Ποιος είναι ο Γιώργος Σταμάτης;

Mε τον Γιώργο Σταμάτη συναντηθήκαμε στο χριστουγεννιάτικο γεύμα που παρέθεσε η Πρόεδρος της Δημοκρατίας για τους άστεγους. Είχα ακούσει για τη δουλειά που κάνει ως Γενικός Γραμματέας Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Καταπολέμησης της Φτώχειας, εκείνη την ημέρα όμως μου έκανε εντύπωση ο τρόπος που είχε φέρει κοντά τους ανθρώπους αυτούς στον ανώτατο θεσμό της χώρας αλλά και η οικειότητα που είχαν, πώς μιλούσαν για αυτόν. «Θέλω να κάνουμε μια συνέντευξη» του είπα στο τέλος καθώς προχωρούσε βιαστικά με τους καλεσμένους της Προέδρου προς την έξοδο, κι ούτε κατάλαβα για πότε βρέθηκα με την κάρτα του στα χέρια μου.

Τις επόμενες μέρες, όταν θα τον συνόδευα σε ένα οδοιπορικό στα μέρη που ζουν οι άστεγοι, στο Λιμάνι, σε street work του Ερυθρού Σταυρού και άλλων εθελοντών ή σε κάποια από τα Υπνωτήρια αστέγων στην Αθήνα και στον Πειραιά, όπως μου αντιπρότεινε, θα τον έβλεπα συχνά να δίνει την κάρτα του με την ίδια ταχύτητα και αμεσότητα σε Ρομά, άστεγους και άλλους ευπαθείς συμπολίτες μας. Θα καταλάβαινα ότι έχουν όλοι το τηλέφωνό του και θα γινόμουν μάρτυρας μιας παραδοξότητας. Όπου πήγαμε τον χαιρετούσαν εγκάρδια και μιλούσαν για αυτόν με λόγια που αν τα μεταφέρω αυτούσια θα έχουν στοιχεία υπερβολής – μαζί με χειρονομίες και βλέμματα που μαρτυρούσαν μια σχέση εμπιστοσύνης, μια σιγουριά ότι θα τους σταθεί σε ό,τι χρειαστούν.

«Ο κύριος Σταμάτης, ο Γιώργος, είναι ένας από εμάς» άκουσα συχνά να λένε άνθρωποι κοινωνικά αποκλεισμένοι, αόρατοι σε εμάς, που η ζωή τους φέρθηκε με τον πιο σκληρό τρόπο. Τις γιορτινές μέρες το καθήκον της θέσης του επέβαλλε να είναι μαζί τους, μόνο που η παρουσία του σε όλα αυτά τα μέρη και σε άλλα τόσα υπερβαίνει την επικαιρότητα των ημερών. Η βόλτα στο Λιμάνι, το street work, τα Υπνωτήρια, είναι κομμάτι της δουλειάς του όσο και της ζωής του.

Μιλάει με την ίδια άνεση με τον πρωθυπουργό της χώρας και την Πρόεδρο της Δημοκρατίας όπως και με τον τελευταίο απόκληρο, φτιάχνοντας γέφυρες ανάμεσά τους. Έχει συνοδεύσει δύο φορές τόσο την ΠτΔ στο Λιμάνι και αρκετές ακόμα σε υπνωτήρια και δομές, αλλά και σε καταυκλισμό Ρομά στη Βόρεια Ελλάδα, όσο και τον πρωθυπουργό στο Λιμάνι με 0 βαθμούς για να συνομιλήσει με αστέγους, αλλά και σε δομή με τοξικοεξαρτημένα άτομα στην πλατεία Βάθης. Είναι ο άνθρωπος που συνέταξε την Εθνική Στρατηγική για την Κοινωνική Ένταξη των Ρομά (2021-2030) και το σχέδιο δράσης εφαρμογής της, ενώ τώρα συντάσσει την Εθνική Στρατηγική για την καταπολέμηση της αστεγίας.

Είχε δίκιο που μου πρότεινε να με πάρει μαζί του. Η δουλειά του είναι να σχεδιάζει και να υλοποιεί προγράμματα για την κοινωνική ένταξη των ευάλωτων ομάδων, όμως σε μια τυπική συνέντευξη κάποια πράγματα δεν μπορούν να ειπωθούν – πρέπει να τα δεις στο πεδίο. Κι ενώ στους πολιτικούς είναι το έργο που έχει σημασία και όχι ο άνθρωπος, στην περίπτωσή του δεν μπορείς να τα ξεχωρίσεις.

Γιατί τα κάνει όλα αυτά; Ποιος είναι ο Γιώργος Σταμάτης; τον ρωτάω μια επόμενη από το οδοιπορικό μας μέρα στο γραφείο του. Μου προτείνει να μιλήσω με τους συνεργάτες του, που επιβεβαιώνουν την εικόνα που είχα σχηματίσει η ίδια συμπληρώνοντάς τη με ιστορίες. Ο Γενικός, όπως τον αποκαλούν, έχει έναν μοναδικό τρόπο να δίνει σάρκα και οστά στο πιο ευαίσθητο κομμάτι της πολιτικής μιας κυβέρνησης, που είναι η κοινωνική πολιτική, αλλάζοντας προς το καλύτερο ζωές ανθρώπων με ονοματεπώνυμο, βγάζοντάς τους από την ανωνυμία, σαν ίσος προς ίσο, κάποιες φορές με παρεμβάσεις καθοριστικής σημασίας – σε συνθήκες ακραίας φτώχειας η ζωή μπορεί να κρέμεται από μια κλωστή.

«Είναι το προσωπικό μου ενδιαφέρον ότι θα βοηθήσω έναν άνθρωπο, ότι δεν θα κάνω απλώς μια πολιτική».

Κι όμως, έχει περάσει όλα τα στάδια, έχει κάνει όλα τα βήματα, διαθέτει επιστημονική γνώση, έχει ρεαλιστική εικόνα για αυτό που συμβαίνει εκεί έξω επειδή είναι άνθρωπος του πεδίου, και ταυτόχρονα έχει το πολιτικό αισθητήριο για να ξέρει τι από αυτά μπορεί να εφαρμόσει  πώς, πότε και γιατί. Είναι απρόβλεπτος και επινοητικός,  μου λένε λίγο πολύ όλοι, έχει ένα μυαλό που διαρκώς δουλεύει και συχνά σκέφτεται πράγματα που λες, πώς του ήρθε τώρα αυτό; «Και ασχολείται με πράγματα που κάποιος άλλος δεν θα το έκανε, αυτή είναι μια ειδοποιός διαφορά» καταλήγει μια συνεργάτιδά του συμπληρώνοντας: «Θαυμάζω τον τρόπο που προσεγγίζει τους Ρομά, δεν υπάρχει άλλο πολιτικό πρόσωπο που να έχει τέτοια επικοινωνία μαζί τους, έχει έναν τρόπο να κερδίζει την εμπιστοσύνη τους και έχει πολύ καλή αντίληψη της κατάστασής τους και του τρόπου που σκέφτονται. Πλέον τον εμπιστεύονται κι εκείνοι, τον γνωρίζουν».

Μου εξηγεί πως έχει επισκεφθεί σχεδόν όλους τους καταυλισμούς της χώρας, και ότι στις επισκέψεις του σπάει τα πρωτόκολλα μιας τυπικής επίσκεψης ΓΓ και μιλάει πάντα με τις οικογένειες. Της ζητάω να μας πει ένα παράδειγμα από το πεδίο. «Όταν πάει η πολιτεία σε έναν καταυλισμό, συνήθως οι Ρομά στέλνουν έναν άντρα που είναι ο άτυπος εκπρόσωπος της κοινότητας, και μιλάει αυτός, ο ΓΓ όμως φεύγει και περπατάει μόνος του στον καταυλισμό, μπαίνει στις παράγκες, συζητάει με τους ανθρώπους που δεν έχουν φωνή, βλέπει την πραγματική ζωή. Σε μια τέτοια επίσκεψη, στη Βόρεια Ελλάδα, βλέπει μέσα σε μια παράγκα ένα κορίτσι με κινητικά προβλήματα, ξέρει ότι υπάρχει ρατσισμός εσωτερικά στην κοινότητα, καταλαβαίνει ότι η μάνα ντρέπεται, ότι το κορίτσι το κοροϊδεύουν τα άλλα παιδιά, και αντιλαμβάνεται ότι δεν βγαίνει ποτέ έξω. Πήγε μέσα και το βοήθησε να βγουν μαζί στην αυλή, και μετά έγινε συζήτηση με τους υπόλοιπους για τον ρατσισμό και την ανάγκη συμπερίληψης – ήταν εντυπωσιακό να βλέπεις τη μητέρα και το κορίτσι, το πώς ένιωσαν». Μου εξηγεί ότι το να σπας τη διαμεσολάβηση είναι πολύ σημαντικό ειδικά για τις γυναίκες, πρέπει να τους εμπιστευτούν, είναι πολύ δύσκολο γιατί οι άντρες Ρομά δεν τους επιτρέπουν να έχουν δημόσιο λόγο, «ο Γενικός όποτε πάμε πάντα τις φωνάζει, ελάτε, καθίστε μαζί μας, μιλήστε».

Εντυπωσιάζεσαι από τη δράση του Γιώργου Σταμάτη με όλες αυτές τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, το πώς κάνει τη συμπερίληψη πράξη. Ανάμεσα στους συνεργάτες του είναι και η Άγκαθα Καρρά, δικηγόρος, άτομο με οπτική αναπηρία. «Είναι σεμνός, έχει όραμα, σε χώρους που οι άλλοι θεωρούν ότι υπάρχει κοινωνικό σκοτάδι εκείνος βρίσκει πάντα το φως και δίνει στον κόσμο μια ελπίδα», θα μου πει ανάμεσα σε άλλα. «Το μόνιμο πρόβλημα που έχει η δημόσια διοίκηση είναι η έλλειψη κινήτρου και καινοτομίας. Ο Γενικός είναι γεμάτος ιδέες, ευφυής άνθρωπος, και είναι σε θέση να τις υλοποιήσει. Φρέσκο παράδειγμα ο θεσμός του προσωπικού βοηθού, που θα είναι καθοριστικός για την υποστήριξη της ανεξάρτητης διαβίωσης των ανθρώπων με αναπηρία, κάποιος που βοηθάει ένα άτομο με αναπηρία να αξιοποιήσει τις ευκαιρίες ένταξης και συμμετοχής που προσφέρουν οι τοπικές κοινωνίες».

«Πέρασε όλες τις μέρες από το πρωί μέχρι το βράδυ βοηθώντας μητέρες και παιδιά που ήταν σε απόγνωση»

Οι ιστορίες είναι πολλές, όσες και τα αντικείμενα του χαρτοφυλακίου της Γραμματείας. Μια τελευταία, πολύ ενδεικτική, είναι αυτή που μου αφηγείται στενός συνεργάτης του. Τον είχε συνοδεύσει στη Μόρια στην πρώτη μεγάλη κρίση που είχαν γίνει επεισόδια, έχοντας πάει να συνομιλήσει με τους εκπροσώπους των προσφύγων και μεταναστών. «Παρότι υπήρχε ένταση, την ώρα της συνάντησης, μέσα σε μια σκηνή, έδιωξε την αστυνομία για να συζητήσει μόνος του με ανθρώπους που ήταν εξαγριωμένοι και που δεν ήξεραν και οι ίδιοι τι ζητάνε», μου λέει, «δεν σου κρύβω πως φοβήθηκα». Τον άκουσαν και βγήκε άκρη, η κρίση προσωρινά εκτονώθηκε. Μετά από 8 μήνες, όταν κάηκε η Μόρια, πήγαν πάλι, για μία εβδομάδα αυτή τη φορά, ο κόσμος ήταν σε πάρα πολύ δύσκολη κατάσταση όσο φτιαχνόταν εντατικά ο νέος καταυλισμός. Μέσα σε λίγες μέρες όντως μετακινήθηκαν, το ζητούμενο όμως ήταν να πειστούν να μπουν στο Καρά Τεπέ. «Δεν είναι μόνο ότι συντόνισε μια απελπιστική κατάσταση βάζοντας σε μια σειρά το χάος, πέρασε όλες τις μέρες από το πρωί μέχρι το βράδυ βοηθώντας μητέρες και παιδιά που ήταν σε απόγνωση, μιλώντας μαζί τους, τραβώντας κασόνια με πράγματα, κουβαλώντας σάκους στην πλάτη, ποιος το κάνει αυτό;»

Κανείς δεν το κάνει αυτό. Όπως και κανείς, όταν βραβεύεται για τη δράση του από τον Ερυθρό Σταυρό, δεν καλεί αστέγους και τρανς. Κι όμως, ήταν κάτι που μου είπαν οι άνθρωποι που μίλησα μαζί τους, ότι δεν θα ξεχάσουν ποτέ αυτού του είδους την τιμή: «Ξέρεις πώς ξεκίνησε την ομιλία του στη βράβευση στον Ερυθρό; Είπε, εδώ βρίσκονται όλοι όσοι θα ήθελα να είναι. Κι εγώ ήμουν ανάμεσα σε αυτούς! Το φαντάζεσαι; Δεν έχω συγκινηθεί περισσότερο στη ζωή μου. Μόνο σεβασμός για τον Γιώργο».

«Δεν θέλω στο τέλος να πω “Πόσους ανθρώπους είδα στη ζωή μου χωρίς τελικά να τους δω ποτέ”»

Η καλοσύνη και η ενσυναίθηση, η πίστη στην έννοια των δικαιωμάτων ως καθολική αξία που γίνεται πράξη, φτιάχνουν ένα πρότυπο συμπεριφοράς και ένα παράδειγμα που τόσο χρειαζόμαστε σε προσωπικό και συλλογικό επίπεδο. Για αυτό εδώ έχει νόημα να προβάλουμε πέρα από το θεσμικό έργο και τον άνθρωπο. Στο γραφείο του, καθώς συζητάμε, του λέω ότι αυτές τις μέρες μου συνέβη κάποιες φορές να αναγνωρίζω μέσα μου ένα είδος κοινωνικού αυτοματισμού, έναν ρατσισμό που δεν ήξερα ότι είχα, που έχει να κάνει με τα στερεότυπα που έχουμε, με την έλλειψη ορατότητας των ανθρώπων αυτών, με το ότι δεν τους βλέπουμε. Κι ότι έχει αυτό το χάρισμα να γεννάει και στους άλλους το βλέμμα της συμπερίληψης στην πιο ουσιαστική και ανθρώπινή του διάσταση, να δημιουργεί ενσυναίσθηση. «Αυτοί οι άνθρωποι ζουν δίπλα και ανάμεσά μας. Το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι να τους δώσουμε το χέρι μας και να τους βοηθήσουμε» μου λέει θυμίζοντάς μου το αγαπημένο του ρητό, που συχνά αναφέρει, μια φράση του Τζον Στάινμπεκ. «Δεν θέλω στο τέλος να πω “Πόσους ανθρώπους είδα στη ζωή μου χωρίς τελικά να τους δω ποτέ”. Το αντίθετο, αυτό που θέλω είναι να δω όσους περισσότερους μπορώ και να τους βοηθήσω με όποιον τρόπο μπορώ να γίνουν ορατοί. Κοινωνία της συμπερίληψης δεν μπορεί να υπάρξει με αθέατους πολίτες».

Όταν τελειώνουμε, περιεργαζόμαστε τις στοίβες με τα βιβλία που έχει πάνω στο γραφείο του. Του ζητάω να ξεχωρίσει ένα-δυο βιβλία που έχουν ιδιαίτερη σημασία για εκείνον. Δεν το σκέφτεται πολύ, πιάνει ένα του Τζορτζ Όργουελ «Οι άθλιοι του Παρισιού και του Λονδίνου» και μου το δίνει. «Όταν έκανα τη μεταπτυχιακή μου εργασία για τους Αστέγους και την έλλειψη στέγης στα κράτη μέλη της ΕΕ, μου το χάρισε ένας άστεγος λέγοντάς μου “διάβασέ το και θα καταλάβεις”. Το διάβασα και κατάλαβα πολλά, μέχρι που τους γνώρισα προσωπικά και κατάλαβα ακόμα περισσότερα». Και μετά πιάνει ένα άλλο με ποιήματα στα αγγλικά, «The Auschwitz Poems», με ποιήματα από κρατούμενους που οι περισσότεροι εξοντώθηκαν, «το πήρα όταν επισκέφθηκα το Άουσβιτς εκπροσωπώντας την ελληνική πολιτεία για να καταθέσουμε –για πρώτη φορά– στεφάνι στην Ευρωπαϊκή Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος των Ρομά, στις 2 Αυγούστου».