που βρίσκονται στα σύνορα και τα φυλούν, στρατιώτες και έλληνες πολίτες, που τους τιμάει με τις συχές επισκέψεις της. Όπως δεν θα βρίσκονταν η Γαύδος, η Ψέριμος, η παράδοση της Καλύμνου, το κεντητό μαντίλι μιας ηλικιωμένης γυναίκας από τη Θράκη, οι γυναικείοι Σύλλογοι παραμεθόριων περιοχών, οι πλακέτες από τις φυλακές και τους άστεγους.

Και τρίτον, ένα παράδοξο. Δεν είχαμε συνηθίσει την Προεδρία της Δημοκρατίας να ανοίγει στην κοινωνία, ο θεσμός είχε πάντα ένα κύρος που δημιουργούσε η απόσταση, οι ΠτΔ ήταν κάτι πολύ υψηλό και απρόσιτο, αντλούσαν σεβασμό διά της απουσίας τους από την πραγματική ζωή. Αυτή η συλλογή των αντικειμένων, και η επιστροφή τους στους πολίτες μέσω της έκθεσής τους, αντανακλά συμβολικά και υλικά αυτή τη νέα αντίληψη για τον θεσμό που έχει φέρει η Κατερίνα Σακελλαροπούλλου, που ενώ τον φέρνει πιο κοντά στην κοινωνία την ίδια στιγμή τον θωρακίζει. Το άνοιγμα δεν ευτελίζει το κύρος του θεσμού, αντίθετα μοιάζει να προσφέρει διαφάνεια, αντιπροσώπευση, δημοκρατικότητα. Και δημιουργεί ένα προηγούμενο για τους επόμενους προέδρους.