Μικροκινητικότητα: Γιατί στην Ελλάδα τα πατίνια πνίγονται και τα ποδήλατα βανδαλίζονται;

Ο όρος μικροκινητικότητα δεν είναι γνωστός σε όλους, αλλά οι ειδήσεις σχετικά με πατίνια που «πνίγηκαν» στον Θερμαϊκό και ηλεκτρικά ποδήλατα που βανδαλίστηκαν ή κλάπηκαν, έχουν πέσει στην αντίληψη πολλών. Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος, ένα σημαντικό ποσοστό ανθρώπων ζει σήμερα σε πόλεις που υπερβαίνουν τα πρότυπα ποιότητας αέρα της ΕΕ για την προστασία της ανθρώπινης υγείας. Η ατμοσφαιρική ρύπανση έχει επιπτώσεις στην υγεία των πολιτών, με επιπλέον κόστος τόσο για την οικονομία όσο και για την παραγωγικότητα. Την ίδια στιγμή, αυτός που επιλέγει να αφήσει το αυτοκίνητό του στο σπίτι και να περπατήσει ένα πρωινό, πρέπει να υποστεί την ηχορύπανση από τα δεκάδες αμάξια που στριμώχνονται στους δρόμους της Αθήνας. Η μικροκινητικότητα είναι ένας γενικός όρος που αναφέρεται σε μικρά οχήματα χαμηλής ταχύτητας, ηλεκτρικά ή ανθρωποκίνητα, ιδιωτικά ή δημόσια που μπορούν να αξιοποιηθούν για τις καθημερινές μετακινήσεις. Σύμφωνα με τον Συγκοινωνιολόγο και Επίκουρο Καθηγητή του τμήματος Πολιτικών Μηχανικών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Γιώργο Γεωργιάδη, «δεν υπάρχει κοινά αποδεκτός ορισμός για τη μικροκινητικότητα». H σύντομη ιστορία της όμως στην Ελλάδα αποδεικνύει ότι πέρα από το ότι δυσκολευόμαστε να την ορίσουμε, δυσκολευόμαστε και να την εφαρμόσουμε.

Πατίνια: Η πρώτη προσπάθεια για μικροκινητικότητα στην Ελλάδα

«Η μικροκινητικότητα, ως προς τη λειτουργία της, δεν αποτελεί μια καινούργια έννοια» αναφέρει ο Γιώργος Παλάντζας, Δρ. Πολιτικός Μηχανικός και Διδάσκων του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών του ΑΠΘ. Ο ποδηλάτης που τρέχει παράλληλα με τα αμάξια ακόμη και σε δρόμους ταχείας κυκλοφορίας δεν είναι κάτι το πρωτότυπο. Ωστόσο, η συστηματική μετακίνηση με μικρά οχήματα στις πόλεις έγινε αντιληπτή με την εμφάνιση των πολυσυζητημένων πατινιών της εταιρείας Lime. Το 2018 εμφανίστηκαν τα πρώτα ηλεκτρικά πατίνια στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη. Η πλειοψηφία των πατινιών, που κυκλοφορούσαν τότε στους δρόμους ανήκαν σε δύο εταιρείες, τη Lime και τη Hive, τη θυγατρική του ομίλου Daimler – Mercedes Benz.

Το φορολογικό και το νομικό πλαίσιο απουσίαζε και τον πρώτο ενθουσιασμό διαδέχτηκαν μια σειρά από αντιδράσεις των πολιτών. Ακόμη και όσοι ήθελαν να απέχουν από την αντιπαράθεση, συχνά χρειάστηκε να εμπλακούν σε αυτή, όταν συνάντησαν ένα πατίνι παρατημένο στη μέση του πεζοδρομίου ή ακόμη και μπροστά στην είσοδο του σπιτιού τους. Μετά από τα αλλεπάλληλα περιστατικά, λίγοι ήταν οι πολίτες που μπορούσαν πλέον να δουν το όφελος από αυτό το νέο τύπο μετακίνησης. Ο Γιώργος Παλάντζας σημειώνει ότι: «Σε δειγματοληπτική έρευνα του 2020 διαπιστώσαμε ότι στη Θεσσαλονίκη η χρήση των ενοικιαζόμενων πατινιών σε μεγάλο ποσοστό γινόταν είτε από περιέργεια είτε για αναψυχή είτε για δοκιμή με την προοπτική της αγοράς».

Τα ζητήματα που τέθηκαν από τον πειραματισμό των πολιτών με τα πατίνια ήταν πολλά. Αφορούσαν την ασφάλεια, τον οδικό κώδικα, τους βανδαλισμούς, το κόστος κυκλοφορίας, αλλά και το ξέσπασμα της πανδημίας. Παρότι η εταιρεία Lime έχει θέσει με επιτυχία σε εφαρμογή διάφορα μοντέλα μικροκινητικότητας σε πάρα πολλές χώρες παγκοσμίως, το 2020 ανακοίνωσε ότι τελικά θα αποσύρει τα ηλεκτρικά πατίνια από την Ελλάδα. Το παράδειγμα ακολούθησε και η Hive. Υπήρξαν περαιτέρω συζητήσεις, αλλά αυτό που προβλημάτιζε τις εταιρείες ήταν η απουσία νομικού πλαισίου και έτσι τα πατίνια δεν επέστρεψαν. Λίγους μήνες μετά την κατάρρευση των επενδύσεων των δύο εταιρειών, ψηφίστηκε η νομοθεσία, σύμφωνα με την οποία η κυκλοφορία των πατινιών εντάχθηκε σε σχέδιο νόμου με κανόνες κυκλοφορίας για οχήματα μικροκινητικότητας. Το 2021 ρυθμίστηκε και το σχετικό φορολογικό πλαίσιο. 

«Η απόσυρση των ηλεκτρικών πατινιών της Lime και της Hive ήταν μια απογοήτευση για όλους, ιδιαίτερα μετά από την ενθουσιώδη είσοδό τους στην αγορά» αναφέρει ο Δημήτρης Ναλμπάντης, Δρ. Πολιτικός Μηχανικός, Συγκοινωνιολόγος και Διδάσκων στο ΑΠΘ και το ΕΑΠ. «Εμφανίζονταν σταδιακά όλο και περισσότερα προβλήματα στη διεθνή επιστημονική βιβλιογραφία για τη συγκεκριμένη μορφή μικροκινητικότητας.

Τέτοια ήταν η δυσκολία διαχείρισης του μεγάλου αριθμού ηλεκτρικών μπαταριών μετά από την ολοκλήρωση του κύκλου ζωής τους, το υψηλό κόστος χρήσης, η αγορά ιδιόκτητου ηλεκτρικού πατινιού, ακόμη και η ανάγκη χρήσης ρυπογόνων οχημάτων για την προσέγγιση και φόρτιση των οχημάτων μικροκινητικότητας. Όλα αυτά έδειχναν ότι τα υφιστάμενα επιχειρηματικά μοντέλα δεν επαρκούσαν και ότι εταιρείες αργά ή γρήγορα θα αντιμετώπιζαν προβλήματα, όπως και έγινε.» προσθέτει ο ειδικός. 

Ηλεκτρικά ποδήλατα: Η είσοδος της RideMovi στο παιχνίδι

Μέχρι που… «Τα RideMovi ηλεκτρικά ποδήλατα έφτασαν στο FREE NOW app. [...] Κίνηση στους δρόμους; Όχι πια για σένα αν είσαι φίλος του ποδηλάτου. Είτε πας στη δουλειά σου είτε βόλτα στην πόλη με φίλους, η μετακίνηση με eBike είναι γρήγορη και διασκεδαστική». Η Beat τον προηγούμενο Οκτώβριο μετονομάστηκε σε FREE NOW κι έφερε στην Ελλάδα την πανευρωπαϊκή πλατφόρμα υπηρεσιών «Mobility as a service». Μέσα από την εφαρμογή μπορεί κανείς να μετακινείται με διαφορετικούς τρόπους μέσα στην πόλη, είτε με ένα συμβατικό ταξί είτε με πατίνι και ποδήλατο είτε με κάποιο μέσο μαζικής μεταφοράς. O Νίκος Λυσιγάκης, Senior Public Affairs Manager της εταιρείας FREE NOW αναφέρει: «Επικοινωνήσαμε με διάφορους παρόχους και η RideMovi ήταν εκείνη που προσφέρθηκε να φέρει τις υπηρεσίες της ενοικίασης ηλεκτρικών ποδηλάτων στην Ελλάδα. Το σημαντικό είναι να τονίσουμε ότι αυτές οι υπηρεσίες μεταπωλούνται από τη δική μας πλατφόρμα, αλλά η λειτουργία των ηλεκτρικών ποδηλάτων, η διαχείριση τους και η περισυλλογή τους ελέγχεται από τη RideMovi».

Η υπηρεσία της Movi ξεκίνησε την λειτουργία της στο τέλος Νοεμβρίου στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη, αφού έγιναν πιλοτικές δοκιμές. Μετά το πέρας ενός μήνα, καταγράφηκαν στην Αθήνα πολλά προβλήματα βανδαλισμών και κλοπών των ηλεκτρικών ποδηλάτων, σε σημείο που ξεπερνούσαν τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Για την ακρίβεια, το ποσοστό έφτασε το 15%. «Στη Θεσσαλονίκη η υπηρεσία εξακολουθεί να λειτουργεί απρόσκοπτα και μάλιστα έχει και σημαντική αποδοχή. Η Αττική είναι μια διαφορετική περίπτωση, την οποία αξίζει κανείς να μελετήσει γεωγραφικά. Υπάρχουν, βέβαια, και εκεί δήμοι που έχουν εκτεταμένους ποδηλατοδρόμους, οι οποίοι και χρησιμοποιούνται» αναφέρει το στέλεχος της FREE NOW.

Η εξήγηση πίσω από το αρνητικό σερί

Στην πραγματικότητα, το πρόβλημα δεν αποδίδεται στην ανευθυνότητα των Ελλήνων πολιτών, ούτε καν στην έλλειψη νομοθεσίας. Σύμφωνα με τον  Νίκο Λυσιγάκη, το  πρόβλημα με τα ηλεκτρικά ποδήλατα της RideMovi ήταν ότι οι χρήστες πίστευαν ότι, αν τα έκλεβαν, θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν αυτά ή τα εξαρτήματά τους για ιδιωτική χρήση.

Την ίδια στιγμή, ο Συγκοινωνιολόγος Γιώργος Παλάντζας σχολιάζει την κατάσταση ως εξής: «Κάθε πόλη είναι διαφορετική από άποψη ρυμοτομίας, υπηρεσιών δημόσιας συγκοινωνίας, δικτύου ποδηλατοδρόμων, ευαισθητοποίησης και συνηθειών πολιτών. Αντιστοίχως, διαφορετική είναι και η δυναμική ενσωμάτωσης της μικροκινητικότητας στην καθημερινότητα. Μπορεί το εγχείρημα με τα διαμοιραζόμενα ηλεκτροκίνητα πατίνια στην Ελλάδα να μην πέτυχε, αλλά ο αριθμός των ιδιόκτητων πατινιών έχει εκτιναχθεί, ξεπερνώντας τις 60.000. Ενθαρρυντική είναι και η αύξηση στην πώληση ηλεκτρικών ποδηλάτων. Η προβληματική της μικροκινητικότητας δεν εκδηλώνεται μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες χώρες και πόλεις. Χαρακτηριστικό είναι ότι στο Παρίσι ο μεγάλος αριθμός ατυχημάτων την προηγούμενη χρονιά, οδήγησε σε δημοψήφισμα τον ερχόμενο Απρίλιο με στόχο την απαγόρευση κυκλοφορίας των κοινοχρήστων πατινιών».

Πρόσφατα επιστημονικά στοιχεία αναφέρουν ένα άνοιγμα στην αγορά του τομέα της μικροκινητικότητας τόσο για το 2023, όσο και για τα επόμενα έτη, ιδιαίτερα στην Ασία και τις ΗΠΑ. Καθώς το κόστος των συμβατικών καυσίμων για τα αυτοκίνητα αυξάνεται, η κίνηση είναι αφόρητη και οι πιθανότητες να βρει κανείς πάρκινγκ είναι συχνά ελάχιστες, το αποτελέσματα της παραπάνω έρευνας έχουν νόημα και για την ελληνική πραγματικότητα.

Change: Το πείραμα μικροκινητικότητας στη Θεσσαλονίκη

Ο Ιωάννης Πολίτης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στη σχολή Πολιτικών Μηχανικών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και ασχολείται με τον Συγκοινωνιακό Σχεδιασμό. Ήταν Υπεύθυνος στο ερευνητικό έργο του Πανεπιστημίου για την μικροκινητικότητα με τίτλο Change. Με τη βοήθεια της εταιρείας ενοικίασης ποδηλάτων BrainBox Games, το 2019 εγκαταστάθηκαν σε όλη τη πόλη της Θεσσαλονίκης περίπου 200 έξυπνα ποδήλατα και σκούτερ.

«Ο στόχος ήταν περιορισμένος και οι συγκυρία της πανδημίας ατυχής, άλλα αυτό που προέκυψε ήταν ο προβληματισμός για το πως διαχειριζόμαστε την ιδιωτική πρωτοβουλία σε ένα δημόσιο χώρο. Οι Δήμοι υπήρξαν διστακτικοί στην παροχή του δημόσιου χώρου σε ανταπόδοση. Με το τέλος της πανδημίας, ψηφίστηκε ο νόμος της μικροκινητικότητα και, κατά την προσωπική μου γνώμη, ήταν μια πάρα πολύ κακή στιγμή για την εφαρμογή του, επειδή οι επενδύσεις των εταιρειών είχαν μπει στο πάγο με αποτέλεσμα η σωστή -κατά τα άλλα- νομοθεσία να θέσει κάποια όρια και στις επενδύσεις» αναφέρει ο Ιωάννης Πολίτης. Τα ποδήλατα του Change βρέθηκαν σε καταυλισμούς στη θάλασσα και εκτός Θεσσαλονίκης. Συγχρόνως, όμως, παράλληλη έρευνα διαπίστωσε ότι το 41 τις εκατό των μετακινήσεων στη Θεσσαλονίκη, οι οποίες γίνονται με ΙΧ, είναι απόστασης μικρότερης των δύο χιλιομέτρων. Το πρόγραμμα Change, μεταξύ των άλλων, δημιούργησε το πρώτο κοινόχρηστο ποδήλατο για ΑΜΕΑ, αποδεικνύοντας ότι η μικροκινητικότητα μπορεί να εντάξει και αποκλεισμένες πληθυσμιακές ομάδες.

Ο εκπρόσωπος της FREE NOW σε σχέση με την κατάσταση στη Θεσσαλονίκη σήμερα αναφέρει: «Στη Θεσσαλονίκη δεν έχουμε αντιμετωπίσει κανένα πρόβλημα με τα ηλεκτρικά ποδήλατα, καθώς η κουλτούρα του ποδηλάτου φαίνεται να έχει μπει περισσότερο πλέον στην καθημερινότητα των ανθρώπων». 

Υπάρχει μέλλον για τη μικροκινητικότητα στην Ελλάδα;

Οι προϋποθέσεις για μικροκινητικότητα στην Ελλάδα, όπως ορίζονται από τους ειδικούς, είναι τρεις: ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών, υποδομή και τοπική πολιτική. Αυτοί που χρειάζεται να χρησιμοποιήσουν τα πατίνια είναι αυτοί που επιλέγουν το αυτοκίνητο και όχι οι πεζοί ή οι χρήστες της συγκοινωνίας. Η πολιτεία, πέρα από την εφαρμογή του νόμου και τη σύσταση υποδομών, χρειάζεται να δημιουργήσει οικονομικά κίνητρα για τους πολίτες και να αξιοποιήσει τα διαθέσιμα τεχνολογικά εργαλεία.

Η κατάσταση μοιάζει αδιέξοδη, αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι. Οι ειδικοί δεν αναγνωρίζουν την κουλτούρα των Ελλήνων ως το πρόβλημα για τη μικροκινητικότητα. Ο Γιώργος Παλάντζας χαρακτηριστικά αναφέρει: «Για την επιτυχία κάθε νέου κοινωνικού εγχειρήματος, όπως είναι η προώθηση της αστικής μικροκινητικότητας, χρειάζεται βασικά να πειστεί ο πολίτης για τα οφέλη του και να έχει ισότιμα δυνατότητα συμμετοχής σε αυτό. Όταν απουσιάζουν οι προϋποθέσεις αυτές, παρατηρούνται οι βανδαλισμοί κοινόχρηστων μέσων, τα ατυχήματα, οι αποσύρσεις επιχειρήσεων από την αγορά και ο μειωμένος αριθμός χρηστών». 

Το 2016 θεσπίστηκαν σε εθνικό επίπεδο τεχνικές οδηγίες για την κατασκευή υποδομών κυκλοφορίας ποδηλάτων. Με αφορμή την πρωτοβουλίας της FREE NOW το 2023, μπορεί να γίνει σχεδιασμός ενός ενιαίου και ολοκληρωμένου δικτύου ποδηλατικών διαδρομών, το οποίο θα προσφέρει συνδέσεις με άλλα μεταφορικά μέσα και θα επιτρέπει την πρόσβαση σε κύρια σημεία της πόλης. «Ένα δίκτυο άμεσο, συνεκτικό και ελκυστικό» όπως το χαρακτηρίζει ο Γιώργος Γεωργιάδης.

Κλείνοντας ο Νίκος Λυσιγάκης λέει: «Πιστεύουμε ότι η μετεξέλιξη της Beat σε FREE NOW κα η υιοθέτηση της πανευρωπαϊκής πλατφόρμας στην Ελλάδα θα λειτουργήσει προς αυτή την κατεύθυνση. Για πρώτη φορά υπάρχει ενδιαφέρον από παρόχους υπηρεσιών μικροκινητικότητας, και  μάλιστα όχι μόνο για την Αθήνα. Η  χρήση των ΙΧ περιορίζεται παγκοσμίως, ενώ ολοένα και περισσότερα κράτη μεριμνούν για τη συμπληρωματικότητα των μέσων μετακίνησης. Για μας δεν είναι ρίσκο, αλλά μια αποστολή της εταιρείας: μια εφαρμογή, με την οποία ο χρήστης μπορεί να μετακινείται με όποιο τρόπο επιθυμεί. Η RideMovi έχει απλώς κάνει αναστολή των δραστηριοτήτων της οπότε περιμένουμε να επιστρέψει τους επόμενους μήνες, ίσως με ένα διαφορετικό μοντέλο. Από εκεί και πέρα, υπήρχε ενδιαφέρον από τέσσερις άλλους μεγάλους παρόχους αντίστοιχων υπηρεσιών και αναμένουμε κάποια στιγμή να επενδύσει κάποιος από αυτούς στην Ελλάδα. Η εφαρμογή μας παραμένει διαθέσιμη για όποιον συνεργάτη μας επιθυμεί να ενσωματωθεί».