Οι Ρομά στον καθρέφτη μας

Ένας 16χρονος Ρομά στη Θεσσαλονίκη δέχθηκε πυροβολισμό στο κεφάλι στη διάρκεια αστυνομικής καταδίωξης, η οποία ξεκίνησε επειδή δεν πλήρωσε τα 20 ευρώ βενζίνη που έβαλε στο αυτοκίνητό του. Το γεγονός ξύπνησε μνήμες από τη δολοφονία του 18χρονου Νίκου Σαμπάνη στο Πέραμα πέρσι και εκπρόσωποι των Ρομά μίλησαν για ρατσιστικά κίνητρα. Ωστόσο, ο ρατσισμός έναντι των Ρομά δεν γνωρίζει… επαγγέλματα.

Ηταν πριν από ένα χρόνο στο Κερατσίνι, όταν ένα 8χρονο κοριτσάκι, η Όλγα, βρήκε βασανιστικό θάνατο από τη βαριά μεταλλική συρόμενη πόρτα ενός εργοστασίου που έκλεισε πάνω της ξανά και ξανά. Η μικρή έμεινε σοβαρά τραυματισμένη και αβοήθητη επί ώρες, με εργαζόμενους να περνούν από δίπλα της ή να την σκουντούν με το πόδι για να δουν αν ζει… Δεν ήταν αστυνομικοί, απλά αδιάφοροι. Γιατί η μικρή Όλγα ήταν Ρομά.

Είναι εύκολο να δείχνει κανείς με το δάχτυλο, αλλά πολύ δύσκολο να κοιτάξει στον καθρέπτη του. Η ελληνική κοινωνία θεωρεί κατόρθωμα να μην αποκαλεί πλέον γύφτους τους Ρομά, αλλά μέχρις εκεί. Τα στερεότυπα ζουν και βασιλεύουν και οι περισσότεροι προτιμούν να αποστρέφουν το βλέμμα, κυριολεκτικά. Στην Ελλάδα η κοινωνική ενσωμάτωση των Ρομά είναι ίσως το πιο σκληρό ταμπού.

Παραβατικότητα και φτώχεια

Στο επίκεντρο της στερεοτυπικής αντίληψης που υπάρχει για τους Ρομά είναι η παραβατικότητα. Δεν θέλει πολλή φαντασία για να συμπεράνει κανείς ότι οι ανισότητες που χαρακτηρίζουν εν πολλοίς τους όρους διαβίωσης των Ρομά δεν χαρίζουν ακριβώς ίσες εργασιακές ευκαιρίες. Όμως όχι. Οι περισσότεροι προτιμούν να υποστηρίζουν ότι οι Ρομά έχουν την παραβατικότητα «στο αίμα τους», παρά να ομολογήσουν ότι μάλλον πιστεύουν πως δεν πρόκειται για το «κατάλληλο αίμα» ώστε να λέγονται Έλληνες και η Πολιτεία να συμβάλει αποτελεσματικά για να έχουν τις ευκαιρίες που δικαιούνται ως πολίτες αυτής της χώρας.

Στη ρίζα του προβλήματος βρίσκεται –φυσικά– η εκπαίδευση. Η πρώτη δύσκολη μάχη που καλείται να δώσει η Πολιτεία είναι να καταφέρει να εγγραφούν τα παιδιά στο σχολείο. Στη συνέχεια να τα κρατήσει στους κόλπους της εκπαιδευτικής διαδικασίας, καθώς μόνο έτσι υπάρχει ελπίδα να σπάσουν τον φαύλο κύκλο του αποκλεισμού από την εργασία, της φτώχειας, της παραβατικότητας.

Τα παιδιά των Ρομά από μικρή ηλικία εγκαταλείπουν το σχολείο, προκειμένου να λυθεί το πρόβλημα της επιβίωσης των πολυμελών οικογενειών τους. Η απουσία από την εκπαιδευτική διαδικασία, όμως, δεν μπορεί να εξασφαλίσει ένα ευοίωνο μέλλον στην αγορά εργασίας. Η κατάσταση είναι ακόμη χειρότερη για τα κορίτσια, που οδηγούνται σε γάμο και τη δημιουργία οικογένειας ακόμη και από την ηλικία των 13 ετών. Το γεγονός ότι δεν ολοκληρώνουν την υποχρεωτική φοίτηση αποτελεί παραβίαση θεμελιωδών δικαιωμάτων τους.

Οι γυναίκες Ρομά έχουν υψηλότερα ποσοστά ανεργίας από ό,τι οι άνδρες και οι μικρές πιθανότητες να αναπτύξουν δεξιότητες και ενεργή συμμετοχή στην οικονομική ζωή, τις εμποδίζει από το να διεκδικήσουν ισότιμη θέση στην κοινωνία. Επιπλέον, το γεγονός ότι δημιουργούν οικογένεια σε πολύ μικρή ηλικία, καθώς και οι πλημμελείς συνθήκες υγειονομικής περίθαλψης έχουν επιπτώσεις στην υγεία τους.

Στρατηγική για την Κοινωνική Ένταξη των Ρομά

Οι Ρομά αποτελούν τη μεγαλύτερη εθνοτική μειονότητα της Ευρώπης – περί τα 10 εκατομμύρια. Από αυτούς, σύμφωνα με ευρωπαϊκή έρευνα:

• το 80% ζει κάτω από το εκάστοτε εθνικό όριο φτώχειας
• ένας στους τρεις δεν έχει δημόσια ύδρευση στον χώρο όπου κατοικεί
• ένα στα τρία παιδιά ανήκει σε οικογένεια που κάποιος πήγε για ύπνο πεινώντας τουλάχιστον μία φορά μέσα στον τελευταίο μήνα.

Η έρευνα υπογραμμίζει ότι η μεγαλύτερη εθνική μειονότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης συνεχίζει να αντιμετωπίζει αδιανόητες διακρίσεις και άνιση πρόσβαση σε ζωτικές υπηρεσίες.

Τον Οκτώβριο 2020 η Κομισιόν υιοθέτησε ένα νέο στρατηγικό πλαίσιο για τους Ρομά, το οποίο καθορίζει μια ολοκληρωμένη προσέγγιση τριών πυλώνων, προκειμένου να ενισχύσει προηγούμενο σχεδιασμό για κοινωνικo-οικονομική ένταξη των περιθωριοποιημένων Ρομά μέσω της προώθησης της ισότητας και της ενίσχυσης της συμμετοχής. Βάσει του στρατηγικού πλαισίου όλοι οι Ρομά θα πρέπει να έχουν την ευκαιρία να αξιοποιήσουν το δυναμικό τους και να συμμετάσχουν στην πολιτική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή.

Ισότητα, συμπερίληψη, συμμετοχή είναι το τρίπτυχο του πλαισίου. Στην «καρδιά» του σχεδιασμού βρίσκεται η ισότιμη πρόσβαση σε δικαιώματα και υπηρεσίες όπως η εκπαίδευση, η στέγαση, η υγεία και η αγορά εργασίας. Επιπλέον, γίνεται ειδική αναφορά στον στόχο της ευαισθητοποίησης των κρατών μελών της ΕΕ σχετικά με την καταπολέμηση του ρατσισμού και των διακρίσεων.

Οι στόχοι της Εθνικής Στρατηγικής

Η Ελλάδα υιοθέτησε το ευρωπαϊκό στρατηγικό πλαίσιο και χάραξε τη νέα «Εθνική Στρατηγική και Σχέδιο Δράσης για την Κοινωνική Ένταξη των Ρομά», με χρονικό ορίζοντα την περίοδο 2021 – 2030, που διαρθρώνεται στους εξής άξονες:

1. την πρόληψη και καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού των Ρομά
2. την ενίσχυση της ισότιμης πρόσβασης των Ρομά σε βασικές υπηρεσίες και αγαθά (Εκπαίδευση, Απασχόληση, Υγεία/Κοινωνική φροντίδα, Στέγαση)
3. την πρόληψη και καταπολέμηση των διακρίσεων και των στερεοτύπων σε βάρος των Ρομά
4. την προώθηση της ενεργού συμμετοχής των Ρομά στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή.

Δεδομένου ότι κλειδί στην προσπάθεια κοινωνικής ενσωμάτωσης αποτελεί ο χώρος της εκπαίδευσης, η ένταξη των παιδιών Ρομά στην εκπαιδευτική διαδικασία προϋποθέτει ένα συμπεριληπτικό πλαίσιο το οποίο να αναγνωρίζει τη γλώσσα και την ιστορία των Ρομά -όπως για παράδειγμα ότι υπέστησαν γενοκτονία στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η δημιουργία κλίματος αποδοχής στο σχολείο, θα συμβάλλει στη διαμόρφωση σχέσης εμπιστοσύνης των παιδιών με το σχολικό περιβάλλον, επισημαίνεται. Αξίζει να σημειωθεί ότι εκπαιδευτικοί που ασχολούνται με παιδιά Ρομά μιλούν για τεράστιο πρόβλημα σχολικής διαρροής και ζητούν αύξηση της παράλληλης στήριξης στους μαθητές.

Εκτός της εκπαίδευσης, άλλα βασικά σημεία που δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στο  προκειμένου να επιτευχθεί η κοινωνική ενσωμάτωση των Ρομά είναι η επίλυση του ζητήματος της έλλειψης νομιμοποιητικών εγγράφων -κάτι που τους στερεί επιδόματα, καθώς και την ομαλή σχέση με το Δημόσιο-, όπως και η ανάγκη μετεστέγασής τους σε χώρους με καλύτερες συνθήκες διαβίωσης, προκειμένου να βελτιωθεί η ζωή τους και να σπάσει ο φαύλος κύκλος της περιθωριοποίησης και του κοινωνικού αποκλεισμού τους.

Κληθείσα να σχολιάσει τα γεγονότα με τον 16χρονο Ρομά, η πρόεδρος του ΔΙΚΤΥΟΥ για την Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη, Άννα Διαμαντοπούλου, δήλωσε στην ΕΡΤ ότι τα αποτελέσματα των μέχρι στιγμής προγραμμάτων της Ευρώπης ήταν φτωχά. Παρατήρησε ότι υπάρχει δυσκολία ενσωμάτωσης λόγω και της αρνητικής προδιάθεσης εκ μέρους των Ρομά και υπογράμμισε ότι χρειάζεται συνεχής και συνεπής προσπάθεια προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος.